Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η ταξική σύγκρουση τις μέρες της Απελευθέρωσης στην Πελοπόννησο

«Ματιές» στο ιστο­ρι­κό Λεύ­κω­μα που δια­κι­νεί­ται από αυτό το Σάβ­βα­το από τις Οργα­νώ­σεις της Πελοποννήσου

Από βαθιά ανεβαίνει
αυτό το κύμα
που δεν ξέρει παρακάλια
>[ Γ. Ρίτσος ]<

Ένα μονα­δι­κό ντο­κου­μέ­ντο, που απο­τυ­πώ­νει πλευ­ρές από την ηρω­ι­κή δρά­ση του ΚΚΕ στην Πελο­πόν­νη­σο τη δεκα­ε­τία του ’40, δια­κι­νεί­ται από αυτό το Σάβ­βα­το από όλες τις Οργα­νώ­σεις του Κόμ­μα­τος της περιο­χής της Πελο­πον­νή­σου. «Η ταξι­κή σύγκρου­ση τις μέρες της Απε­λευ­θέ­ρω­σης στην Πελο­πόν­νη­σο» είναι ο τίτλος της έκδο­σης και στις πάνω από 150 σελί­δες περ­νούν μπρο­στά από τα μάτια του ανα­γνώ­στη στιγ­μές, πολ­λές από αυτές όχι ιδιαί­τε­ρα γνω­στές, από την Απε­λευ­θέ­ρω­ση και την ταξι­κή σύγκρου­ση του Δεκέμ­βρη του 1944 στους πέντε νομούς της Οργά­νω­σης Περιο­χής Πελο­πον­νή­σου του ΚΚΕ (Αργο­λί­δα, Αρκα­δία, Κοριν­θία, Λακω­νία, Μεσσηνία).

Το πρώ­το μέρος του ιστο­ρι­κού Λευ­κώ­μα­τος ανα­φέ­ρε­ται στους βασι­κούς σταθ­μούς και την πορεία εξέ­λι­ξης του αγώ­να του λαϊ­κού κινή­μα­τος στην περί­ο­δο της Κατο­χής, στον ανα­ντι­κα­τά­στα­το, ηρω­ι­κό και πρω­το­πό­ρο ρόλο του ΚΚΕ. Οπως σημειώ­νει η Επι­τρο­πή Περιο­χής Πελο­πον­νή­σου του ΚΚΕ στην εισα­γω­γή: «Αντι­κεί­με­νο της παρού­σας έκδο­σης απο­τε­λούν η απε­λευ­θέ­ρω­ση της Πελο­πον­νή­σου από τα Γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα κατο­χής, η σφο­δρή αντι­πα­ρά­θε­ση με τις δυνά­μεις της αστι­κής τάξης που συνερ­γά­στη­καν άμε­σα με τους ναζί κατα­κτη­τές, η επί­δρα­ση των Συμ­φω­νιών του Λιβά­νου και της Καζέρ­τας, που τελι­κά — αν και όχι ανα­πό­φευ­κτα — οδή­γη­σαν στη Βάρ­κι­ζα, ο ρόλος της αστι­κής τάξης και του πολι­τι­κού της προ­σω­πι­κού που εγκα­τέ­λει­ψε τον ελλη­νι­κό λαό στην τύχη του στα χρό­νια της Κατο­χής (κυβέρ­νη­ση Καΐ­ρου) και ο επα­να­πα­τρι­σμός τους, η παρέμ­βα­ση των Αγγλων και των Αμε­ρι­κα­νών (…). Ανα­φε­ρό­μα­στε σε μια περί­ο­δο που προ­σφέ­ρει μονα­δι­κή και πολύ­τι­μη πεί­ρα για την πάλη του λαϊ­κού κινή­μα­τος σήμε­ρα, για τη στά­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος». Γι’ αυτόν το λόγο, η ΕΠ Πελο­πον­νή­σου αντί προ­λό­γου και επι­λό­γου επέ­λε­ξε να παρα­θέ­σει αυτού­σιο το κεφά­λαιο του Δοκι­μί­ου Ιστο­ρί­ας του Κόμ­μα­τος με τίτλο «Βασι­κά συμπε­ρά­σμα­τα της πάλης του ΚΚΕ από την Κατο­χή ως τη Βάρ­κι­ζα», που συμπυ­κνώ­νει όλες τις σημα­ντι­κές επε­ξερ­γα­σί­ες του Κόμματος.

ΕΛΑ­Σί­τες σε πολε­μι­κή προ­ε­τοι­μα­σία σε κάποιο από τα βου­νά της Αρκαδίας

Με αυτό το Λεύ­κω­μα η Επι­τρο­πή Περιο­χής Πελο­πον­νή­σου του ΚΚΕ συνε­χί­ζει την εκδο­τι­κή της δρα­στη­ριό­τη­τα, προ­σθέ­το­ντας ένα ακό­μα «λιθα­ρά­κι» στη γνώ­ση για τη μεγά­λη δεκα­ε­τία του ’40. Είχαν προη­γη­θεί τρεις εκδό­σεις. Η πρώ­τη ήταν για τους «Αλύ­γι­στους του Μωριά», ένα αφιέ­ρω­μα για τους εκτε­λε­σμέ­νους με από­φα­ση του Εκτα­κτου Στρα­το­δι­κεί­ου της Τρί­πο­λης, του θανα­το­δι­κεί­ου, όπως έμει­νε στην Ιστο­ρία. Ακο­λού­θη­σε η έκδο­ση «Λαϊ­κό Διδα­σκα­λείο, η Παι­δα­γω­γι­κή Ακα­δη­μία που λει­τούρ­γη­σε στις ελεύ­θε­ρες περιο­χές», που απο­τύ­πω­σε μια σημα­ντι­κή πλευ­ρά από τη ζωή στις ελεύ­θε­ρες περιο­χές την περί­ο­δο του ΔΣΕ, και, βέβαια, η περ­σι­νή μεγά­λη έκδο­ση — αφιε­ρω­μέ­νη στην επο­ποι­ία της 3ης Μεραρ­χί­ας του ΔΣΕ, με τίτλο «Θα βγού­με νικη­τές κι ας είναι οι θυσί­ες μας βαριές».

Και η φετι­νή έκδο­ση είναι μια συλ­λο­γι­κή δου­λειά, μελών και στε­λε­χών του Κόμ­μα­τος, που μελέ­τη­σαν βαθύ­τε­ρα τη βιβλιο­γρα­φία, τα αρχεία και τα ντο­κου­μέ­ντα της επο­χής. Ανέ­τρε­ξαν σε δεκά­δες βιβλία που έχουν γρα­φτεί γι’ αυτήν την περί­ο­δο για την Πελο­πόν­νη­σο, σε τοπι­κές εφη­με­ρί­δες της επο­χής, αρχεία από βιβλιοθήκες.

Χρειά­ζε­ται να επι­ση­μαν­θεί η σπου­δαία δου­λειά που έγι­νε με αρχεία, ώστε να εμπλου­τι­στεί η έκδο­ση με πολύ­τι­μα ιστο­ρι­κά και άλλα ντο­κου­μέ­ντα, που πλου­τί­ζουν τις γνώ­σεις μας για την περί­ο­δο. Πολ­λά από αυτά, μάλι­στα, βγαί­νουν για πρώ­τη φορά στη δημο­σιό­τη­τα. Ανα­ντι­κα­τά­στα­τη ήταν η βοή­θεια από το Αρχείο του ΚΚΕ, καθώς και από το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ. Ακό­μα, αξί­ζει να σημειω­θεί η σοβα­ρή δου­λειά που έκα­νε η ομά­δα που συγκρο­τή­θη­κε και δού­λε­ψε για το Λεύ­κω­μα σε όλα τα Γενι­κά Αρχεία του Κρά­τους στους νομούς της Πελο­πον­νή­σου, η οποία πήρε και μελέ­τη­σε όλα τα πρα­κτι­κά των κατο­χι­κών δημο­τι­κών συμ­βου­λί­ων καθώς και άλλα έγγρα­φα των αρχών Κατο­χής. Μέσα από αυτήν τη μελέ­τη ανα­δεί­χθη­κε η συνέ­χεια του αστι­κού κρά­τους από τη μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία στην Κατο­χή και την αστι­κή δημο­κρα­τία που επι­κρά­τη­σε μετά από τη Βάρ­κι­ζα. Από τη Διεύ­θυν­ση Ιστο­ρί­ας Στρα­τού του Γενι­κού Επι­τε­λεί­ου Στρα­τού συνέ­λε­ξε τις εκθέ­σεις των επι­κε­φα­λής των ταγ­μά­των ασφα­λεί­ας. Πολύ­τι­μες και συγκι­νη­τι­κές ήταν και οι προ­σφο­ρές από οικο­γέ­νειες αγω­νι­στών. Με αυτόν τον τρό­πο συγκε­ντρώ­θη­κε αρκε­τό πρω­το­γε­νές υλικό.

ΚΚΕ — οργανωτής, εμψυχωτής και κύριος αιμοδότης της Αντίστασης

Τα Αετό­που­λα της Καλα­μά­τας. Με το τέλος της ναζι­στι­κής Κατο­χής, μπή­καν κρυ­φά στο φρου­ρού­με­νο λιμά­νι της πόλης και αφό­πλι­σαν τις νάρ­κες που είχαν τοπο­θε­τή­σει οι Γερ­μα­νοί για να το καταστρέψουν

Στο Λεύ­κω­μα ξεχω­ρι­στά κεφά­λαια ανα­φέ­ρο­νται στη δρά­ση των ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, Εθνι­κής Αλλη­λεγ­γύ­ης, Επι­με­λη­τεί­ας του Αντάρ­τη, ΕΛΑΝ, ΟΠΛΑ, ΠΕΕΑ στις περιο­χές της Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας. Ακό­μα, στον κομ­μα­τι­κό και ΕΑΜι­κό Τύπο και τους αγώ­νες για την επι­βί­ω­ση και τη ματαί­ω­ση της επι­στρά­τευ­σης. Η περι­γρα­φή βασι­κών μαχών του ΕΛΑΣ, αλλά και η ανα­φο­ρά σε μαζι­κές εκτε­λέ­σεις, θηριω­δί­ες και ολο­καυ­τώ­μα­τα απο­τυ­πώ­νουν τη σοβα­ρή προ­σπά­θεια να μπουν βασι­κές πλευ­ρές για την Κατο­χή και το πώς δημιουρ­γή­θη­κε και μεγα­λούρ­γη­σε η Αντί­στα­ση στην Πελο­πόν­νη­σο. Τα κεί­με­να συνο­δεύ­ο­νται από φωτο­γρα­φί­ες, οργα­νω­τι­κές και χάρ­τες, εφη­με­ρί­δες, στοι­χεία για μάχες κ.λπ.

Σχηματισμοί που βρίσκονταν στην υπηρεσία της αστικής τάξης

Παράλ­λη­λα, περι­γρά­φο­νται ανα­λυ­τι­κά και απο­κα­λυ­πτι­κά οι σχη­μα­τι­σμοί που βρί­σκο­νταν στην υπη­ρε­σία της αστι­κής τάξης και ανα­δει­κνύ­ε­ται πως μετά από τη συν­θη­κο­λό­γη­ση, το αστι­κό κρά­τος δεν κατα­λύ­θη­κε. Η Χωρο­φυ­λα­κή, η Αστυ­νο­μία Πόλε­ων, το Μηχα­νο­κί­νη­το Τμή­μα της Αστυ­νο­μί­ας και η Ειδι­κή Ασφά­λεια ανα­λαμ­βά­νουν, υπό τις δια­τα­γές των αρχών Κατο­χής και των ντό­πιων συνερ­γα­τών τους, τη δια­τή­ρη­ση της τάξης.

Την ίδια περί­ο­δο, σε συνεν­νό­η­ση με Βρε­τα­νούς πρά­κτο­ρες, ιδρύ­ο­νται αστι­κές ένο­πλες οργα­νώ­σεις με δια­κη­ρυγ­μέ­νο σκο­πό την αντί­στα­ση στις αρχές Κατο­χής, αλλά με ουσια­στι­κό περιε­χό­με­νο τη σύγκρου­ση με το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Επι­στο­λή του αρχη­γού των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας Πελο­πον­νή­σου, Δ. Παπα­δό­γκω­να, προς τον Φύρερ μετά την από­πει­ρα δολο­φο­νί­ας του. Η επι­στο­λή κατα­λή­γει: «Από της Ιεράς γής της αρχαί­ας Σπάρ­της …υψού­νται η προ­σευ­χή μας: Κύριε, δια­φύ­λασ­σε τον Φύρερ!»

Η κατο­χι­κή κυβέρ­νη­ση Ράλ­λη αμέ­σως μετά την ανά­λη­ψη καθη­κό­ντων της προ­γραμ­μά­τι­σε τη δημιουρ­γία ένο­πλων μονά­δων. Τα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας απο­τε­λού­νται από χωρο­φύ­λα­κες και στρα­τιω­τι­κούς, ενώ βρί­σκο­νται υπό γερ­μα­νι­κή διοί­κη­ση. Τα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας ακο­λου­θούν ως τμή­μα­τά του τον γερ­μα­νι­κό στρα­τό, χωρίς να υστε­ρούν σε αγριό­τη­τα κατά του άμα­χου πλη­θυ­σμού. Στην Πελο­πόν­νη­σο, από τις 7.300 εκτε­λέ­σεις οι 5.300 γίνο­νται από τα τάγ­μα­τα αυτο­τε­λώς ή σε κοι­νές επι­χει­ρή­σεις με τους κατοχικούς.

Ενα χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα της δρά­σης των ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών στην Πελο­πόν­νη­σο, είναι ο ρόλος τους στη μάχη της Καλα­μά­τας και τα γεγο­νό­τα του Μελι­γα­λά που ακο­λού­θη­σαν. Αρχές Σεπτέμ­βρη οι γερ­μα­νι­κές δυνά­μεις που είναι εγκα­τε­στη­μέ­νες στη Μεσ­ση­νία συγκε­ντρώ­νο­νται στην Καλα­μά­τα και ανα­χω­ρούν με κατεύ­θυν­ση την Τρί­πο­λη. Εμπρο­σθο­φυ­λα­κή και οπι­σθο­φυ­λα­κή τους είναι οι ταγματασφαλίτες.

Στις 5 Σεπτέμ­βρη η Νομαρ­χια­κή Επι­τρο­πή Μεσ­ση­νί­ας του ΕΑΜ με ανα­κοί­νω­σή της καλεί: «Ετοι­μα­στεί­τε και περι­μέ­νε­τε, πει­θαρ­χεί­τε και μη βια­στεί­τε. Ενερ­γεί­τε πάντα σύμ­φω­να με τις εντο­λές και τα συν­θή­μα­τα που σας δίνο­νται (…). Τα ξένα κτή­νη θα δοκι­μά­σουν τώρα τις συνέ­πειες των απαί­σιων εγκλη­μά­των τους. Ομως παράλ­λη­λα με αυτούς πρέ­πει να ξεπα­στρε­φτούν και να λεί­ψουν από τη μέση τα καθάρ­μα­τα των Ταγ­μά­των (…). Αυτοί που μέχρι σήμε­ρα καλύ­πτουν την απο­χώ­ρη­ση των Γερ­μα­νών κατα­κτη­τών, αυτοί που μέχρι σήμε­ρα προ­δί­δουν, δολο­φο­νούν και ληστεύ­ουν, δεν πρό­κει­ται και δεν πρέ­πει να βρού­νε καμία επιείκεια».


 

 

Ο Λεω­νί­δας, Γερ­μα­νός αξιω­μα­τι­κός και εκπαι­δευ­τής σκύ­λων, αυτο­μό­λη­σε μαζί με τον εκπαι­δευ­μέ­νο σκύ­λο του Γκραφ και προ­σχώ­ρη­σε στον ΕΛΑΣ. Στη μάχη της Καλα­μά­τας έδω­σε στον Γκραφ 4 νάρ­κες, τις οποί­ες ο σκύ­λος τοπο­θέ­τη­σε περι­με­τρι­κά του ξενο­δο­χεί­ου «Πάν­θε­ον» όπου είχαν ταμπου­ρω­θεί οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, το οποίο και ανατινάχτηκε

 


Η πόλη παρα­δί­δε­ται στους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες. Στις 9 Σεπτέμ­βρη, μετά από σκλη­ρές μάχες, απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται από τον ΕΛΑΣ. Κατά τη διάρ­κεια της μάχης, ο ΕΛΑΣ αιχ­μα­λω­τί­ζει πολ­λούς ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες. Ενα τμή­μα ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών, με επι­κε­φα­λής τον Περ­ρω­τή, κατο­χι­κό νομάρ­χη Μεσ­ση­νί­ας, δια­φεύ­γει προς Μελι­γα­λά. Στο δρό­μο προς τον Μελι­γα­λά, επι­δί­δο­νται σε εκτελέσεις.

Η κωμό­πο­λη Μελι­γα­λάς, όπου κατέ­φυ­γαν περί­που 1.000 ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, ήταν οχυ­ρω­μέ­νη από τους Γερ­μα­νούς με όλα τα τότε μέσα της πολε­μι­κής τέχνης. Ο ΕΛΑΣ καλεί τους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες να παρα­δο­θούν, δίχως να βρει αντα­πό­κρι­ση. Στις 13 Σεπτέμ­βρη αρχί­ζει η μάχη. Ο Ουίλ­κις, ταγ­μα­τάρ­χης του βρε­τα­νι­κού στρα­τού και αργό­τε­ρα βου­λευ­τής του Εργα­τι­κού Κόμ­μα­τος Αγγλί­ας, που την περί­ο­δο της Κατο­χής βρι­σκό­ταν στην Ελλά­δα, έγρα­ψε: «Κατά τη διάρ­κεια των μαχών της Καλα­μά­τας και του Μελι­γα­λά οι Βρε­τα­νοί δεν ανα­μεί­χθη­καν. Και έχω την πεποί­θη­ση ότι η μη ανά­μει­ξή τους οφει­λό­ταν σε οδη­γί­ες από το Κάι­ρο, όπου πιστευό­ταν ότι τα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας θα εξό­ντω­ναν τον EΛΑΣ χάρη στην υπε­ρο­χή του γερ­μα­νι­κού οπλι­σμού τους».

Τελι­κά, στις 15 Σεπτέμ­βρη οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες υψώ­νουν λευ­κές σημαί­ες και πετούν τα όπλα τους. Λίγο πριν από την παρά­δο­σή τους είχαν φτά­σει τμή­μα­τα του 11ου Συντάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ υπό τον Αρη Βελουχιώτη.

Ο λαός ζητού­σε εκδί­κη­ση για τα φοβε­ρά εγκλή­μα­τα που είχαν δια­πρά­ξει οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες σε βάρος του. Ο Αρί­στος Καμα­ρι­νός, στέ­λε­χος του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ, έγρα­ψε: «Είχα την ευθύ­νη της συγκέ­ντρω­σης των αιχ­μα­λώ­των στο Μπε­ζε­στέ­νι. Το έργο μας ήταν πολύ δύσκο­λο. Επρε­πε να συγκρα­τή­σου­με ομά­δες εξορ­γι­σμέ­νων πολι­τών, οι οποί­οι, οπλι­σμέ­νοι με τσε­κού­ρια, ορμού­σαν να εκδι­κη­θούν για τα θύμα­τά τους. Για να περι­φρου­ρή­σου­με τους αιχ­μα­λώ­τους, βάλα­με ισχυ­ρή φρου­ρά στο Μπε­ζε­στέ­νι και γρά­ψα­με με μεγά­λα γράμ­μα­τα: Προ­σο­χή, νάρ­κες». Μετα­φέ­ρο­νται στην Καλα­μά­τα για να δικα­στούν από Λαϊ­κό Δικα­στή­ριο που συγκρο­τεί­ται στην κεντρι­κή πλα­τεία της πόλης στις 17 Σεπτέμ­βρη. Το πλή­θος ήταν ασυ­γκρά­τη­το και τραυ­μα­τί­ζει ακό­μα και ΕΛΑ­Σί­τες, που προ­σπα­θού­σαν να προ­στα­τέ­ψουν τους κρα­του­μέ­νους. Τελι­κά, οι δοσί­λο­γοι λιν­τσά­ρο­νται από το πλήθος.

Ο Αρης Βελου­χιώ­της μαζί με τον μητρο­πο­λί­τη Ηλεί­ας Αντώ­νιο και άλλα στρα­τιω­τι­κά και πολι­τι­κά στε­λέ­χη του ΕΑΜ κατά την επί­σκε­ψή του στη Μεσσηνία

Ορι­σμέ­να συμπε­ρά­σμα­τα για τη μάχη του Μελι­γα­λά, όπως απο­τυ­πώ­νο­νται στο Λεύ­κω­μα: «Ο Μελι­γα­λάς, με την “πηγά­δα” του, έχει γίνει σημαία της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής, συκο­φα­ντι­κής εκστρα­τεί­ας, με τόνους ψευ­δών, χυδαιό­τη­τας και γκε­μπε­λί­στι­κης υπο­κρι­σί­ας. Συνει­δη­τά απο­κρύ­πτο­νται από τους φορείς τους τα εγκλή­μα­τα που διέ­πρα­ξαν κατά του λαού τα τέρα­τα των εθνι­κο­φρό­νων συμ­μο­ριών και στην Πελο­πόν­νη­σο σε συνερ­γα­σία με τον γερ­μα­νι­κό στρα­τό (…). Αυτό το τελευ­ταίο δεν αναι­ρεί­ται από το γεγο­νός ότι έχα­σαν τη ζωή τους και αθώ­οι, όπως συμ­βαί­νει ανα­πό­φευ­κτα σε παρό­μοιες περι­πτώ­σεις. Επρό­κει­το κυρί­ως για συγ­γε­νείς ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών, που τους ακο­λού­θη­σαν φοβού­με­νοι για τη ζωή τους. Η μάχη στον Μελι­γα­λά, όπως και στις άλλες πόλεις της Πελο­πον­νή­σου, ήταν ανοι­χτά ταξική (…)».Ατέχνως click

ΕΛΑ­Σί­τες από το χωριό Βάγκου Αρκα­δί­ας στην Τρί­πο­λη τις μέρες της Απε­λευ­θέ­ρω­σης. Δια­κρί­νε­ται με την κάσκα ο Δ. Γιαν­να­κού­ρας (Πέρ­δι­κας)

Το «ΣΧΕΔΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ»

Το καλο­καί­ρι του ’44, ο Αρης Βελου­χιώ­της, ο οποί­ος με τον μετα­σχη­μα­τι­σμό της ΙΙΙ Μεραρ­χί­ας σε κλι­μά­κιο του Γενι­κού Στρα­τη­γεί­ου Πελο­πον­νή­σου ορί­στη­κε διοι­κη­τής της με επι­τε­λάρ­χη τον Τσι­κλη­τή­ρα, κοι­νο­ποιεί στα τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ Πελο­πον­νή­σου «ΣΧΕΔΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ» με ανα­λυ­τι­κές οδη­γί­ες για τη δια­φαι­νό­με­νη απο­χώ­ρη­ση των Γερ­μα­νών. Με βάση αυτό:

«Εις περί­πτω­σιν μερι­κής απο­χω­ρή­σε­ως και αραιώ­σε­ως των Γερ­μα­νών εις βαθ­μόν επι­τρέ­πο­ντος την κατα­βο­λήν προ­σπα­θειών διά την κατά­λη­ψιν μεγά­λων αστι­κών Κέντρων και την δια­τή­ρη­σίν των, τα τμή­μα­τα της μεραρ­χί­ας ανα­λό­γως της δημιουρ­γη­θη­σο­μέ­νης κατα­στά­σε­ως, όσον αφο­ρά την μετά την αραί­ω­σιν διά­τα­ξιν του εχθρού θα κατα­βά­λουν προ­σπά­θεια διά την κατά­λη­ψιν των μεγά­λων κέντρων με κεντρι­κήν ιδέ­αν την κατά­λη­ψιν της Τρι­πό­λε­ως και των ορει­νών όγκων του κέντρου της Πελο­πον­νή­σου, δια­σφα­λί­ζο­ντας την κατο­χήν της περιο­χής ταύ­της φράσ­σο­ντα τας προς αυτήν διαβάσεις.

2/ Κατά την περί­πτω­σιν ραγδαί­ας απο­χω­ρή­σε­ως των Γερ­μα­νών, ουχί λόγω απο­βά­σε­ως, αλλά λόγω εξω­τε­ρι­κών λόγων:

α) Να κατα­λη­φθούν τα αστι­κά Κέντρα και κατά πρώ­τον λόγον αι πόλεις του Κέντρου και της Βορεί­ου Πελο/σου και να εγκα­τα­στα­θή εις αυτά Λαϊ­κή Εξουσία.

β) Να εξα­σφα­λι­σθή η κατο­χή των Κέντρων από της πλευ­ράς των Ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών ως θα αρχί­ση η δίω­ξις και η διά παντός τρό­που διά­λυ­σής των.

γ) Να εμπο­δι­σθή η άνε­τος απο­χώ­ρη­σις των Γερ­μα­νών διά της κατα­στρο­φής των συγκοι­νω­νια­κών αρτη­ριών και επι­θε­τι­κής ενέρ­γειας κατά των φαλαγ­γών τους, αιφ­νι­δια­στι­κώς ή με κατα­διω­κτι­κάς ενερ­γεί­ας, εκμε­ταλ­λευό­με­νοι πάσαν ενέρ­γειάν μας διά την κυρί­ευ­σιν όπλων και πυρο­μα­χι­κών και άλλων πολε­μι­κών υλικών (…)».

Γενι­κά, σε αυτήν την κατεύ­θυν­ση κινή­θη­καν οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ στην Πελο­πόν­νη­σο κατά την απο­χώ­ρη­ση των Γερ­μα­νών μέχρι και τη Συμ­φω­νία της Καζέρ­τας… Στις 8 Σεπτέμ­βρη ξεκι­νά η επί­θε­ση του ΕΛΑΣ ενά­ντια στους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες του Πύρ­γου, που φρου­ρού­σαν την πόλη. Μετά από σκλη­ρές μάχες η πόλη απελευθερώνεται.

Η Συμφωνία της Καζέρτας και η απελευθέρωση των άλλων πόλεων της Πελοποννήσου από τον ΕΛΑΣ

Στις 26 Σεπτέμ­βρη 1944 υπο­γρά­φε­ται, στην Καζέρ­τα της Ιτα­λί­ας, Συμ­φω­νία μετα­ξύ της κυβέρ­νη­σης Παπαν­δρέ­ου, του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και των Βρε­τα­νών αντι­προ­σώ­πων των Συμ­μα­χι­κών Δυνά­με­ων Μεσο­γεί­ου, βάσει της οποί­ας όλες οι αντάρ­τι­κες δυνά­μεις υπά­γο­νται στις δια­τα­γές της κυβέρ­νη­σης, η οποία με τη σει­ρά της «θέτει τας δυνά­μεις ταύ­τας υπό τας δια­τα­γάς του στρα­τη­γού Σκό­μπι». Παράλ­λη­λα, το ΕΑΜ απο­δε­χό­ταν ότι ο ΕΛΑΣ δεν θα έμπαι­νε στα μεγά­λα αστι­κά κέντρα μετά από την απο­χώ­ρη­ση των Γερμανών.

Από δια­δή­λω­ση στην Κόριν­θο. «Κατά­ρα και ανά­θε­μα στους ταγ­μα­τα­σφα­λή­τες να τιμω­ρη­θούν σκλη­ρά αμεί­λι­χτα οι προ­δό­τες», ένα από τα βασι­κά αιτή­μα­τα των ημερών

Μία μέρα αργό­τε­ρα, στις 27 Σεπτέμ­βρη, κατα­φτά­νει στην Καλα­μά­τα ο Πανα­γιώ­της Κανελ­λό­που­λος, ως «υπουρ­γός — Αντι­πρό­σω­πος της ελλη­νι­κής Κυβερ­νή­σε­ως διά την Πελο­πόν­νη­σον». Με τον ερχο­μό του δοκι­μά­ζε­ται στην Πελο­πόν­νη­σο η εφαρ­μο­γή της Συμ­φω­νί­ας της Καζέρτας.

Δρώ­ντας ως «κοι­νά απο­δε­κτός» εκπρό­σω­πος της ελλη­νι­κής κυβέρ­νη­σης, συνα­ντά­ται με τη βρε­τα­νι­κή απο­στο­λή και αντί­στοι­χα με τους εκπρο­σώ­πους του ΕΑΜ. Τις επό­με­νες μέρες ανα­λαμ­βά­νει συνο­λι­κό­τε­ρο ρόλο στην Πελο­πόν­νη­σο. Γυρ­νώ­ντας από πόλη σε πόλη και από κοι­νού με τη βρε­τα­νι­κή απο­στο­λή και Αμε­ρι­κα­νούς πρά­κτο­ρες δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νται την παρά­δο­ση των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας στις πόλεις που απε­λευ­θε­ρώ­νει ο ΕΛΑΣ, απο­βλέ­πο­ντας στη μελ­λο­ντι­κή αξιο­ποί­η­σή τους ενά­ντια στον ΕΛΑΣ… Οπως ανα­φέ­ρει ο Τζον Φατσέ­ας, πρά­κτο­ρας της αμε­ρι­κα­νι­κής κυβέρ­νη­σης: «Συνο­δεύ­σα­με 550 Ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες από την Τρί­πο­λη στους Μύλους και τους βάλα­με σε καΐ­κια για τις Σπέ­τσες όπου και κρα­τή­θη­καν μέχρι την απε­λευ­θέ­ρω­σή τους από τους Βρε­τα­νούς τον Δεκέμ­βριο. Αυτοί πήραν μέρος με τους Βρε­τα­νούς στις μάχες ενά­ντια στον ΕΛΑΣ (σ.σ. εννο­εί τις μάχες του Δεκέμ­βρη στην Αθήνα)».

Στις 19 Σεπτέμ­βρη απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται από τον ΕΛΑΣ το Αργος και στις 30 Σεπτέμ­βρη η Τρί­πο­λη. Στις 22 Σεπτέμ­βρη ο ΕΛΑΣ μπαί­νει στη Σπάρ­τη. Αμέ­σως συγκρο­τού­νται και αρχί­ζουν να λει­τουρ­γούν οι τοπι­κές αρχές με τη συμ­με­το­χή στε­λε­χών του ΕΑΜ. Ο ΕΛΑΣ παρε­λαύ­νει στο Ναύ­πλιο ως απε­λευ­θε­ρω­τής στις 6 Οκτώ­βρη. Η Κόριν­θος, τελευ­ταίο έρει­σμα των ναζι­στι­κών στρα­τευ­μά­των και των συμ­μά­χων τους Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας, ελευ­θε­ρώ­νε­ται στις 7 Οκτώβρη.

Τις μέρες της Απε­λευ­θέ­ρω­σης υπάρ­χει διά­χυ­τη αγω­νι­στι­κή διά­θε­ση στην εργα­τι­κή τάξη και τον λαό. Βασι­κός παρά­γο­ντας είναι ότι το ΚΚΕ ξεπερ­νού­σε τα 400.000 μέλη και το ΕΑΜ τα 1.500.000 μέλη. Μόνο στην Πελο­πόν­νη­σο το ΚΚΕ είχε πάνω από 70.000 μέλη. Τις παρα­μο­νές της Απε­λευ­θέ­ρω­σης ο ΕΛΑΣ αριθ­μεί στην Πελο­πόν­νη­σο πάνω από 6.000 μαχη­τές, ενώ πανελ­λα­δι­κά 77.535 αξιω­μα­τι­κούς και μαχη­τές. Δίπλα σε αυτούς 50.000 είναι οι έφε­δροι ΕΛΑ­Σί­τες και 6.000 οι άντρες της Εθνι­κής Πολιτοφυλακής.

Ο Δεκέμβρης του ’44 στην Πελοπόννησο και η ΙΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ στη μάχη της Αθήνας

Την περί­ο­δο που διε­ξά­γο­νταν οι μάχες στην Αθή­να, γίνο­νται δεκά­δες κινη­το­ποι­ή­σεις σε όλη την Πελο­πόν­νη­σο ενά­ντια στην τρο­μο­κρα­τία που ασκού­σαν από κοι­νού οι δυνά­μεις της κυβέρ­νη­σης και των Βρε­τα­νών καθώς και για άλλα εργα­τι­κά — λαϊ­κά αιτήματα.

Αξιω­μα­τι­κοί και μαχη­τές του 8ου Συντάγ­μα­τος Λακω­νί­ας, στις φυλα­κές Σπάρ­της μετά την Απελευθέρωση

Οι ΕΑΜι­κές και Κομ­μα­τι­κές Οργα­νώ­σεις βρί­σκο­νται σε ανα­βρα­σμό, στη­ρί­ζουν και προ­βάλ­λουν συνε­χώς τόσο τις κινη­το­ποι­ή­σεις των δια­φό­ρων κλά­δων όσο και τις κατα­λή­ψεις εργο­στα­σί­ων, τα οποία έβα­ζαν οι ίδιοι οι εργα­ζό­με­νοι σε λει­τουρ­γία. Παρ’ όλα αυτά, ολό­κλη­ρο το πλαί­σιο αιτη­μά­των που πρό­βαλ­λαν, σε καμία περί­πτω­ση δεν ξέφευ­γε από τα τεί­χη μιας «εναλ­λα­κτι­κής» πρό­τα­σης αστι­κής διαχείρισης.

Η ΙΙΙ Μεραρ­χία του ΕΛΑΣ συμ­με­τεί­χε στη μάχη της Αθή­νας. Από τις πρώ­τες κιό­λας μέρες, στην Αθή­να βρί­σκο­νται σε θέσεις μάχης το 6ο Σύνταγ­μα με διοι­κη­τή τον Σπ. Τσι­κλη­τή­ρα, που δρα­στη­ριο­ποι­ή­θη­κε στον Δυτι­κό Τομέα Αττι­κής, και το Τάγ­μα Κορίν­θου του ΕΛΑΣ που πολε­μού­σε στο μέτω­πο Μακρυγιάννη.

Στις 15 Δεκέμ­βρη, με ραδιο­τη­λε­γρά­φη­μα του Γ. Σιά­ντου δια­τάσ­σε­ται η συγκέ­ντρω­ση δυνά­με­ων από όλα τα τμή­μα­τα της ΙΙΙ Μεραρ­χί­ας πέριξ της Πάτρας για την τελι­κή εκκα­θά­ρι­ση των βρε­τα­νι­κών δυνά­με­ων. Δεν πάρ­θη­καν όμως τα απα­ραί­τη­τα μέτρα. Χρειά­ζε­ται μεγα­λύ­τε­ρη ιστο­ρι­κή έρευ­να, επι­ση­μαί­νε­ται στο Λεύ­κω­μα, ανα­φο­ρι­κά με το ποιοι λόγοι οδή­γη­σαν στη μη εφαρ­μο­γή της δια­τα­γής. Ομως, φαί­νε­ται ότι σημα­ντι­κό ρόλο δια­δρα­μά­τι­σε η συμ­βι­βα­στι­κή στά­ση της τοπι­κής ηγε­σί­ας του ΕΑΜ. Παρ’ όλα αυτά, σε όλες τις πρω­τεύ­ου­σες της Πελο­πον­νή­σου πραγ­μα­το­ποιεί­ται συγκέ­ντρω­ση του εφε­δρι­κού ΕΛΑΣ.

Τα μεσά­νυ­χτα της 4ης προς 5 Γενά­ρη, η ΚΕ του ΕΛΑΣ εκδί­δει δια­τα­γή για γενι­κή σύμ­πτυ­ξη προς Πεντέ­λη — Πάρ­νη­θα. Οι μαχη­τές της ΙΙΙ Μεραρ­χί­ας φεύ­γουν για τον Μωριά, κάνο­ντας προ­σω­ρι­νή στά­ση για ανα­συ­γκρό­τη­ση στους Μύλους Αργο­λί­δας και στη συνέ­χεια κατευ­θύ­νο­νται στις περιο­χές τους…

Απο­κα­λυ­πτι­κές είναι οι σελί­δες που ανα­φέ­ρο­νται στα τρα­γι­κά γεγο­νό­τα που επα­κο­λού­θη­σαν στις αρχές του ’45, μετά από τη Συμ­φω­νία της Βάρκιζας…

 

 

 

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο