Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η όπερα στην υπηρεσία της χιτλερικής προπαγάνδας

Μια νέα έκθε­ση στη Νυρεμ­βέρ­γη εστιά­ζει στο πώς το εθνι­κο­σο­σια­λι­στι­κό καθε­στώς χρη­σι­μο­ποί­η­σε την όπε­ρα, ιδί­ως τα έργα του Βάγκνερ, για να προ­ω­θή­σει τη ναζι­στι­κή ιδεολογία.

Ο Χίτλερ είχε ανα­κη­ρύ­ξει το 1933 τη Νυρεμ­βέρ­γη ως την κατε­ξο­χήν «πόλη για τις εκδη­λώ­σεις του ναζι­στι­κού κόμ­μα­τος». Πίστευε ότι το καλο­δια­τη­ρη­μέ­νο μεσαιω­νι­κό κέντρο της πόλης, σύμ­βο­λο του γερ­μα­νι­κού εμπο­ρι­κού πνεύ­μα­τος αλλά και του γερ­μα­νι­κού πολι­τι­σμού, θα μπο­ρού­σε να λει­τουρ­γή­σει ως το τέλειο σκη­νι­κό για τις προ­πα­γαν­δι­στι­κές εκδη­λώ­σεις των ναζί. Το ίδιο και το μεγά­λο δημο­τι­κό στά­διο, τα θέα­τρα, τα πάρ­κα και οι λίμνες της Νυρεμ­βέρ­γης. Αυτές οι εκδη­λώ­σεις θα πλαι­σιώ­νο­νταν φυσι­κά και με την απα­ραί­τη­τη μου­σι­κή υπό­κρου­ση, ιδί­ως με όπε­ρα, που για τον Χίτλερ αλλά και τον υπουρ­γό Προ­πα­γάν­δας Γκέ­μπελς απο­τε­λού­σε το ιδα­νι­κό μου­σι­κό χαλί για τις προ­πα­γαν­δι­στι­κές ναζι­στι­κές φιέστες.

Η Νυρεμβέργη της ναζιστικής περιόδου. Φωτογραφία από την έκθεση «Χίτλερ. Εξουσία. Όπερα»

Η Νυρεμ­βέρ­γη της ναζι­στι­κής περιό­δου. Φωτο­γρα­φία από την έκθε­ση «Χίτλερ. Εξου­σία. Όπερα»

«Χίτλερ. Εξουσία. Όπερα»

Μια νέα έκθε­ση στο Κέντρο Τεκ­μη­ρί­ω­σης των Ναζι­στι­κών Εγκλη­μά­των στη Νυρεμ­βέρ­γη εστιά­ζει αυτή την περί­ο­δο στο ρόλο που δια­δρα­μά­τι­σε ειδι­κό­τε­ρα η ιστο­ρι­κή Όπε­ρα της Νυρεμ­βέρ­γης στην υπη­ρε­σία της χιτλε­ρι­κής προ­πα­γάν­δας. Γενι­κό­τε­ρα πώς η τέχνη χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε από τους ναζί ως όχη­μα για την προ­ώ­θη­ση της ιδε­ο­λο­γί­ας ενός απο­τρό­παιου καθε­στώ­τος. Η έκθε­ση της Νυρεμ­βέρ­γης έχει τον τίτλο «Hitler. Macht. Oper», που δια­βά­ζε­ται με δύο τρό­πους: είτε ως «Χίτλερ. Εξου­σία. Όπε­ρα» είτε ως «Ο Χίτλερ κάνει όπε­ρα». Πράγ­μα­τι ο Χίτλερ σε πολ­λές περι­πτώ­σεις επέ­λε­γε ο ίδιος προ­σω­πι­κά τα έργα όπε­ρας που θα πλαι­σί­ω­ναν τις διά­φο­ρες εμφα­νί­σεις του.

Ένα από τα πλέ­ον δημο­φι­λή έργα στους ναζι­στι­κούς κύκλους ήταν η βαγκνε­ρι­κή όπε­ρα «Οι αρχι­τρα­γου­δι­στές της Νυρεμ­βέρ­γης». Η μεγα­λειώ­δης όπε­ρα των τεσ­σά­ρων ωρών μάλι­στα ήταν το μου­σι­κό έργο που ανέ­βη­κε τον Μάρ­τιο του 1933 στην Κρα­τι­κή Όπε­ρα του Βερο­λί­νου για να σημα­το­δο­τή­σει την «ίδρυ­ση» του Τρί­του Ράιχ. Πρό­κει­ται άλλω­στε για μια καθα­ρά γερ­μα­νι­κή όπε­ρα που ταί­ρια­ζε από­λυ­τα στην καλ­λι­τε­χνι­κή προ­πα­γάν­δα των ναζί. Πατριω­τι­σμός, γερ­μα­νι­κή υπε­ρο­χή, εθνι­κή καθα­ρό­τη­τα ήταν μερι­κά από τα στοι­χεία που ενυ­πήρ­χαν ήδη στην όπε­ρα του Βάγκνερ και τα οποία έσπευ­σε να «αξιο­ποι­ή­σει» το ναζι­στι­κό καθεστώς.

Η ναζιστική αποθέωση του Βάγκνερ

«Οι Αρχι­τρα­γου­δι­στές της Νυρεμ­βέρ­γης» απο­θε­ώ­θη­καν όμως λίγο αργό­τε­ρα, το 1934, όταν η Λένι Ρίφεν­σταλ χρη­σι­μο­ποί­η­σε το Πρε­λού­διο από την Τρί­τη Πρά­ξη των «Αρχι­τρα­γου­δι­στών της Νυρεμ­βέρ­γης» στην προ­πα­γαν­δι­στι­κή ται­νία της «Ο θρί­αμ­βος της θέλη­σης» (Der Triumph oft he will). H ται­νία της Ρίφεν­σταλ πρω­το­παί­χτη­κε επί­σης στη Νυρεμ­βέρ­γη μπρο­στά από εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες οπα­δούς του Χίτλερ. Έκτο­τε τόσο τα έργα του Βάγκνερ όσο και η Νυρεμ­βέρ­γη ταυ­τί­στη­καν με την «καθα­ρή» ναζι­στι­κή τέχνη και ιδεολογία.

Ανα­φο­ρι­κά με τον Βάγκνερ, το γεγο­νός ότι πολ­λά από τα έργα του δια­κα­τέ­χο­νταν από ένα πνεύ­μα αντι­ση­μι­τι­σμού λει­τούρ­γη­σε ως ένα επι­πλέ­ον στοι­χείο για τη μεγά­λη απο­δο­χή και διά­δο­σή τους κατά τη ναζι­στι­κή περί­ο­δο. Ο ίδιος ο Χίτλερ, όπως σημειώ­νει και στο «Mein Kampf», αγα­πού­σε την όπε­ρα και ειδι­κά τον Βάγκνερ. Η όπε­ρα «Λοε­γκρίν» που είχε ακού­σει σε ηλι­κία 12 ετών στη Βιέν­νη τον είχε σημα­δέ­ψει ανε­ξί­τη­λα, ενώ στην όπε­ρα «Ριέν­τσι», με πρω­τα­γω­νι­στή έναν Ιτα­λό εθνι­κό­φρο­να που κατά­φε­ρε να ανέλ­θει στην εξου­σία κατα­τρο­πώ­νο­ντας την παλιά διε­φθαρ­μέ­νη ελίτ, έβλε­πε τη δική του ανέ­λι­ξη στην εξουσία.

O Xίτλερ μαζί με την Βίνιφρεντ και τον Βίλαντ Βάγκνερ

O Xίτλερ μαζί με την Βίνι­φρεντ και τον Βίλαντ Βάγκνερ

Μια μεγάλη έκθεση δίχως προηγούμενο

Η έκθε­ση της Νυρεμ­βέρ­γης παρου­σιά­ζει συνο­λι­κά 350 εκθέ­μα­τα και βασί­ζε­ται σε μια ενδε­λε­χή έρευ­να πάνω στη θέση της μου­σι­κής και ευρύ­τε­ρα της τέχνης στην ναζι­στι­κή προ­πα­γαν­δι­στι­κή μηχα­νή. Η έκθε­ση έχει στη­θεί σε έναν χώρο μήκους 540 μέτρων, εκεί που κάπο­τε ο «Φύρερ» μιλού­σε στα μέλη του εθνι­κο­σο­σια­λι­στι­κού κόμ­μα­τος. Στην έκθε­ση παρου­σιά­ζο­νται κεί­με­να, εικό­νες, κινη­μα­το­γρα­φι­κά απο­σπά­σμα­τα και άλλα ντο­κου­μέ­ντα σχε­τι­κά με το πώς ο Χίτλερ είχε χρη­σι­μο­ποι­ή­σει την όπε­ρα για να εκπλη­ρώ­σει τους δικούς του, σκο­τει­νούς σκο­πούς. Πρό­κει­ται για τη μεγα­λύ­τε­ρη έκθε­ση που έχει γίνει ποτέ πάνω σε αυτό το θέμα, ενώ πολύ την συγκρί­νουν με μια αντί­στοι­χη έκθε­ση που είχε λάβει χώρα το 1988 στο Ντύ­σελ­ντορφ με θέμα την «εκφυ­λι­σμέ­νη μου­σι­κή» των ναζί.

Πηγή: Deutsche Welle / Στιού­αρτ Μπράουν/ Δήμη­τρα Κυρανούδη

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο