Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ιερό του Δία στο Λυκαίο Όρος: «Ανθρωποθυσίες» και «λυκάνθρωποι» και επιστημονικά δεδομένα

Ένας ιδιαί­τε­ρος τόπος λατρεί­ας είναι το υπαί­θριο ιερό του Δία στην Αρκα­δία. Βρί­σκε­ται πάνω σε μια από τις κορυ­φές του Λυκαί­ου Όρους, στον Προ­φή­τη Ηλία (1382 μ.), όπου, σύμ­φω­να με τις νεό­τε­ρες έρευ­νες, ανα­πτύ­χθη­κε το αργό­τε­ρο το 1500 πΧ. «Είναι μια φωτει­νό­τα­τη κορυ­φή, κυριο­λε­κτι­κά λου­σμέ­νη στο φως τις περισ­σό­τε­ρες μέρες του χρό­νου. Σε τέτοιες ψηλές βου­νο­κορ­φές ο άνθρω­πος αισθα­νό­ταν ότι επι­κοι­νω­νού­σε καλύ­τε­ρα με το θείο», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δρ. Άννα Καρα­πα­να­γιώ­του, προϊ­στα­μέ­νη της Εφο­ρεί­ας Αρχαιο­τή­των (ΕΦΑ) Αρκα­δί­ας, διευ­θύ­ντρια του ερευ­νη­τι­κού ανα­σκα­φι­κού προ­γράμ­μα­τος ελλη­νο­α­με­ρι­κα­νι­κής συνερ­γα­σί­ας που τα τελευ­ταία χρό­νια δρα­στη­ριο­ποιεί­ται στην περιο­χή. Πρό­σφα­τα, στο αρχαιο­λο­γι­κό συνέ­δριο που διορ­γά­νω­σε το υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού και Αθλη­τι­σμού στο Μέγα­ρο Μου­σι­κής, παρου­σιά­στη­καν τα απο­τε­λέ­σμα­τά του προ­γράμ­μα­τος, η δεύ­τε­ρη φάση του οποί­ου ξεκί­νη­σε το 2016 και ολο­κλη­ρώ­νε­ται το 2020.

«Στον Προ­φή­τη Ηλία του Λυκαί­ου συγκε­ντρω­νό­ταν ο αγρο­το­ποι­με­νι­κός πλη­θυ­σμός της ευρύ­τε­ρης περιο­χής και εκδή­λω­νε την ευλά­βειά του προς τη θεό­τη­τα με θυσί­ες ζώων προς τιμήν της. Τα δια­δο­χι­κά στρώ­μα­τα — απο­θέ­σεις που περι­λαμ­βά­νουν στά­χτες από τις φωτιές για τις θυσί­ες, τα υπο­λείμ­μα­τα από τα καμέ­να οστά ζώων και το χώμα σχη­μά­τι­σαν με το πέρα­σμα του χρό­νου τον Βωμό τέφρας που αντι­κρί­ζει κανείς ακό­μα και σήμε­ρα στην κορυ­φή. Αυτός ο υπαί­θριος βωμός δια­τη­ρή­θη­κε σε αυτή την αρχέ­γο­νη μορ­φή ως το τέλος της αρχαιό­τη­τας. Ποτέ δεν από­κτη­σε μία μνη­μεια­κή αρχι­τε­κτο­νι­κή μορ­φή, γεγο­νός που υπο­δει­κνύ­ει την ύψι­στη ιερό­τη­τά του», συνε­χί­ζει η κ. Καρα­πα­να­γιώ­του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

lukao oros eurima

Ζωό­μορ­φο ειδώλιο

Τα νεό­τε­ρα ανα­σκα­φι­κά στοι­χεία έφε­ραν στο φως πολ­λά σημα­ντι­κά στοι­χεία. «Στην τρέ­χου­σα φάση του προ­γράμ­μα­τος τεκ­μη­ριώ­θη­κε καλύ­τε­ρα ότι ανθρώ­πι­νη δρα­στη­ριό­τη­τα στην κορυ­φή υπήρ­χε πολύ πριν το 1500 πΧ, του­λά­χι­στον από το 4000 πΧ και εξής. Απαι­τεί­ται περαι­τέ­ρω μελέ­τη για να μπο­ρέ­σου­με να απα­ντή­σου­με στο ερώ­τη­μα για τη φύση αυτής της ανθρώ­πι­νης δρα­στη­ριό­τη­τας στον Προ­φή­τη Ηλία πριν από τη μυκη­ναϊ­κή επο­χή. Εκεί­νο που είναι ιδιαί­τε­ρα σημα­ντι­κό είναι ότι οι λατρευ­τι­κές εκδη­λώ­σεις πάνω στον Βωμό δεν στα­μά­τη­σαν μετά την κατάρ­ρευ­ση των περί­φη­μων μυκη­ναϊ­κών ανα­κτό­ρων, δηλα­δή μετά το 1100 πΧ, αλλά συνε­χί­στη­καν κανο­νι­κά και στους πρώ­ι­μους ιστο­ρι­κούς χρό­νους, δηλα­δή από τον 11ο έως τον 9ο αιώ­να πΧ. Πρό­κει­ται για μία από τις ελά­χι­στες τέτοιες περι­πτώ­σεις στην ηπει­ρω­τι­κή Ελλά­δα όπου μπο­ρού­με να παρα­κο­λου­θή­σου­με και να τεκ­μη­ριώ­σου­με τις λατρευ­τι­κές τελε­τουρ­γί­ες από μία χρο­νι­κή περί­ο­δο σε μία άλλη», υπο­γραμ­μί­ζει η κ. Καρα­πα­να­γιώ­του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Και αργό­τε­ρα; «Σύμ­φω­να με τα νεό­τε­ρα ανα­σκα­φι­κά στοι­χεία, από τον 7ο αι. πΧ και εξής η λατρευ­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα αρχί­ζει να επε­κτεί­νε­ται και πέρα από την κορυ­φή. Ανα­πτύσ­σε­ται ένα μεγά­λο ιερό μέσα στην κοι­λά­δα, σε από­στα­ση δύο χιλιο­μέ­τρων από την κορυ­φή του όρους, στο οποίο ιδρύ­ο­νται οικο­δο­μή­μα­τα που εξυ­πη­ρε­τού­σαν τους αθλη­τι­κούς αγώ­νες οι οποί­οι ελάμ­βα­ναν χώρα στην περιο­χή κάθε τέσ­σε­ρα χρό­νια: στοά, διοι­κη­τή­ριο, ιππό­δρο­μος, στά­διο χώροι προ­ε­τοι­μα­σί­ας των αθλη­τών κλπ. Αυτό το λεγό­με­νο «Κάτω ιερό», όπως είναι γνω­στό στην έρευ­να, ήταν αφιε­ρω­μέ­νο στον Πάνα, τον κατε­ξο­χήν Αρκά­δα αρχαίο θεό. Πρέ­πει, εδώ, να σημειώ­σου­με ότι, σύμ­φω­να με την αρκα­δι­κή παρά­δο­ση, ο Παν ήταν δίδυ­μος αδελ­φός του Αρκά­δα, του επώ­νυ­μου ήρωα της χώρας, και οι δυο γιοι του Δία. Επο­μέ­νως, στο Λύκαιο Όρος έχου­με μία δίδυ­μη λατρεία, του Δία στην κορυ­φή και του Πάνα στην πεδιά­δα», επι­ση­μαί­νει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

lukaio oros xoros

«Ανθρωποθυσίες» και «λυκάνθρωποι»

Όσον αφο­ρά την ταφή έφη­βου άνδρα που ανα­κα­λύ­φθη­κε το 2016 κοντά στο κέντρο του βωμού, γεγο­νός που είχε δημιουρ­γή­σει συζη­τή­σεις περί πιθα­νής ένδει­ξης ανθρω­πο­θυ­σί­ας (αρχαί­ες πηγές έχουν ανα­φερ­θεί σε ανθρω­πο­θυ­σί­ες), τα νεό­τε­ρα δεδο­μέ­να δεί­χνουν ότι δεν ισχύ­ει ως ενδε­χό­με­νο. «Για τη χρο­νο­λό­γη­ση του ανθρώ­πι­νου σκε­λε­τού έχει προς το παρόν πραγ­μα­το­ποι­η­θεί μία ανά­λυ­ση ραδιο­χρο­νο­λό­γη­σης στο AMS Laboratory του Πανε­πι­στη­μί­ου της Αρι­ζό­να. Από την πρώ­τη αυτή μελέ­τη προ­κύ­πτει μία χρο­νο­λό­γη­ση του σκε­λε­τού μετά από το 1453 μΧ. Θα ακο­λου­θή­σουν και άλλες μελέ­τες καθώς και συνο­λι­κή επι­στη­μο­νι­κή αξιο­ποί­η­ση των δεδο­μέ­νων από τη συνερ­γά­τι­δά μας βιο­αρ­χαιο­λό­γο δρ. Ελε­άν­να Πρε­βε­δώ­ρου, έτσι ώστε να έχου­με τα τελι­κά συμπε­ρά­σμα­τα. Πιθα­νό­τα­τα θα δρο­μο­λο­γή­σου­με ανα­λύ­σεις και σε ένα δεύ­τε­ρο εργα­στή­ριο, όπως είναι η συνή­θης πρα­κτι­κή», διευ­κρι­νί­ζει η προϊ­στα­μέ­νη της ΕΦΑ Αρκαδίας.

Όμως, πού μπο­ρεί να οφεί­λο­νται οι παρα­δό­σεις οι οποί­ες ανα­φέ­ρο­νται σε λυκαν­θρω­πία, ανθρω­πο­θυ­σία και αυστη­ρές ποι­νές για τους παρα­βά­τες του ιερού αυτού τόπου; «Το Λύκαιο Όρος συγκα­τα­λέ­γε­ται στα πλέ­ον πολυ­δια­φη­μι­σμέ­να ιερά στον τομέα της μυθο­πλα­σί­ας. Από τον 5ο αι. πΧ και εξής και ιδί­ως από την ελλη­νι­στι­κή επο­χή «κατα­σκευά­ζο­νται» τέτοιες παρα­δό­σεις. Η κοι­νω­νι­κή ανθρω­πο­λο­γία σε συν­δυα­σμό με τα ανα­σκα­φι­κά ευρή­μα­τα και την κρι­τι­κή μελέ­τη των γρα­πτών πηγών, μας βοη­θούν να κατα­νο­ή­σου­με την ιστο­ρι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα πίσω και μέσα από τον μύθο», απα­ντά στην ερώ­τη­ση του ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Καραπαναγιώτου.

lukaio oros eurima 2

Ανθρω­πό­μορ­φο ειδώλιο

Και συνε­χί­ζει: «Τον τελευ­ταίο διά­στη­μα και με αφορ­μή πολ­λά ερω­τή­μα­τα δημο­σιο­γρά­φων μου έχει κινή­σει το ενδια­φέ­ρον η μορ­φή του λυκαν­θρώ­που, με τα ανθρώ­πι­να και ζωώ­δη χαρα­κτη­ρι­στι­κά, που έχει τις ρίζες της στην αρχαιό­τη­τα και στις παρα­δό­σεις του Λυκαί­ου Όρους. Η αρχαιό­τε­ρη εκδο­χή του μύθου της λυκαν­θρω­πί­ας που σχε­τί­ζε­ται με το Λύκαιο Όρος θεω­ρώ ότι έχει ένα συμ­βο­λι­κό υπό­στρω­μα και συν­δέ­ε­ται πιθα­νό­τα­τα με δια­βα­τή­ριες τελε­τές που αφο­ρούν στην κρί­σι­μη μετά­βα­ση των εφή­βων από την ηλι­κία της παι­δι­κό­τη­τας στην φάση της ενη­λι­κί­ω­σης. Όπως διδα­σκό­μα­στε και από την ψυχο­λο­γία, η δια­δι­κα­σία αυτή περιε­λάμ­βα­νε τρία στά­δια: Αρχι­κά απο­μό­νω­ση, απο­κο­πή από την κοι­νό­τη­τα, στη συνέ­χεια απώ­λεια των βασι­κών χαρα­κτη­ρι­στι­κών της ανθρώ­πι­νης υπό­στα­σής του και, τέλος, μετά από σει­ρά δοκι­μα­σιών επι­τυγ­χα­νό­ταν η επα­νέ­ντα­ξη μέσα από την απο­δο­χή της κοι­νό­τη­τας. Όχι μόνο σε αυτή αλλά και σε άλλες περι­πτώ­σεις αρχαί­ων κοι­νω­νιών, αυτό το ευαί­σθη­το κομ­βι­κό σημείο της εφη­βεί­ας συνο­δευό­ταν από συμ­βο­λι­σμούς και οδή­γη­σε στη δημιουρ­γία ιδιαί­τε­ρων τελετουργιών».

Πρώ­τος ανα­σκα­φέ­ας του ιερού ήταν ο Έλλη­νας αρχαιο­λό­γος και ακα­δη­μαϊ­κός Κων­στα­ντί­νος Κου­ρου­νιώ­της. Περί­που έναν αιώ­να αργό­τε­ρα, ξεκί­νη­σε ένα μακρό­πνοο ερευ­νη­τι­κό πρό­γραμ­μα ελλη­νο­α­με­ρι­κα­νι­κής συνερ­γα­σί­ας, το οποίο περι­λαμ­βά­νει ανα­σκα­φές, συντη­ρή­σεις, απο­κα­τα­στά­σεις μνη­μεί­ων και επι­στη­μο­νι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση ενός πανάρ­χαιου αρκα­δι­κού ιερού, το οποίο από τον 5ο αιώ­να πΧ κι εξής ανα­δει­κνύ­ε­ται στο θρη­σκευ­τι­κό κέντρο των Αρκά­δων με διε­θνή ακτινοβολία.

Το πρό­γραμ­μα τελεί υπό την αιγί­δα του υπουρ­γεί­ου Πολι­τι­σμού και Αθλη­τι­σμού και της Αμε­ρι­κα­νι­κής Σχο­λής Κλα­σι­κών Σπου­δών, με συν­διευ­θυ­ντές από αμε­ρι­κα­νι­κής πλευ­ράς τους καθη­γη­τές του Πανε­πι­στη­μί­ου της Αρι­ζό­νας, David Gilman Romano και Mary E. Voyatzis. Σύμ­φω­να με την κ. Καρα­πα­να­γιω­του, μετά το 2020 θα ακο­λου­θή­σει μία περί­ο­δος έρευ­νας γρα­φεί­ου κατά την οποία, μετα­ξύ άλλων, προ­γραμ­μα­τί­ζο­νται μελέ­τη του πλού­σιου και σπου­δαί­ου αρχαί­ου υλι­κού που προ­έ­κυ­ψε από τις ανα­σκα­φές 2016–2020, καθώς και η ωρί­μαν­ση, μελε­τη­τι­κά, ενός ολο­κλη­ρω­μέ­νου σχε­δί­ου δια­χεί­ρι­σης του αρχαιο­λο­γι­κού χώρου σε συνερ­γα­σία με θεσμι­κούς και τοπι­κούς φορείς, το οποίο θα απο­τε­λέ­σει τμή­μα του υπό θεσμο­θέ­τη­ση φυσι­κού και πολι­τι­στι­κού Πάρ­κου της περιο­χής. Πρό­κει­ται για το Παρ­ρά­σιο Πάρ­κο, που πήρε το όνο­μά του από την Παρ­ρα­σία, την πανάρ­χαιη περιο­χή της δυτι­κής Αρκαδίας.

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο