Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Από τη σκοπιά του Διαλεκτικού Ιστορικού Υλισμού

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Από τη σκο­πιά του Δια­λε­κτι­κού Ιστο­ρι­κού Υλισμού

Επι­μέ­λεια: Μιχα­ήλ Μιχα­ήλ. Φιλο­λο­γι­κή επι­μέ­λεια: Ρίτα Νικολαΐδου

Όμι­λος Εκπαι­δευ­τι­κού Προβληματισμού

Αθή­να 2020, σχ. 0,21 Χ 0,14 εκατ., σελ. 703

Παρου­σιά­ζει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

 Ο Όμι­λος Εκπαι­δευ­τι­κού Προ­βλη­μα­τι­σμού, που εκδί­δει και το περιο­δι­κό «Θέμα­τα Παι­δεί­ας» από το 2000 μέχρι σήμε­ρα, στον τομέα της Ψυχο­λο­γί­ας, όπως και της Παι­δα­γω­γι­κής, βέβαια, έχει συνει­σφέ­ρει στην επι­στη­μο­νι­κή ενη­μέ­ρω­ση του φιλο­μα­θούς κοι­νού και δη των εκπαι­δευ­τι­κών και φοι­τη­τών Ψυχο­λο­γί­ας και Παι­δα­γω­γι­κής, με την έκδο­ση σημα­ντι­κών βιβλί­ων, αλλά και με τη δημο­σί­ευ­ση πολυά­ριθ­μων άρθρων στο ενλό­γω  περιοδικό.

Τα βιβλία αυτά δια­θέ­τουν ένα μονα­δι­κό χαρα­κτη­ρι­στι­κό στοι­χείο: τα κεί­με­νά τους έχουν ως βάση επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας και μελέ­της τον Δια­λε­κτι­κό Ιστο­ρι­κό Υλι­σμό, κάτι που απου­σιά­ζει από παρό­μοια επι­στη­μο­νι­κά έργα της αστι­κής βιβλιο­γρα­φί­ας. Πρό­κει­ται, λοι­πόν, για βιβλία τα οποία βοη­θούν τον επι­στή­μο­να ψυχο­λό­γο και τις ειδι­κό­τη­τες του κλά­δου, τον εκπαι­δευ­τι­κό, το φοι­τη­τή, τον φιλα­να­γνώ­στη γονιό και κάθε φιλο­μα­θή ανα­γνώ­στη, ν’ απο­κτή­σει δια­φο­ρε­τι­κές επι­στη­μο­νι­κές ερμη­νευ­τι­κές προ­σεγ­γί­σεις της Ψυχο­λο­γί­ας, κυρί­ως από τη σκο­πιά της Βιο­λο­γί­ας, της Φιλο­σο­φί­ας και της Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, με βάση τα επι­στη­μο­νι­κά ερευ­νη­τι­κά ευρή­μα­τα και πορί­σμα­τα. Οι συγ­γρα­φείς των κει­μέ­νων αυτών των βιβλί­ων Ψυχο­λο­γί­ας αντι­πα­ρα­θέ­τουν με επι­στη­μο­νι­κό τρό­πο τη μετα­φυ­σι­κή και τον ιδε­α­λι­σμό, που δια­κα­τέ­χει την αστι­κή προ­σέγ­γι­ση της κάθε επι­στή­μης, με το κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κό γίγνε­σθαι και με γνώ­μο­να τα συμ­φέ­ρο­ντα της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των (ταξι­κή προ­σέγ­γι­ση), και προ­σφέ­ρουν έτσι με δια­λε­κτι­κό τρό­πο, τη σύγκρου­ση ιδε­α­λι­σμού και υλι­σμού που διέ­πει τα ιστο­ρι­κά και σύγ­χρο­να κοι­νω­νι­κά φαι­νό­με­να, μέσα από τα πορί­σμα­τα της επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας και μελέ­της. Η αστι­κή επι­στή­μη δε γνω­ρί­ζει τη δια­λε­κτι­κή, μάλ­λον την απο­φεύ­γει, δε χρη­σι­μο­ποιεί ως μεθο­δο­λο­γι­κό επι­στη­μο­νι­κό εργα­λείο τον Δια­λε­κτι­κό Ιστο­ρι­κό Υλι­σμό, διό­τι οι αστοί φοβού­νται την επι­στή­μη με ταξι­κό πρό­ση­μο, που καλ­λιερ­γεί το μυα­λό της εργα­τι­κής τάξης, το προ­βλη­μα­τί­ζει, το ετοι­μά­ζει για μαζι­κή δρά­ση με στό­χο τις κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κές αλλα­γές και την ανα­τρο­πή του Καπιταλισμού.

Να θυμί­σου­με στον ανα­γνώ­στη μας τα δύο προη­γού­με­να βιβλία, που αφο­ρού­σαν την Ψυχο­λο­γία και που εξέ­δω­σε ο Όμι­λος Εκπαι­δευ­τι­κού Προ­βλη­μα­τι­σμού (Ο.Ε.Π.) σε σχ. 0, 21 Χ 0,17: Γενι­κή Ψυχο­λο­γία. Δια­λε­κτι­κή – Υλι­στι­κή προ­σέγ­γι­ση, Επι­μέ­λεια: Μιχ. Κου­βε­λάς, Αθή­να 2009, σσ. 700 και Ανα­πτυ­ξια­κή Ψυχο­λο­γία και αγω­γή του παι­διού, Αθή­να 2013, σσ. 504.

Όλα τα σχε­τι­κά με την Ψυχο­λο­γία βιβλία του Ο.Ε.Π. περιέ­χουν κεί­με­να σοβιε­τι­κών Ψυχο­λό­γων, κομί­ζο­ντας νέα στοι­χεία στην επι­στη­μο­νι­κή μελέ­τη της Ψυχο­λο­γί­ας, άγνω­στα ενπολ­λοίς ακό­μη και στους Ψυχο­λό­γους της χώρας μας, οι οποί­οι σπού­δα­σαν σε αστι­κά πανε­πι­στή­μια. Δυστυ­χώς, η μαρ­ξι­στι­κή προ­σέγ­γι­ση της κάθε επι­στή­μης είναι άγνω­στη στους πτυ­χιού­χους των πανε­πι­στη­μί­ων, μάλ­λον «απα­γο­ρευ­μέ­νη» απ’ αυτά τα ιδρύ­μα­τα. Οι όποιες ανα­φο­ρές που γίνο­νται από ορι­σμέ­νους καθη­γη­τές είναι ελά­χι­στες, όπως και η απο­σπα­σμα­τι­κή αρθρο­γρα­φία που δίνε­ται βιβλιο­γρα­φι­κά ή σε υπο­ση­μειώ­σεις κ.ο.κ. Μία από τις κάποιες σημα­ντι­κές εξαι­ρέ­σεις απο­τε­λεί το βιβλίο των Δημ. Πατέ­λη & Γιώρ­γου Κακρί­νου, Από τη Σοβιε­τι­κή Ψυχο­λο­γία στη λογι­κή της Ιστο­ρί­ας. Ψυχο­λο­γία και Μαρ­ξι­σμός, εκδ. Τόπος (ΜΟΤΙΒΟ ΕΚΔΟΤΙΚΗ), Αθή­να 2019, σσ. 272, το οποίο προ­τεί­νου­με βιβλιο­γρα­φι­κά. Όπως, επί­σης, τα βιβλία: Κου­βε­λάς, Μιχ., Δια­λε­κτι­κή Ψυχο­λο­γία. Στα βήμα­τα του Vygotsky, Εκδ. Ελλη­νι­κά Γράμ­μα­τα, Αθή­να 2007, σσ. 312, Λού­ρια Α., Εισα­γω­γή στη Νευ­ρο­ψυ­χο­λο­γία. Η λει­τουρ­γία του εγκε­φά­λου, εκδ. Καστα­νιώ­της, Αθή­να 1999, Βαγε­νάς Ε., Η σοβιε­τι­κή ψυχο­λο­γία για την ανά­πτυ­ξη του παι­διού, Εκδ. Σύγ­χρο­νη Επο­χή, Αθή­να 2003, Ινστι­τού­το Ψυχο­λο­γί­ας Ακα­δη­μί­ας Επι­στη­μών ΕΣΣΔ, Ψυχο­λο­γία της προ­σω­πι­κό­τη­τας, Εκδ. Επι­μόρ­φω­ση, Αθή­να χ.χ. κ.ά.

Η μαρ­ξι­στι­κή-λενι­νι­στι­κή φιλο­σο­φι­κή και οικο­νο­μι­κή θεω­ρία άνοι­ξε νέους λεω­φό­ρους για την Ψυχο­λο­γία, που σε μια σοσιαλιστική/κομμουνιστική κοι­νω­νία απο­τυ­πώ­νε­ται στην πρά­ξη. «Ο δια­λε­κτι­κός υλι­σμός σήμα­νε μια νέα αρχή για την επι­στή­μη των νομο­τε­λειών του ψυχι­σμού. Η Δια­λε­κτι­κή Υλι­στι­κή Ψυχο­λο­γία εξε­τά­ζει τον άνθρω­πο σαν όλο, χωρίς ιδε­α­λι­στι­κές μονο­μέ­ρειες, απο­σπα­σμα­τι­κό­τη­τες και μηχα­νι­στι­κές μετα­φο­ρές. Θέτο­ντας σε υλι­στι­κή βάση το πρό­βλη­μα της γέν­νη­σης και δομής της συνεί­δη­σης, προ­χώ­ρη­σε στη σφαι­ρι­κή μελέ­τη και δια­μόρ­φω­ση της προ­σω­πι­κό­τη­τας […] Εισή­γα­γε την έννοια της δρα­στη­ριό­τη­τας, ως καθο­ρι­στι­κού παρά­γο­ντα του ειδι­κά ανθρώ­πι­νου ψυχι­σμού, και της ρύθ­μι­σης της δρα­στη­ριό­τη­τας σύμ­φω­να με τις ανά­γκες του αντι­κει­με­νι­κού κόσμου, στον οποίο όμως το υπο­κεί­με­νο, ζωντα­νό και παθια­σμέ­νο, συμ­με­τέ­χει με τις επι­λο­γές και τις πρά­ξεις του. […]», όπως τονί­ζε­ται μετα­ξύ πολ­λών άλλων σχε­τι­κών ζητη­μά­των στον «Πρό­λο­γο» του βιβλί­ου, ο οποί­ος κατα­το­πί­ζει τον ανα­γνώ­στη για τα περιε­χό­με­να του βιβλί­ου, τα οποία παρα­θέ­του­με στη συνέ­χεια, ώστε ο κάθε ενδια­φε­ρό­με­νος να γνω­ρί­ζει τους κύριους θεμα­τι­κούς άξο­νες του βιβλί­ου, που αντι­στοι­χούν στα 19 Κεφά­λαιά του, τα οποία κατα­νέ­μο­νται σε 4 Μέρη.

Το παρου­σια­ζό­με­νο βιβλίο είναι κυρί­ως ιστο­ρι­κό, έχει πολ­λά στοι­χεία Λεξικού/Εγκυκλοπαιδείας,  ανα­φέ­ρο­ντας και εξε­τά­ζο­ντας όλες τις σχο­λές και τα ρεύ­μα­τα της Ψυχο­λο­γί­ας, της αστι­κής και της μαρ­ξι­στι­κής (όπως αυτή μελε­τή­θη­κε και εφαρ­μό­στη­κε, με τα υπέρ και τα κατά, στη σύντο­μη και πολυ­κύ­μα­ντη δια­δρο­μή της ΕΣΣΔ και εντέ­λει στην επο­χή της Περε­στρόι­κα και των ανα­τρο­πών.) Δε γνω­ρί­ζου­με αν η δομή του είναι σχε­δια­σμέ­νη και άρα στη­ριγ­μέ­νη σε κάποιο πρό­τυ­πο σοβιε­τι­κού λεξι­κού ή αν έχουν πραγ­μα­το­ποι­η­θεί μετα­φρά­σεις κει­μέ­νων, αν και δεν ανα­φέ­ρε­ται κάτι τέτοιο.

Ανα­γρά­φε­ται ότι «το παρόν εγχει­ρί­διο είναι προ­ϊ­όν συλ­λο­γι­κής εργα­σί­ας», χωρίς ν’ ανα­φέ­ρο­νται τα ονο­μα­τε­πώ­νυ­μα της Ομά­δας Εργα­σί­ας, παρά μόνο δια­βά­ζου­με στο εξώ­φυλ­λο: Επι­μέ­λεια: Μ. Μιχα­ήλ, ο οποί­ος πιθα­νόν να ήταν ο συντο­νι­στής της Ομά­δας Εργα­σί­ας του βιβλί­ου και ο οποί­ος συγκέ­ντρω­σε τα επι­μέ­ρους κεί­με­να των μελών της, τα οποία κατέ­τα­ξε σε μέρη και κεφά­λαια. Κάνου­με υπο­θέ­σεις, αφού δεν επε­ξη­γεί­ται αν ο εξαί­ρε­τος μαρ­ξι­στής εκπαι­δευ­τι­κός και συγ­γρα­φέ­ας Μ. Μιχα­ήλ είναι επι­με­λη­τής ύλης ή επι­με­λη­τής έκδο­σης του βιβλί­ου ή και τα δύο μαζί. Πάντως, όπως και να έχει το θέμα, συγ­χαί­ρου­με τον ίδιο και τα ανώ­νυ­μα μέλη της Ομά­δας Εργα­σί­ας για το υπέ­ρο­χο τελι­κό εκδο­τι­κό απο­τέ­λε­σμα αυτής της συλ­λο­γι­κής τους εργα­σί­ας και τους ευχα­ρι­στού­με για την προ­σφο­ρά τους.

 ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (συνοπτικά):

ΜΕΡΟΣ Α΄ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

  1. Οι απαρ­χές της ψυχο­λο­γι­κής σκέψης
  2. Η Ψυχο­λο­γία στην αρχαιότητα
  3. Θεω­ρί­ες για την ψυχή στη φεου­δαρ­χι­κή εποχή
  4. Η ψυχο­λο­γι­κή σκέ­ψη κατά την Αναγέννηση
  5. Τα ψυχο­λο­γι­κά δόγ­μα­τα του 17ου αιώνα
  6. Εμπει­ρι­σμός και συνειρ­μι­σμός το 18ο αιώνα
  7. Η Ψυχο­λο­γία στο πρώ­το μισό του 19ου αιώνα

ΜΕΡΟΣ Β΄ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

  1. Προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την ανε­ξαρ­τη­το­ποί­η­ση της Ψυχολογίας
  2. Προ­γράμ­μα­τα ανά­πτυ­ξης της Ψυχο­λο­γί­ας το 19ο αιώνα
  3. Ανά­πτυ­ξη των κλά­δων της Ψυχο­λο­γί­ας – κρίση

ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΣΧΟΛΕΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

  1. Η δομι­κή σχο­λή (Στρου­κτου­ρα­λι­σμός)
  2. Λει­τουρ­γι­σμός
  3. Συμπε­ρι­φο­ρι­σμός
  4. Μορ­φο­λο­γι­κή Ψυχολογία
  5. Ψυχα­νά­λυ­ση και Φροϋδισμός
  6. Ανα­ζη­τή­σεις, αδιέ­ξο­δα και συμβιβασμοί

ΜΕΡΟΣ Δ΄ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ-ΥΛΙΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

  1. Η Ψυχο­λο­γία στην προ­ε­πα­να­στα­τι­κή Ρωσία
  2. Η πάλη για τη δημιουρ­γία Μαρ­ξι­στι­κής Ψυχολογίας
  3. Η ανά­πτυ­ξη της Δια­λε­κτι­κής-Υλι­στι­κής Ψυχολογίας

Στο βιβλίο περιέ­χε­ται ένα ενδια­φέ­ρον Παράρ­τη­μα, το οποίο περι­λαμ­βά­νει τέσ­σε­ρις αξιό­λο­γες μελέ­τες των: Ρίτας Νικο­λα­ΐ­δου, Α.Σ. Μακα­ρέν­κο, Ε.Β. Ιλιέν­κοφ και Β.Α. Μποσένκο.

Ακο­λου­θεί πλού­σια ελλη­νι­κή και ξενό­γλωσ­ση βιβλιο­γρα­φία, καθώς και ευρε­τή­ριο ονομάτων.

Θα κλεί­σω τη σύντο­μη αυτή βιβλιο­πα­ρου­σί­α­ση μ’ ένα από­σπα­σμα του επι­λο­γι­κού κει­μέ­νου του βιβλί­ου «ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟ», στο οποίο παρου­σιά­ζε­ται το τι συμ­βαί­νει σήμε­ρα στα δικά μας αστι­κά πανε­πι­στή­μια σε σχέ­ση με τη μαρ­ξι­στι­κή Ψυχο­λο­γία, που ανα­πτύ­χθη­κε στην ΕΣΣΔ, εφαρ­μό­στη­κε και διδά­χτη­κε στο εκεί τρι­το­βάθ­μιο εκπαι­δευ­τι­κό σύστημα:

«Στα πανε­πι­στή­μιά μας σήμε­ρα όχι μόνο δε διδά­σκε­ται η Δια­λε­κτι­κή-Υλι­στι­κή Ψυχο­λο­γία, αλλά δεν ανα­φέ­ρε­ται καν η μαρ­ξι­στι­κή της βάση. Παρου­σιά­ζο­νται απο­σπα­σμα­τι­κά και παρα­ποι­η­μέ­νες κάποιες πλευ­ρές της, που βαφτί­ζο­νται “Ρωσι­κή” ή “Πολι­τι­σμι­κή Ψυχο­λο­γία”, ώστε να χαθούν στον ωκε­α­νό των από­ψε­ων που παρα­θέ­τουν ασύν­δε­τα τα αστι­κά εγχει­ρί­δια. Η σύν­δε­ση της ανά­πτυ­ξής της με τις κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες (σοσια­λι­στι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής) απο­σιω­πά­ται συστη­μα­τι­κά. Το ίδιο ισχύ­ει και για το ποιο­τι­κό άλμα που πραγ­μα­το­ποί­η­σε στην επι­στη­μο­νι­κή σκέ­ψη. Οι τεχνο­κρα­τι­κές από­ψεις σε σύμπνοια με τον ιδε­α­λι­σμό κυριαρ­χούν στις σπου­δές αφή­νο­ντας περι­θώ­ρια ακό­μη και για μυστικισμό.

Σ’ αυτές τις δύσκο­λες συν­θή­κες καλού­νται οι προ­ο­δευ­τι­κοί άνθρω­ποι να γνω­ρί­σουν τις κατα­χτή­σεις της Δια­λε­κτι­κής-Υλι­στι­κής Ψυχο­λο­γί­ας και να τις αξιο­ποι­ή­σουν στην ιδε­ο­λο­γι­κή πάλη. Και τού­τη η έκδο­ση αυτόν τον σκο­πό υπη­ρε­τεί και σ’ αυτό το μέτω­πο θα κρι­θεί.»

Θεω­ρού­με ότι τα τρία βιβλία του Ο.Ε.Π. είναι πολύ­τι­μα για τη σφαι­ρι­κή επι­στη­μο­νι­κή ενη­μέ­ρω­ση, που αφο­ρά τον ανθρώ­πι­νο ψυχι­σμό, τη δια­μόρ­φω­σή του στο καπι­τα­λι­στι­κό και σοσιαλιστικό/κομμουνιστικό κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κό περι­βάλ­λον. Είναι χρή­σι­μα δε, εκτός από την επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα, και σε εκπαι­δευ­τι­κούς και παι­δα­γω­γούς της σχο­λι­κής πρά­ξης, οι οποί­οι δια­παι­δα­γω­γούν τη νέα γενιά και συγ­χρό­νως καθο­δη­γούν δια­φω­τί­ζο­ντας με δια­λέ­ξεις τους γονείς των μαθη­τών τους, σε διά­φο­ρες επι­στη­μο­νι­κές συνα­ντή­σεις μαζί τους.

Ιστο­ρία της Ψυχο­λο­γί­ας από τη σκο­πιά του δια­λε­κτι­κού-ιστο­ρι­κού υλισμού

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο