ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
Από τη σκοπιά του Διαλεκτικού Ιστορικού Υλισμού
Επιμέλεια: Μιχαήλ Μιχαήλ. Φιλολογική επιμέλεια: Ρίτα Νικολαΐδου
Όμιλος Εκπαιδευτικού Προβληματισμού
Αθήνα 2020, σχ. 0,21 Χ 0,14 εκατ., σελ. 703
Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης //
Ο Όμιλος Εκπαιδευτικού Προβληματισμού, που εκδίδει και το περιοδικό «Θέματα Παιδείας» από το 2000 μέχρι σήμερα, στον τομέα της Ψυχολογίας, όπως και της Παιδαγωγικής, βέβαια, έχει συνεισφέρει στην επιστημονική ενημέρωση του φιλομαθούς κοινού και δη των εκπαιδευτικών και φοιτητών Ψυχολογίας και Παιδαγωγικής, με την έκδοση σημαντικών βιβλίων, αλλά και με τη δημοσίευση πολυάριθμων άρθρων στο ενλόγω περιοδικό.
Τα βιβλία αυτά διαθέτουν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό στοιχείο: τα κείμενά τους έχουν ως βάση επιστημονικής έρευνας και μελέτης τον Διαλεκτικό Ιστορικό Υλισμό, κάτι που απουσιάζει από παρόμοια επιστημονικά έργα της αστικής βιβλιογραφίας. Πρόκειται, λοιπόν, για βιβλία τα οποία βοηθούν τον επιστήμονα ψυχολόγο και τις ειδικότητες του κλάδου, τον εκπαιδευτικό, το φοιτητή, τον φιλαναγνώστη γονιό και κάθε φιλομαθή αναγνώστη, ν’ αποκτήσει διαφορετικές επιστημονικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της Ψυχολογίας, κυρίως από τη σκοπιά της Βιολογίας, της Φιλοσοφίας και της Κοινωνιολογίας, με βάση τα επιστημονικά ερευνητικά ευρήματα και πορίσματα. Οι συγγραφείς των κειμένων αυτών των βιβλίων Ψυχολογίας αντιπαραθέτουν με επιστημονικό τρόπο τη μεταφυσική και τον ιδεαλισμό, που διακατέχει την αστική προσέγγιση της κάθε επιστήμης, με το κοινωνικο-οικονομικό γίγνεσθαι και με γνώμονα τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων (ταξική προσέγγιση), και προσφέρουν έτσι με διαλεκτικό τρόπο, τη σύγκρουση ιδεαλισμού και υλισμού που διέπει τα ιστορικά και σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα, μέσα από τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας και μελέτης. Η αστική επιστήμη δε γνωρίζει τη διαλεκτική, μάλλον την αποφεύγει, δε χρησιμοποιεί ως μεθοδολογικό επιστημονικό εργαλείο τον Διαλεκτικό Ιστορικό Υλισμό, διότι οι αστοί φοβούνται την επιστήμη με ταξικό πρόσημο, που καλλιεργεί το μυαλό της εργατικής τάξης, το προβληματίζει, το ετοιμάζει για μαζική δράση με στόχο τις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές και την ανατροπή του Καπιταλισμού.
Να θυμίσουμε στον αναγνώστη μας τα δύο προηγούμενα βιβλία, που αφορούσαν την Ψυχολογία και που εξέδωσε ο Όμιλος Εκπαιδευτικού Προβληματισμού (Ο.Ε.Π.) σε σχ. 0, 21 Χ 0,17: Γενική Ψυχολογία. Διαλεκτική – Υλιστική προσέγγιση, Επιμέλεια: Μιχ. Κουβελάς, Αθήνα 2009, σσ. 700 και Αναπτυξιακή Ψυχολογία και αγωγή του παιδιού, Αθήνα 2013, σσ. 504.
Όλα τα σχετικά με την Ψυχολογία βιβλία του Ο.Ε.Π. περιέχουν κείμενα σοβιετικών Ψυχολόγων, κομίζοντας νέα στοιχεία στην επιστημονική μελέτη της Ψυχολογίας, άγνωστα ενπολλοίς ακόμη και στους Ψυχολόγους της χώρας μας, οι οποίοι σπούδασαν σε αστικά πανεπιστήμια. Δυστυχώς, η μαρξιστική προσέγγιση της κάθε επιστήμης είναι άγνωστη στους πτυχιούχους των πανεπιστημίων, μάλλον «απαγορευμένη» απ’ αυτά τα ιδρύματα. Οι όποιες αναφορές που γίνονται από ορισμένους καθηγητές είναι ελάχιστες, όπως και η αποσπασματική αρθρογραφία που δίνεται βιβλιογραφικά ή σε υποσημειώσεις κ.ο.κ. Μία από τις κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις αποτελεί το βιβλίο των Δημ. Πατέλη & Γιώργου Κακρίνου, Από τη Σοβιετική Ψυχολογία στη λογική της Ιστορίας. Ψυχολογία και Μαρξισμός, εκδ. Τόπος (ΜΟΤΙΒΟ ΕΚΔΟΤΙΚΗ), Αθήνα 2019, σσ. 272, το οποίο προτείνουμε βιβλιογραφικά. Όπως, επίσης, τα βιβλία: Κουβελάς, Μιχ., Διαλεκτική Ψυχολογία. Στα βήματα του Vygotsky, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007, σσ. 312, Λούρια Α., Εισαγωγή στη Νευροψυχολογία. Η λειτουργία του εγκεφάλου, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1999, Βαγενάς Ε., Η σοβιετική ψυχολογία για την ανάπτυξη του παιδιού, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2003, Ινστιτούτο Ψυχολογίας Ακαδημίας Επιστημών ΕΣΣΔ, Ψυχολογία της προσωπικότητας, Εκδ. Επιμόρφωση, Αθήνα χ.χ. κ.ά.
Η μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφική και οικονομική θεωρία άνοιξε νέους λεωφόρους για την Ψυχολογία, που σε μια σοσιαλιστική/κομμουνιστική κοινωνία αποτυπώνεται στην πράξη. «Ο διαλεκτικός υλισμός σήμανε μια νέα αρχή για την επιστήμη των νομοτελειών του ψυχισμού. Η Διαλεκτική Υλιστική Ψυχολογία εξετάζει τον άνθρωπο σαν όλο, χωρίς ιδεαλιστικές μονομέρειες, αποσπασματικότητες και μηχανιστικές μεταφορές. Θέτοντας σε υλιστική βάση το πρόβλημα της γέννησης και δομής της συνείδησης, προχώρησε στη σφαιρική μελέτη και διαμόρφωση της προσωπικότητας […] Εισήγαγε την έννοια της δραστηριότητας, ως καθοριστικού παράγοντα του ειδικά ανθρώπινου ψυχισμού, και της ρύθμισης της δραστηριότητας σύμφωνα με τις ανάγκες του αντικειμενικού κόσμου, στον οποίο όμως το υποκείμενο, ζωντανό και παθιασμένο, συμμετέχει με τις επιλογές και τις πράξεις του. […]», όπως τονίζεται μεταξύ πολλών άλλων σχετικών ζητημάτων στον «Πρόλογο» του βιβλίου, ο οποίος κατατοπίζει τον αναγνώστη για τα περιεχόμενα του βιβλίου, τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια, ώστε ο κάθε ενδιαφερόμενος να γνωρίζει τους κύριους θεματικούς άξονες του βιβλίου, που αντιστοιχούν στα 19 Κεφάλαιά του, τα οποία κατανέμονται σε 4 Μέρη.
Το παρουσιαζόμενο βιβλίο είναι κυρίως ιστορικό, έχει πολλά στοιχεία Λεξικού/Εγκυκλοπαιδείας, αναφέροντας και εξετάζοντας όλες τις σχολές και τα ρεύματα της Ψυχολογίας, της αστικής και της μαρξιστικής (όπως αυτή μελετήθηκε και εφαρμόστηκε, με τα υπέρ και τα κατά, στη σύντομη και πολυκύμαντη διαδρομή της ΕΣΣΔ και εντέλει στην εποχή της Περεστρόικα και των ανατροπών.) Δε γνωρίζουμε αν η δομή του είναι σχεδιασμένη και άρα στηριγμένη σε κάποιο πρότυπο σοβιετικού λεξικού ή αν έχουν πραγματοποιηθεί μεταφράσεις κειμένων, αν και δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο.
Αναγράφεται ότι «το παρόν εγχειρίδιο είναι προϊόν συλλογικής εργασίας», χωρίς ν’ αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα της Ομάδας Εργασίας, παρά μόνο διαβάζουμε στο εξώφυλλο: Επιμέλεια: Μ. Μιχαήλ, ο οποίος πιθανόν να ήταν ο συντονιστής της Ομάδας Εργασίας του βιβλίου και ο οποίος συγκέντρωσε τα επιμέρους κείμενα των μελών της, τα οποία κατέταξε σε μέρη και κεφάλαια. Κάνουμε υποθέσεις, αφού δεν επεξηγείται αν ο εξαίρετος μαρξιστής εκπαιδευτικός και συγγραφέας Μ. Μιχαήλ είναι επιμελητής ύλης ή επιμελητής έκδοσης του βιβλίου ή και τα δύο μαζί. Πάντως, όπως και να έχει το θέμα, συγχαίρουμε τον ίδιο και τα ανώνυμα μέλη της Ομάδας Εργασίας για το υπέροχο τελικό εκδοτικό αποτέλεσμα αυτής της συλλογικής τους εργασίας και τους ευχαριστούμε για την προσφορά τους.
ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (συνοπτικά):
ΜΕΡΟΣ Α΄ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
- Οι απαρχές της ψυχολογικής σκέψης
- Η Ψυχολογία στην αρχαιότητα
- Θεωρίες για την ψυχή στη φεουδαρχική εποχή
- Η ψυχολογική σκέψη κατά την Αναγέννηση
- Τα ψυχολογικά δόγματα του 17ου αιώνα
- Εμπειρισμός και συνειρμισμός το 18ο αιώνα
- Η Ψυχολογία στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα
ΜΕΡΟΣ Β΄ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
- Προϋποθέσεις για την ανεξαρτητοποίηση της Ψυχολογίας
- Προγράμματα ανάπτυξης της Ψυχολογίας το 19ο αιώνα
- Ανάπτυξη των κλάδων της Ψυχολογίας – κρίση
ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΣΧΟΛΕΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
- Η δομική σχολή (Στρουκτουραλισμός)
- Λειτουργισμός
- Συμπεριφορισμός
- Μορφολογική Ψυχολογία
- Ψυχανάλυση και Φροϋδισμός
- Αναζητήσεις, αδιέξοδα και συμβιβασμοί
ΜΕΡΟΣ Δ΄ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ-ΥΛΙΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
- Η Ψυχολογία στην προεπαναστατική Ρωσία
- Η πάλη για τη δημιουργία Μαρξιστικής Ψυχολογίας
- Η ανάπτυξη της Διαλεκτικής-Υλιστικής Ψυχολογίας
Στο βιβλίο περιέχεται ένα ενδιαφέρον Παράρτημα, το οποίο περιλαμβάνει τέσσερις αξιόλογες μελέτες των: Ρίτας Νικολαΐδου, Α.Σ. Μακαρένκο, Ε.Β. Ιλιένκοφ και Β.Α. Μποσένκο.
Ακολουθεί πλούσια ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, καθώς και ευρετήριο ονομάτων.
Θα κλείσω τη σύντομη αυτή βιβλιοπαρουσίαση μ’ ένα απόσπασμα του επιλογικού κειμένου του βιβλίου «ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟ», στο οποίο παρουσιάζεται το τι συμβαίνει σήμερα στα δικά μας αστικά πανεπιστήμια σε σχέση με τη μαρξιστική Ψυχολογία, που αναπτύχθηκε στην ΕΣΣΔ, εφαρμόστηκε και διδάχτηκε στο εκεί τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα:
«Στα πανεπιστήμιά μας σήμερα όχι μόνο δε διδάσκεται η Διαλεκτική-Υλιστική Ψυχολογία, αλλά δεν αναφέρεται καν η μαρξιστική της βάση. Παρουσιάζονται αποσπασματικά και παραποιημένες κάποιες πλευρές της, που βαφτίζονται “Ρωσική” ή “Πολιτισμική Ψυχολογία”, ώστε να χαθούν στον ωκεανό των απόψεων που παραθέτουν ασύνδετα τα αστικά εγχειρίδια. Η σύνδεση της ανάπτυξής της με τις κοινωνικές συνθήκες (σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής) αποσιωπάται συστηματικά. Το ίδιο ισχύει και για το ποιοτικό άλμα που πραγματοποίησε στην επιστημονική σκέψη. Οι τεχνοκρατικές απόψεις σε σύμπνοια με τον ιδεαλισμό κυριαρχούν στις σπουδές αφήνοντας περιθώρια ακόμη και για μυστικισμό.
Σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες καλούνται οι προοδευτικοί άνθρωποι να γνωρίσουν τις καταχτήσεις της Διαλεκτικής-Υλιστικής Ψυχολογίας και να τις αξιοποιήσουν στην ιδεολογική πάλη. Και τούτη η έκδοση αυτόν τον σκοπό υπηρετεί και σ’ αυτό το μέτωπο θα κριθεί.»
Θεωρούμε ότι τα τρία βιβλία του Ο.Ε.Π. είναι πολύτιμα για τη σφαιρική επιστημονική ενημέρωση, που αφορά τον ανθρώπινο ψυχισμό, τη διαμόρφωσή του στο καπιταλιστικό και σοσιαλιστικό/κομμουνιστικό κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον. Είναι χρήσιμα δε, εκτός από την επιστημονική κοινότητα, και σε εκπαιδευτικούς και παιδαγωγούς της σχολικής πράξης, οι οποίοι διαπαιδαγωγούν τη νέα γενιά και συγχρόνως καθοδηγούν διαφωτίζοντας με διαλέξεις τους γονείς των μαθητών τους, σε διάφορες επιστημονικές συναντήσεις μαζί τους.
Ιστορία της Ψυχολογίας από τη σκοπιά του διαλεκτικού-ιστορικού υλισμού