Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
Στα ελληνικά γράμματα του 20ου αιώνα ο Γιώργος Δενδρινός (1904–1938) ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση. ‘Ενας άλλος σπουδαίος λογοτέχνης, ο Γιώργος Κοτζιούλας, θα γράψει το 1937 για τον Δενδρινό τα εξής λόγια: «Άμα θάρθει ο καιρός να καταρτίσουν το μαρτυρολόγιο της ελληνικής λογοτεχνίας – αυτόν τον φοβερό κατάλογο που θ’ αρχίζει με τα ονόματα ενός Παπαδιαμάντη, ενός Βιζυηνού, ενός Κρυστάλλη και θα τελειώνει με παραδείγματα, ελπίζω, των ημερών μας – είμαι βέβαιος πώς εκεί θα βρεθεί κάποια θέση και για το Γιώργο Δενδρινό. Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις γι αυτό και αρκετές συνάμα ελπίδες». Έτσι ο Γιώργος Κοτζιούλας ξεκινάει το εισαγωγικό του σημείωμα στην πρώτη έκδοση της νουβέλας Μαμμούθ του Γιώργου Δενδρινού. Ο Κοτζιούλας μιλώντας για μαρτυρολόγιο, ξέρει τι λέει. Δεν πρόκειται για μια προσωπική απαισιόδοξη άποψη, αλλά για μια κοινωνική πραγματικότητα η οποία αντανακλάται στο παραγόμενο πνευματικό-καλλιτεχνικό έργο ενός αιώνα που έδειξε τη μεγαλύτερη μαζική ταξική σύγκρουση, αλλά και το μεγαλύτερο μαζικό ηρωισμό με καταλυτική επίδραση στα καλλιτεχνικά δρώμενα και όχι μόνο. Ο Δενδρινός γεννήθηκε στην αυγή του 20ου αιώνα. Υπάρχει μια έκδοση από τις εκδόσεις «Δελφίνι» του 1993 που ανατυπώθηκε με δαπάνη του Δήμου Έρυσσου της Κεφαλονιάς το 2004 και που περιλαμβάνει ένα ρομάντζο, το Ιχώρ, μια νουβέλα, το Μαμμούθ, και ένα διήγημα, το Ειρήνη υμίν, καθώς και την προαναφερόμενη εισαγωγή του Κοτζιούλα, αλλά επίσης μια εισαγωγή-δοκίμιο για τη ζωή και το έργο του Δενδρινού από τον καταξιωμένο δημοσιογράφο-συγγραφέα Βαγγέλη Σακκάτο, ο οποίος ασχολήθηκε σε βάθος με το έργο του συγχωριανού του Γιώργου Δενδρινού.
Κάθε άλλο παρά «ρομάντζο»
Ο Δενδρινός αποκάλεσε το Ιχώρ ρομάντζο, σατιρικά ειρωνικά. Πρόκειται για μια «υπόθεση πραγματικοφανταστική» όπως τη χαρακτήρισε ο ίδιος ο συγγραφέας. Το Ο Μαμμούθ είναι μια νουβέλα σατιρικο-δραματική, εύθυμη και μελαγχολική μαζί, σύμφωνα με τον Γιώργο Κοτζιούλα: «Η απλή αυτή υπόθεση ποικίλλεται με δροσερές περιγραφές από τη φύση και με τσουχτερές παρατηρήσεις για τα φιλολογικά μας ήθη και τη σύγχρονη δημοσιογραφία. Τέτοιος λοιπόν όπως μας παρουσιάζεται ο «Μαμμούθ», η αλησμόνητη καρικατούρα του Δενδρινού, θα είναι τάχα υπερβολή να προβλέψουμε πώς πλουτίζει τη φτωχή μας φιλολογία μ’ έναν ολοζώντανο τύπο;», ενώ το θαλασσινό-ψαράδικο διήγημα Ειρήνη υμίν τελειώνει με ένα τετράστιχο προς τους «βασανισμένους κι αδικημένους» :
Το μίσος και η αδικία
μολεύουνε τη Γης.
Ευλογία σε κείνονε,
Που δε θαν τους ανοίξει την πόρτα της καρδιάς του.
Ωστόσο, ο ίδιος ο Δενδρινός σε ερώτηση αν θεωρεί το Ιχώρ το καλύτερό του έργο θα απαντήσει: «Όχι. Προτιμώ, από τεχνική άποψη, τον Μαμμούθ. Μα τούτο – το ΙΧΩΡ – το αγαπώ περισσότερο γιατί ταιριάζει περισσότερο με την ιδιοσυγκρασία μου. Σαρκάζει και κλαίει. Μαστιγώνει και σπαράζει. Δεν αγαπάει λοιπόν πάντα κανείς το πιο πολύ το καλύτερο ή το ομορφότερο παιδί του. Και γω αγαπώ αυτό το δύσμορφο που δείχνει τη γλώσσα του και βαράει στον κόσμο πετριές».
Ιχώρ η κοινωνία
Το πιο δυνατό από τα τρία, όντως, είναι το Ιχώρ (1936). Ιχώρ σημαίνει πυώδης ύλη, σάπιο αίμα υποδηλώνοντας έτσι τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας έκρινε την κοινωνία. Μπροστά στους αρχαίους θεούς, μπροστά σε χριστιανούς, αρχάγγελους, τον ίδιο το θεό και μπροστά σε ιστορικές προσωπικότητες βάζει το αίσχος της κοινωνίας που βγάζει πύο από τη σήψη της, αλλά ο θεϊκός κόσμος προκύπτει το ίδιο σάπιος με την ανθρώπινη κοινωνία ως αντανάκλασή της. Η μορφή που διάλεξε ο Δενδρινός είναι εντελώς πρωτότυπη, η φαντασία απίθανη, η σάτιρα σπαρταριστή. Αφιερώνει το «ρομάντζο» αυτό στους «ανθρώπους» σε εισαγωγικά, ενώ το Μαμμούθ «στον τόπο που γεννήθηκα- στα δέντρα, στο χώμα, στους γκρεμούς και σ’ όλα τ’ άψυχα και σ’ όλα της φύσης τα στοιχεία, που δε με πικράνανε ποτέ», λόγια που δείχνουν την πίκρα του νεαρού συγγραφέα για το μαρτύριο που τράβηξε στη ζωή. Γεννήθηκε από γονείς φτωχοαγρότες στο Νιοχώρι, ένα μικρό χωριό της Κεφαλονιάς στην Άνω ορεινή Έρυσσο του Καλού Όρους, πήγε μόνο πεντέξη χρόνια σχολείο και αναγκάστηκε να εργαστεί από μικρή ηλικία για τη συντήρησή του αντιμετωπίζοντας σε μια πορεία και τη φυματίωση.
Ένας πρόλογος-μικροβιογραφία
Το βιβλίο προλογίζει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας συμπατριώτης και συγχωριανός του Δενδρινού Βαγγέλης Σακκάτος, ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς και σε βάθος με το έργο του Δενδρινού και εκφράζει την επιθυμία να γραφτεί κάποτε μια πλήρης βιογραφία του. Πρόκειται για έναν πρόλογο-μελέτη, από την οποία μπορούμε να μάθουμε παρά πολλά για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα, καθώς και για τη συγγραφική πορεία του –έγραψε αρκετά άλλα έργα στη σύντομη ζωή του. Χαρακτηριστικά ο Σακκάτος θα πει για το Ιχώρ: «Η μεγαλοφυής αυτή σύλληψη του Δενδρινού, το «ΙΧΩΡ», μοιάζει από κάποιες πλευρές της με τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντε και ιδιαίτερα με την «Κόλαση» του μεγάλου Φλωρεντινού, που οι γυναίκες της Ραβένας τον δαχτυλοδείχνανε με τα λόγια: «Ο άνθρωπος που γύρισε από τον άλλο κόσμο». Τόσο παραστατικές ήταν οι εικόνες της. Αλλά αποτελεί κι ένα είδος προϊδέασης για τον επερχόμενο –τότε- δεύτερο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο – απόδειξη, οι εξοπλιστικές δραστηριότητες Γερμανίας, Γιαπωνίας, Αγγλίας κλπ. για τον επερχόμενο Κατακλυσμό – και με μια έννοια αποτελεί επίσης προκαταβολική καταγγελία των βαρβαροτήτων του. Όλο αυτό το παιχνίδι πραγματικού και φανταστικού, όλη αυτή η διαπλοκή, διασταύρωση και τ’ ανακάτεμα της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας με τους φανταστικούς αποκρουστικούς κόσμους της θρησκευτικής μεταφυσικής φαντασίωσης, παλιάς και νεότερης – σε επίπεδο πάντα χιουμοριστικό, σαρκαστικό αλλά και αυτόχρημα τραγικό – το σκόπιμο ανακάτεμα μορφών και εννοιών της σύγχρονης εποχής, του μεσαίωνα, αλλά και της αρχαίας ιστορίας και μυθολογίας, μυρίζει κάπως, αν εξαιρέσουμε τη σάτιρα, Όμηρο. […]
Πρόκειται για το ωριμότερο έργο του Κεφαλονίτη-Νιοχωρίτη συγγραφέα, που κάτω από ιδιαίτερα εφιαλτικές συνθήκες, ζώντας και υπομένοντας σιωπηλά το δικό του «Ιχώρ», αλλά παρατηρώντας με καταπληκτική οξυδέρκεια το κοινωνικό τέτοιο, μας τόδωσε μετουσιωμένο σε τέχνη σαν το κύκνειο άσμα του, αφήνοντάς τον…ωραίο μας κόσμο στα 34 χρόνια του, πάνου στον ανθό της νιότης του και στην απαρχή της ωριμότερης δημιουργικότητάς του.»
Σύγχρονο και επίκαιρο λοιπόν το Ιχώρ του Γιώργου Δενδρινού, μια και η σύγχρονη ελληνική κοινωνία –και όχι μόνο αυτή – στάζει πύον βγάζοντας τη δυσοσμία ενός συστήματος που παραγέρασε. Ευχόμαστε λοιπόν στους αναγνώστες του Ατέχνως δυνατούς αγώνες το 2017!