«Κάτω από ξένη σημαία» — διδάγματα για τη στάση στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο

Με το ξέσπα­σμα του Α’ Παγκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού Πολέ­μου (1914 — 1918), που γρή­γο­ρα αγκά­λια­σε όλες τις ευρω­παϊ­κές χώρες και όχι μόνο, η μεγά­λη πλειο­ψη­φία των ηγε­τών των τότε σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των πέρα­σε από τον οπορ­του­νι­σμό (έκφρα­ση της αστι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας μέσα στο εργα­τι­κό κίνη­μα) στην ανοι­χτή προ­δο­σία των συμ­φε­ρό­ντων της εργα­τι­κής τάξης¹. Στο όνο­μα της δήθεν πιο επι­θε­τι­κής συμπε­ρι­φο­ράς της αντί­πα­λης αστι­κής τάξης, οι ηγε­σί­ες αυτές συντά­χθη­καν η καθε­μία με τη δική της αστι­κή τάξη, υπερ­ψή­φι­σαν τις πολε­μι­κές πιστώ­σεις, έσπρω­ξαν τις μάζες της εργα­τι­κής τάξης στην αλλη­λο­σφα­γή. Οι φωτει­νές εξαι­ρέ­σεις ήταν, του­λά­χι­στον στην αρχή του πολέ­μου, λίγες και δακτυ­λο­δει­χτού­με­νες από τους δήθεν ρεα­λι­στές: Ο Λένιν και οι μπολ­σε­βί­κοι, τα Κόμ­μα­τα της Βουλ­γα­ρί­ας («στε­νοί») και της Ρου­μα­νί­ας, η πλειο­ψη­φία του Ιτα­λι­κού Κόμ­μα­τος, ορι­σμέ­νοι Γερ­μα­νοί, Πολω­νοί, Ιτα­λοί και Ολλαν­δοί επαναστάτες.

Σε μια σει­ρά έργα του της περιό­δου ο Λένιν ασκεί συντρι­πτι­κή κρι­τι­κή στις αντι­λή­ψεις ότι το εργα­τι­κό κίνη­μα έπρε­πε, για λόγους «υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας» ή ακό­μα και για την προ­ώ­θη­ση των συμ­φε­ρό­ντων του κινή­μα­τος, να πάρει το μέρος της μίας ή της άλλης αστι­κής πλευ­ράς στον πόλε­μο. Στις συν­θή­κες του μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού η αστι­κή τάξη απο­τε­λού­σε πια το παρελ­θόν της κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης, οι πόλε­μοι ανά­με­σα στις εθνι­κές μερί­δες του μονο­πω­λια­κού κεφα­λαί­ου γίνο­νταν για το μοί­ρα­σμα της λεί­ας. Η εργα­τι­κή τάξη ήταν πια η μόνη τάξη που μπο­ρού­σε να χαρά­ξει έναν προ­ο­δευ­τι­κό δρό­μο σε ειρη­νι­κές ή πολε­μι­κές συν­θή­κες. Πόσο περισ­σό­τε­ρο ισχύ­ουν τα λόγια του Λένιν σήμε­ρα για όλες τις ευρω­παϊ­κές χώρες, μαζί και για όλες τις χώρες που προ­έ­κυ­ψαν από τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ μετά την επι­κρά­τη­ση των αντε­πα­να­στα­τι­κών δυνά­με­ων και τη δια­μόρ­φω­ση των αστι­κών τάξε­ων που λυμαί­νο­νται τον πλού­το που δημιούρ­γη­σε από κοι­νού ο σοβιε­τι­κός λαός.

Ο επιτιθέμενος και ο αμυνόμενος στον πόλεμο

Στα χαρα­κώ­μα­τα του Α’ Παγκο­σμί­ου Πολέμου.

Μπο­ρεί η θέση των κομ­μου­νι­στών απέ­να­ντι σε έναν πόλε­μο δύο αστι­κών κρα­τών να θεμε­λιω­θεί στο γεγο­νός ότι το ένα απ’ αυτά είναι πιο αδύ­να­μο και αμυ­νό­με­νο και το άλλο του επι­τέ­θη­κε, κατα­πα­τώ­ντας «όλες τις Συν­θή­κες και υπο­χρε­ώ­σεις»; Τονί­ζει ο Λένιν για το σχε­τι­κό παρά­δειγ­μα της εισβο­λής της Γερ­μα­νί­ας στο Βέλ­γιο στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο και της στά­σης των σοσια­λι­στών στις χώρες της Αντάντ², που επι­ζη­τού­σαν να δικαιο­λο­γή­σουν τη στή­ρι­ξη των αστι­κών τους τάξε­ων στο όνο­μα της υπε­ρά­σπι­σης του Βελ­γί­ου: «Ας υπο­θέ­σου­με ότι όλα τα κρά­τη που ενδια­φέ­ρο­νται για την τήρη­ση των διε­θνών Συν­θη­κών κήρυσ­σαν τον πόλε­μο κατά της Γερ­μα­νί­ας, με την απαί­τη­ση να απε­λευ­θε­ρώ­σει και να απο­ζη­μιώ­σει το Βέλ­γιο. Στην περί­πτω­ση αυτή η συμπά­θεια των σοσια­λι­στών θα ήταν φυσι­κά με το μέρος των εχθρών της Γερ­μα­νί­ας. Ωστό­σο γεγο­νός είναι ακρι­βώς ότι ο πόλε­μος διε­ξά­γε­ται από την “τρι­πλή (και τετρα­πλή) συνεν­νό­η­ση” όχι για το Βέλ­γιο…»,αλλά για το μοί­ρα­σμα της λεί­ας, με πρό­φα­ση την υπε­ρά­σπι­ση του αδύ­να­μου³.

Οι ανα­λο­γί­ες στις υπο­δεί­ξεις του Λένιν με τον σημε­ρι­νό πόλε­μο Ρωσί­ας — Ουκρα­νί­ας είναι παρα­πά­νω από προ­φα­νείς, πόσο μάλ­λον που τα κρά­τη που εμφα­νί­ζο­νται σήμε­ρα να ενδια­φέ­ρο­νται «για την τήρη­ση των διε­θνών Συν­θη­κών» (ΗΠΑ, ΕΕ κ.λπ.) υπο­δαύ­λι­σαν και προ­ε­τοί­μα­σαν όλα τα προη­γού­με­να χρό­νια τον συγκε­κρι­μέ­νο πόλε­μο και την περι­κύ­κλω­ση της Ρωσί­ας. Την ίδια στιγ­μή, οι αντι­δρα­στι­κές κυβερ­νή­σεις της Ουκρα­νί­ας λει­τούρ­γη­σαν ως ενερ­γη­τι­κός μοχλός στην προ­ώ­θη­ση των σχε­δια­σμών του ενός ιμπε­ρια­λι­στι­κού πόλου, με απο­τέ­λε­σμα ο σημε­ρι­νός «αμυ­ντι­κός» αγώ­νας της συγκε­κρι­μέ­νης χώρας να μην μπο­ρεί να νοη­θεί ούτε στο ελά­χι­στο ως δίκαιος πόλε­μος ενά­ντια σε μια μεγά­λη ιμπε­ρια­λι­στι­κή δύνα­μη, για την «υπε­ρά­σπι­ση της πατρίδας».

Εθνική αυτοδιάθεση και υπεράσπιση των συνόρων

Το Κόμ­μα των μπολ­σε­βί­κων και η σοβιε­τι­κή εξου­σία στή­ρι­ξαν την πολι­τι­κή τους στο εθνι­κό ζήτη­μα στο δικαί­ω­μα των εθνών για αυτο­διά­θε­ση έως και τον κρα­τι­κό απο­χω­ρι­σμό. Στο έδα­φος αυτό δια­μορ­φώ­θη­κε η ΕΣΣΔ ως ενιαίο, ομό­σπον­δο κρά­τος με τις Δημο­κρα­τί­ες — μέλη της. Η μορ­φή αυτή οργά­νω­σης απο­τε­λού­σε ανα­ντι­κα­τά­στα­το όπλο για να τρα­βη­χτούν στη δια­δι­κα­σία της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης τα έθνη και οι λαοί που είχαν γνω­ρί­σει κάθε είδους κατα­πί­ε­ση στα χρό­νια της τσα­ρι­κής Ρωσί­ας. Οπως επι­ση­μαί­νει όμως ο Στά­λιν, «πρέ­πει να θυμό­μα­στε ότι εκτός από το δικαί­ω­μα των λαών για αυτο­διά­θε­ση υπάρ­χει και το δικαί­ω­μα της εργα­τι­κής τάξης να στε­ρε­ώ­σει την εξου­σία της, και το δικαί­ω­μα της αυτο­διά­θε­σης υπο­τάσ­σε­ται σ’ αυτό το τελευ­ταίο δικαί­ω­μα. Υπάρ­χουν περι­πτώ­σεις που το δικαί­ω­μα της αυτο­διά­θε­σης έρχε­ται σε αντί­θε­ση με το άλλο, το ύψι­στο δικαί­ω­μα — το δικαί­ω­μα της εργα­τι­κής τάξης, που ανέ­βη­κε στην εξου­σία, να στε­ρε­ώ­σει την εξου­σία της»⁴.

Η επι­σή­μαν­ση αυτή του Στά­λιν δίνει απο­στο­μω­τι­κή απά­ντη­ση και στην πρό­σφα­τη λαθρο­χει­ρία του Βλ. Πού­τιν να ανα­γο­ρεύ­σει το δικαί­ω­μα της αυτο­διά­θε­σης — απο­χω­ρι­σμού στον παρά­γο­ντα εκεί­νο που δυνα­μί­τι­σε δήθεν την ενό­τη­τα του σοβιε­τι­κού κρά­τους. Για τους μπολ­σε­βί­κους το συνο­λι­κό συμ­φέ­ρον της εργα­τι­κής τάξης, ανε­ξάρ­τη­τα από εθνό­τη­τα και από κρα­τι­κά σύνο­ρα, συνι­στού­σε το υπέρ­τα­το κρι­τή­ριο. Οπως ανα­φέ­ρει και ο Λένιν: «Για τον Μαρξ δεν χωρά­ει αμφι­βο­λία ότι σε σύγκρι­ση με το “εργα­τι­κό ζήτη­μα” το εθνι­κό ζήτη­μα έχει δευ­τε­ρεύ­ου­σα σημα­σία»⁵.

Επο­μέ­νως, η υπε­ρά­σπι­ση της εθνι­κής αυτο­διά­θε­σης και του απα­ρα­βί­α­στου των συνό­ρων, που υπο­κρι­τι­κά προ­βάλ­λε­ται σήμε­ρα από τα επι­τε­λεία του ευρω­α­τλα­ντι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού, όταν τα ίδια για δεκα­ε­τί­ες έχουν πρω­το­στα­τή­σει συστη­μα­τι­κά σε παρό­μοιες παρα­βιά­σεις (από την Κύπρο έως τη Γιου­γκο­σλα­βία και από τη Λιβύη έως τη Συρία), δεν μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει για τους κομ­μου­νι­στές το έδα­φος για να πάρουν το μέρος της μίας ή της άλλης αστι­κής τάξης σε έναν πόλεμο.

Συμπόρευση με την αστική τάξη στο όνομα του κινήματος

Μπο­ρεί στην πολε­μι­κή σύγκρου­ση ανά­με­σα σε δύο αστι­κά κρά­τη στις μέρες μας να μπει το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα στο δίλημ­μα «να καθο­ρί­σει ποιας κυβέρ­νη­σης η νίκη είναι λιγό­τε­ρο επι­κίν­δυ­νη για τους εργά­τες όλου του κόσμου»⁶; Ο Λένιν χαρα­κτη­ρί­ζει μια τέτοια στά­ση «σοφι­στεία» και τονί­ζει ότι τα ΚΚ στις εμπό­λε­μες χώρες οφεί­λουν «να μη συγ­χω­νεύ­ο­νται με την αστι­κή τάξη, αλλά να υπε­ρα­σπί­ζουν τα αυτο­τε­λή ταξι­κά συμ­φέ­ρο­ντα του προ­λε­τα­ριά­του»⁷. Να δια­παι­δα­γω­γούν την εργα­τι­κή τάξη των χωρών τους ότι η απαλ­λα­γή από τα δει­νά του πολέ­μου είναι αδύ­να­τη «χωρίς την ανα­τρο­πή των κυβερ­νή­σε­ων και της αστι­κής τάξης της καθε­μιάς από τις εμπό­λε­μες χώρες»⁸.

Οι αντι­κει­με­νι­κοί όροι για μια τέτοια εξέ­λι­ξη του πολέ­μου, για τη μετα­τρο­πή του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου σε εμφύ­λιο, υπάρ­χουν στις συν­θή­κες του μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, ανε­ξάρ­τη­τα από το αν ο υπο­κει­με­νι­κός παρά­γο­ντας (το εργα­τι­κό κίνη­μα και το Κόμ­μα) είναι θεω­ρη­τι­κά και οργα­νω­τι­κά προ­ε­τοι­μα­σμέ­νος και ισχυ­ρός για να λύσει το ζήτη­μα της εξου­σί­ας τη συγκε­κρι­μέ­νη στιγ­μή. Καθή­κον του επα­να­στα­τι­κού κόμ­μα­τος είναι, ανε­ξάρ­τη­τα από τον συσχε­τι­σμό των δυνά­με­ων, να προ­βάλ­λει την ανά­γκη για μια τέτοια εξέ­λι­ξη του πολέ­μου και να δρα σε αυτήν την κατεύ­θυν­ση. Η προ­σμο­νή καλύ­τε­ρων προ­ο­πτι­κών για το εργα­τι­κό κίνη­μα από τη νίκη της μίας ή της άλλης αστι­κής τάξης σε έναν πόλε­μο δεν πάει μακριά το κίνη­μα. Αντί­θε­τα, το εγκλω­βί­ζει στη λογι­κή του «μικρό­τε­ρου κακού», το εφη­συ­χά­ζει και το απο­σπά από τα βασι­κά του καθή­κο­ντα τον και­ρό του πολέμου.

Οι εθνικές έριδες ως εργαλείο του ιμπεριαλισμού

Μήπως όμως το ΚΚΕ κλεί­νει τα μάτια μπρο­στά σε υπαρ­κτά προ­βλή­μα­τα εθνι­κής κατα­πί­ε­σης, π.χ. ενά­ντια στον ρωσι­κής κατα­γω­γής πλη­θυ­σμό της Ουκρα­νί­ας μετά το 2014; Είναι αναμ­φι­σβή­τη­το ότι και σήμε­ρα μπο­ρεί να εμφα­νι­στούν εθνι­κές έρι­δες, διχό­νοιες και συγκρού­σεις. Προ­κύ­πτουν όμως επει­δή «η αστι­κή τάξη (…) ξεκι­νώ­ντας από ιδιο­τε­λείς σκο­πούς υπο­δαυ­λί­ζει την ιδε­ο­λο­γία των εθνι­κών κινη­μά­των και προ­σπα­θεί να τη μετα­φέ­ρει στην επο­χή του ιμπε­ρια­λι­σμού, δηλα­δή σε μια εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή επο­χή»⁹. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα στην Ουκρα­νία η αξιο­ποί­η­ση και αδρή χρη­μα­το­δό­τη­ση των εθνι­κι­στι­κών, φασι­στι­κών συμ­μο­ριών μετά το πρα­ξι­κό­πη­μα του 2014, προ­κει­μέ­νου να δοθεί ένα προ­κά­λυμ­μα εθνι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης στην επι­λο­γή σημα­ντι­κών τμη­μά­των του ουκρα­νι­κού κεφα­λαί­ου να ανα­δια­τά­ξουν τις συμ­μα­χί­ες τους προς τον ευρω­α­τλα­ντι­κό άξονα.

Αντί­στρο­φα, η προ­σπά­θεια του ρωσι­κού κεφα­λαί­ου, στο έδα­φος της εγκλη­μα­τι­κής επί­θε­σης που δέχε­ται για 8 χρό­νια ο πλη­θυ­σμός του Ντον­μπάς, να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει το «χαρ­τί» της υπε­ρά­σπι­σης των εθνο­τή­των για να ενι­σχύ­σει την οικο­νο­μι­κή και γεω­στρα­τη­γι­κή θέση του στην περιο­χή. Στο στό­χα­στρο των πολι­τι­κών αυτών της αστι­κής τάξης βρί­σκο­νται, από τη μία και από την άλλη πλευ­ρά της γραμ­μής αντι­πα­ρά­θε­σης, η εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα, που σπρώ­χνο­νται να προ­τά­ξουν στην πρώ­τη γραμ­μή το δια­φο­ρε­τι­κό «εθνι­κό» συμ­φέ­ρον, αφή­νο­ντας στην άκρη το κοι­νό ταξι­κό συμ­φέ­ρον και τη λαμπρή παρά­δο­ση της από κοι­νού οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στο ενιαίο κρά­τος της χώρας των Σοβιέτ.

Η ανά­δει­ξη του χαρα­κτή­ρα και των αιτιών του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου και η διε­θνι­στι­κή αλλη­λεγ­γύη προς τους λαούς και από τις δύο πλευ­ρές του μετώ­που απο­τε­λούν στοι­χειώ­δη καθή­κο­ντα για ένα Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα. Βασι­κή όμως αιχ­μή της πάλης του απο­τε­λεί και η αντι­πα­ρά­θε­ση με την πολι­τι­κή της «δικής του» αστι­κής τάξης, για άμε­ση ή έμμε­ση συμ­με­το­χή στις εχθρο­πρα­ξί­ες. Γι’ αυτό και το ΚΚΕ από την πρώ­τη στιγ­μή του πολέ­μου απαί­τη­σε να στα­μα­τή­σει η εμπλο­κή της Ελλά­δας «με οποιον­δή­πο­τε τρό­πο και οποιο­δή­πο­τε πρό­σχη­μα» και κατα­δί­κα­σε την απο­στο­λή στρα­τιω­τι­κού υλι­κού στην Ουκρα­νία. Ανα­δει­κνύ­ει τις εγκλη­μα­τι­κές ευθύ­νες όλων των μέχρι σήμε­ρα κυβερ­νή­σε­ων (ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΙΝΑΛ), που έχουν μετα­τρέ­ψει τη χώρα σε απέ­ρα­ντη βάση και προ­κε­χω­ρη­μέ­νο ορμη­τή­ριο του ΝΑΤΟ, μαγνή­τη στρα­τιω­τι­κών πληγ­μά­των σε έναν ευρύ­τε­ρο πόλεμο.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Δες το έργο του Λένιν «Ο οπορ­του­νι­σμός και η χρε­ο­κο­πία της ΙΙ Διε­θνούς», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 27, σελ. 100 — 116.
2. Αντάντ (ή «Τρι­πλή Συνεν­νό­η­ση») ήταν η συμ­μα­χία Βρε­τα­νί­ας — Γαλ­λί­ας — Ρωσί­ας, που απο­τέ­λε­σε τον έναν ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλο στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο.
3. Β. Ι. Λένιν, «Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 26, σελ. 323.
4. Ι. Β. Στά­λιν, «Τελι­κός λόγος πάνω στην εισή­γη­ση για τους εθνι­κούς παρά­γο­ντες στην ανοι­κο­δό­μη­ση του Κόμ­μα­τος και του κρά­τους», «Απα­ντα Στά­λιν», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 5, σελ. 301.
5. Β. Ι. Λένιν, «Για το δικαί­ω­μα αυτο­διά­θε­σης των εθνών», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 25, σελ. 301.
6. Β. Ι. Λένιν, «Σοφί­σμα­τα σοσιαλ­σω­βι­νι­στών», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 26, σελ. 185.
7. Β. Ι. Λένιν, «Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 26, σελ. 327
8. Β. Ι. Λένιν, «Σοφί­σμα­τα σοσιαλ­σω­βι­νι­στών», ό.π., σελ. 184.
9. Β. Ι. Λένιν, «Κάτω από ξένη σημαία», «Απα­ντα», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», τόμος 26, σελ. 138.