ΚΕ ΚΚΕ: Συναυλία — αφιέρωμα στον μεγάλο δημιουργό Σταύρο Ξαρχάκο το Σάββατο 14 Γενάρη στο ΣΕΦ

Η είσο­δος θα γίνε­ται με προ­σκλή­σεις, που δια­τί­θε­νται από τις κατά τόπους Κομ­μα­τι­κές Οργανώσεις.

Φτωχολογιά, για σένα κάθε μου τραγούδι…

Ο Σταύ­ρος Ξαρ­χά­κος γεν­νή­θη­κε στις 14/3/1939 στην Αθή­να. Σπού­δα­σε στο Ωδείο Αθη­νών και συνέ­χι­σε τις σπου­δές του στο Παρί­σι, με την Νάντια Μπου­λαν­ζέ, και στη σχο­λή «Τζού­λιαρντ» της Νέας Υόρ­κης. Εχει γρά­ψει τρα­γού­δια για περισ­σό­τε­ρους από 42 δίσκους, μου­σι­κή για 21 ται­νί­ες και 15 τηλε­ο­πτι­κές παρα­γω­γές. Ακό­μα, έχει συν­θέ­σει μου­σι­κή για αρχαία τρα­γω­δία, δρά­μα­τα και διε­θνή μπαλέτα.

Οπώς έχει πει ο ίδιος, «ευτύ­χη­σα να έχω σπου­δαί­ους και εμπνευ­σμέ­νους δασκά­λους. Τον Στρά­το Παγιουμ­τζή, τον Γιάν­νη Παπαϊ­ω­άν­νου, τον Μάρ­κο Βαμ­βα­κά­ρη, τον Γιάν­νη Τσα­ρού­χη, τον Νίκο Γκά­τσο, την Νάντια Μπου­λαν­ζέ, τον Ντέι­βιντ Ντάια­μοντ και τον Λέο­ναρντ Μπερνστάιν.

Ετσι έμα­θα να μιλώ όσο μπο­ρώ λιγό­τε­ρο. Ετσι έμα­θα να ακούω και να αφου­γκρά­ζο­μαι όσο μπο­ρώ περισ­σό­τε­ρο. Ετσι έμα­θα ότι στις πέντε ορι­ζό­ντιες γραμ­μές του πεντα­γράμ­μου δεν κάθο­νται μαύ­ρα στίγ­μα­τα, αλλά χελι­δό­νια που τρα­γου­δούν αδιάκοπα…».

Από πολύ νέος έγρα­ψε μου­σι­κή και τρα­γού­δια για θεα­τρι­κές παρα­στά­σεις και κινη­μα­το­γρα­φι­κές ται­νί­ες, σημειώ­νο­ντας μεγά­λη επι­τυ­χία από τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ’60, μετα­ξύ άλλων με τη μου­σι­κή του για τις ται­νί­ες «Ταξί­δι» (1962), «Κόκ­κι­να Φανά­ρια» (1963), «Τρί­τος Δρό­μος» (1963) και «Λόλα» (1964).

Χαρα­κτη­ρι­στι­κός είναι ο δίσκος «Κόκ­κι­να Φανά­ρια», που κυκλο­φο­ρεί το 1963 και περι­λαμ­βά­νει τρα­γού­δια και ορχη­στρι­κά κομ­μά­τια από την ομώ­νυ­μη ται­νία σε σκη­νο­θε­σία Βασί­λη Γεωρ­γιά­δη και σενά­ριο Ιάκω­βου Καμπα­νέλ­λη (από το θεα­τρι­κό έργο του Αλέ­κου Γαλανού).

Αξέ­χα­στες επι­τυ­χί­ες του δίσκου, σε στί­χους Λ. Παπα­δό­που­λου και με τη μονα­δι­κή φωνή του Γρη­γό­ρη Μπι­θι­κώ­τση, είναι η «Απο­νη Ζωή», που …«μας πέτα­ξες στου δρό­μου την άκρη, μας αδί­κη­σες / Ούτε μια στιγ­μή δεν είπες να μας διώ­ξεις το δάκρυ, μας κυνή­γη­σες», και η «Φτω­χο­λο­γιά»… «Φτω­χο­λο­γιά, για σένα κάθε μου τρα­γού­δι / Για τους καη­μούς σου που σερ­για­νούν στη γει­το­νιά / Φτω­χο­λο­γιά, που απ’ τον πηλό βγά­ζεις λου­λού­δι / και τους λυγ­μούς σου τους πλέ­κεις ψιλο­βε­λο­νιά / Στα χέρια σου μεγά­λω­σαν και πόνε­σαν και μάλω­σαν / άνδρες μ’ ολο­κά­θα­ρη ματιά / Ψηλά κυπα­ρισ­σό­που­λα, χαρά στα κορι­τσό­που­λα / που ‘χουν κι αγκα­λιά­ζουν τη φωτιά».

«Ο Ξαρ­χά­κος, με τις μου­σι­κές και τα τρα­γού­δια που έγρα­ψε για τα “Κόκ­κι­να Φανά­ρια” και έναν χρό­νο αργό­τε­ρα για τη “Λόλα” του Ντί­νου Δημό­που­λου, θεμε­λί­ω­σε — από τα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του ’60 — την παρου­σία του ως ένας σπου­δαί­ος λαϊ­κός συν­θέ­της με δυνα­τό ένστι­κτο στη μου­σι­κή για σινε­μά. Δεν παρα­κο­λου­θεί απλώς, συμ­με­τέ­χει σε όλες τις κορυ­φώ­σεις του δρά­μα­τος, τα τρα­γού­δια του “δια­βά­ζουν” το σενά­ριο σε ένα δεύ­τε­ρο επί­πε­δο, απο­κα­λύ­πτουν πλευ­ρές του», έχει γρά­ψει ο Οδυσ­σέ­ας Ιωάν­νου.

Από τη συνερ­γα­σία του με τον Λ. Παπα­δό­που­λο, μετα­ξύ άλλων, γεν­νή­θη­κε το 1965 το τρα­γού­δι «Σαβ­βα­τό­βρα­δο στην Και­σα­ρια­νή», επί­σης με τη φωνή του Γρ. Μπι­θι­κώ­τση: «Τάχα τι να ζήλε­ψαν στα χλω­μά σου μάτια / που ‘γιο­μαν τ’ από­βρα­δο γλύ­κα πρω­ι­νή / ήρθαν και βασί­λε­ψαν τα βαθιά σου μάτια / κάποιο σαβ­βα­τό­βρα­δο στην Και­σα­ρια­νή». Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι η λογο­κρι­σία της επο­χής «έκο­ψε» από την πρώ­τη εκτέ­λε­ση του τρα­γου­διού τούς στί­χους «Γνώ­ρι­ζες τα βήμα­τα, ξέκρι­να τους ήχους / και φωτιές ανά­βα­με με σβη­στή φωνή / τις βρα­διές συν­θή­μα­τα γρά­φα­με στους τοί­χους / πέφτα­με φωνά­ζο­ντας “Κάτω οι Γερ­μα­νοί”».

Μουσική που εμψυχώνει

Το 1966 κυκλο­φο­ρεί ο δίσκος «Ενα Μεση­μέ­ρι», που περι­λαμ­βά­νει ορχη­στρι­κά θέμα­τα και τρα­γού­δια σε στί­χους του Νίκου Γκά­τσου, για την ται­νία του Γ. Δαλια­νί­δη «Διπλο­πε­νιές». «Μάτια Βουρ­κω­μέ­να», «Στου Οθω­να τα Χρό­νια», «Ασπρη Μέρα και για μας», «Με τι καρ­διά τον κόσμο ν’ αρνη­θώ», με ερμη­νευ­τές τους Γρ. Μπι­θι­κώ­τση, Β. Μοσχο­λιού και Στ. Κόκο­τα, οι οποί­οι στη συνέ­χεια συμ­με­τεί­χαν και σε άλλους δίσκους του συν­θέ­τη, ερμη­νεύ­ο­ντας πλή­θος τρα­γου­διών. Οπως ο δίσκος «Κόσμε αγά­πη μου», που κυκλο­φό­ρη­σε με τους ίδιους ερμη­νευ­τές το 1969, σε στί­χους Ιάκω­βου Καμπανέλλη.

Συνέ­χι­σε να γρά­φει μου­σι­κή για το θέα­τρο και τον κινη­μα­το­γρά­φο, παρα­μέ­νο­ντας ιδιαί­τε­ρα ενερ­γός στη δισκο­γρα­φία έως τα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ’70. Εκεί­νη την περί­ο­δο συνέ­θε­σε τη μου­σι­κή για το θεα­τρι­κό έργο του Ιάκω­βου Καμπα­νέλ­λη «Το Μεγά­λο μας Τσίρ­κο», που ανέ­βη­κε τον Ιού­νη του 1973 στο Θέα­τρο «Αθή­ναιον» από τον θία­σο της Τζέ­νης Καρέ­ζη και του Κώστα Καζά­κου.

Η παρά­στα­ση αυτή έμει­νε στην Ιστο­ρία, καθώς εξε­λί­χθη­κε σε μία από τις μεγα­λύ­τε­ρες αντι­δι­κτα­το­ρι­κές εκδη­λώ­σεις του λαού της Αθή­νας. Η θεα­τρι­κή από­δο­ση της σκη­νής του Καρα­γκιό­ζη διδά­χθη­κε από τον Ευγέ­νιο Σπα­θά­ρη, ο οποί­ος δια­κό­σμη­σε και τον χώρο της εισό­δου, ενώ τους βασι­κούς ρόλους ερμη­νεύ­ουν οι Καζά­κος, Καρέ­ζη, Παπα­γιαν­νό­που­λος, Περ­λέ­γκας, Καλα­βρού­ζος. Τα τρα­γού­δια επί σκη­νής ερμή­νευ­σε ο Νίκος Ξυλού­ρης. Τρα­γού­δια που εμψύ­χω­ναν, που συγκι­νού­σαν, που «δίδα­σκαν»: «Φίλοι κι αδέλ­φια, μανά­δες, γέροι και παι­διά / στα παρα­θύ­ρια βγεί­τε και θωρεί­τε / ποιοι περ­πα­τούν στα σκο­τει­νά και σερ­για­νού­νε στα στε­νά». «Κι όπου φοβά­ται φωνή ν’ ακού­ει απ’ το λαό / σ’ έρη­μο τόπο ζει και βασι­λεύ­ει / κάστρο φυλά­ει ερη­μι­κό, έχει τον φόβο φυλα­χτό / όπου φωνή φοβά­ται ν’ ακού­ει απ’ το λαό».

Το 1974 κυκλο­φο­ρεί μια νέα συνερ­γα­σία του με τον Νίκο Γκά­τσο, το «Νυν και Αεί», με ερμη­νεύ­τρια την Β. Μοσχο­λιού. «Πρω­το­μα­γιά με τον σου­γιά, χαρά­ξαν τον φεγ­γί­τη / και μια βρα­διά σαν τα θεριά, σε πήραν απ’ το σπί­τι / Κι ένα πρωί, σε μια γωνιά στην Κοκ­κι­νιά / είδα τον μπό­για να περ­νά και τον φονιά / γύρευα χρό­νια μες στον κόσμο να τον βρω / μα περ­πα­τού­σε με τον Χάρο στο πλευρό».

Η συνερ­γα­σία του συν­θέ­τη με τον Ν. Γκά­τσο μάς έχει χαρί­σει αξέ­χα­στα τρα­γού­δια, ερμη­νευ­μέ­να από τον μονα­δι­κό Νίκο Ξυλού­ρη, όπως το «Εβα­λε ο Θεός σημά­δι» και «Γεια σου χαρά σου Βενε­τιά»: «Γεια σου χαρά σου Βενε­τιά, βγή­κα σε θάλασ­σα πλα­τιά / και τρα­γου­δώ στην κου­πα­στή, σ’ όλο τον κόσμο ν’ ακου­στεί / Φύσα αερά­κι, φύσα με, μη χαμη­λώ­νεις ίσα­με / να δω στην Κρή­τη μια κορ­φή, που ‘χω μανού­λα κι αδερφή».

Ο Νίκος Ξυλού­ρης και η Αφρο­δί­τη Μάνου ερμή­νευ­σαν επί­σης μονα­δι­κά τα τρα­γού­δια στον δίσκο «Διό­νυ­σε Καλο­καί­ρι μας», του 1972. «Αυτόν τον κόσμο τον καλό, τον χιλιο­μπα­λω­μέ­νο / βρε ράβε ξήλω­νε, ράβε ξήλω­νε / δου­λειά, δου­λειά, δου­λειά να μη σου λεί­πει», σε στί­χους Β. Ανδρε­ό­που­λου, και «Πώς να σωπά­σω μέσα μου την ομορ­φιά του κόσμου; / Ο ουρα­νός δικός μου, η θάλασ­σα στα μέτρα μου», σε στί­χους Κ. Κιν­δύ­νη, ορι­σμέ­να μόνο από τα πανέ­μορ­φα τραγούδια.

Ενας ακό­μα σπου­δαί­ος δίσκος προ­έ­κυ­ψε από τη συνερ­γα­σία του Στ. Ξαρ­χά­κου με τον Ν. Γκά­τσο, το «Ρεμπέ­τι­κο» του 1983, που ήταν και μου­σι­κή για την ομό­τι­τλη ται­νία σε σκη­νο­θε­σία του Κώστα Φέρ­ρη. «Τα παι­διά της Αμυ­νας», «Μπουρ­νο­βα­λιά», «Στου Θωμά», «Καί­γο­μαι καί­γο­μαι», «Το δίχτυ», «Μάνα μου Ελλάς»… Τρα­γού­δια που μέχρι σήμε­ρα μένουν δια­χρο­νι­κά στα χεί­λη, στον ψίθυ­ρο, στο χορό: «Δεν έχω σπί­τι πίσω για να ‘ρθω, ούτε κρε­βά­τι για να κοι­μη­θώ / Δεν έχω δρό­μο, ούτε γει­το­νιά να περ­πα­τή­σω μια Πρω­το­μα­γιά / Τα ψεύ­τι­κα τα λόγια τα μεγά­λα, μου τα ‘πες με το πρώ­το σου το γάλα / μα τώρα που ξυπνή­σα­νε τα φίδια, εσύ φοράς τ’ αρχαία σου στολίδια»…

Πηγή Ριζο­σπά­στης