Κινηματογράφος: Ουρανός (1962), του Τάκη Κανελλόπουλου

Γρά­φει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

-Πάει;

-Πέθα­νε.

-Ε, ρε δάσκαλε…

(διά­λο­γος από την ταινία)

Η ται­νία «Ουρα­νός» ανα­φέ­ρε­ται στον ελλη­νοϊ­τα­λι­κό πόλε­μο του 1940. Πρό­κει­ται για την πρώ­τη μεγά­λου μήκους ται­νία του σκη­νο­θέ­τη και σενα­ριο­γρά­φου Τάκη Κανελ­λό­που­λου. Το σενά­ριο βασί­ζε­ται σε αφη­γή­σεις ανθρώ­πων που έζη­σαν τον Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο. Το πρώ­το μέρος της ται­νί­ας γυρί­στη­κε στον Πελε­κά­νο Κοζά­νης και το δεύ­τε­ρο μέρος στη Οξυά Καστο­ριάς, στην Πολυ­κέ­ρα­σο Καστο­ριάς και στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή του Βιτσί­ου. Η ται­νία ξεκί­νη­σε την πορεία της στο Φεστι­βάλ Κινη­μα­το­γρά­φου Θεσ­σα­λο­νί­κης (1962) ενώ προ­βλή­θη­κε στο δια­γω­νι­στι­κό τμή­μα του Φεστι­βάλ των Κανών (Μάιος 1963). Ο σκη­νο­θέ­της την είδε να φτά­νει στα φεστι­βάλ της Νέας Υόρ­κης και του Βερο­λί­νου (εκτός συνα­γω­νι­σμού). Με 29.993 εισι­τή­ρια, ήρθε στην 22^η θέση ανά­με­σα σε 82 ελλη­νι­κές ται­νί­ες της σεζόν.

Υπόθεση

Η υπό­θε­ση της ται­νί­ας είναι απλή, χωρίς κου­ρα­στι­κές και αχρεί­α­στες λεπτο­μέ­ρειες. Στη μακε­δο­νι­κή επαρ­χία, συγκε­κρι­μέ­να στη Δυτι­κή Μακε­δο­νία, δύο ζευ­γά­ρια (Νίκη Τρια­ντα­φυλ­λί­δη-Τάκης Εμμα­νου­ήλ και Φαί­δων Γεωρ­γί­τσης-Αιμι­λία Πίτ­τα), χωρί­ζουν με την έναρ­ξη του πολέ­μου. Δύο άντρες πάνε στο μέτω­πο της Αλβα­νί­ας και πολε­μούν πλάι-πλάι με τον δάσκα­λο, ο οποί­ος θα σκο­τω­θεί πρώ­τος. Στη συνέ­χεια, θα πέσουν και οι ίδιοι ενώ το μέτω­πο θα καταρ­ρεύ­σει. Το πέν­θος και η απο­γο­ή­τευ­ση θα σκε­πά­σουν τα πάντα την ώρα που οι γερ­μα­νι­κές δυνά­μεις κατευ­θύ­νο­νται στην πρω­τεύ­ου­σα. Μετά την κατά­κτη­ση της χώρας από τα ναζι­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα την άνοι­ξη του 1941, οι στρα­τιώ­τες επι­στρέ­φουν από το μέτω­πο στα σπί­τια τους με τα πόδια. Βρί­σκουν κατα­φύ­γιο σε εκκλη­σί­ες και γνω­ρί­ζο­νται με τους ντόπιους.

Σχόλιο

Ο Κανελ­λό­που­λος εστιά­ζει στη φύση του πολέ­μου, στις ανθρώ­πι­νες σχέ­σεις πριν και κατά τη διάρ­κεια του καθώς και στα συναι­σθή­μα­τα που δημιουρ­γεί. Η προ­σέγ­γι­ση του απέ­χει χιλιό­με­τρα από τις ωραιο­ποι­η­μέ­νες, παρα­πλα­νη­τι­κές και ιστο­ρι­κά ανα­θε­ω­ρη­τι­κές εκδο­χές του πολέ­μου που παρου­σιά­στη­καν από τον Ελλη­νο­α­με­ρι­κά­νο παρα­γω­γό Τζέιμς Πάρις κατά τη διάρ­κεια της Χού­ντας. Το συναί­σθη­μα δεν απου­σιά­ζει από τον «Ουρα­νό», ούτε όμως εκβιά­ζε­ται από τους δημιουρ­γούς. Δεν εξυ­μνεί­ται ο ηρω­ι­σμός της φυλής, ο αγώ­νας ενά­ντια στην εισβο­λή ανα­γνω­ρί­ζε­ται αλλά παράλ­λη­λα τοπο­θε­τεί­ται σε ρεα­λι­στι­κά πλαίσια.

Ο σκη­νο­θέ­της συνο­μι­λεί με τα γεγο­νό­τα που επη­ρε­ά­ζουν με διά­φο­ρους τρό­πους τα πρό­σω­πα που εμπλέ­κο­νται σε αυτά (τον δάσκα­λο, τον ταχυ­δρό­μο, τον λοχία που κρα­τούν τους ρόλους των αφη­γη­τών και τους συμπλη­ρω­μα­τι­κούς ρόλους π.χ της δασκά­λας). Ο πόλε­μος για τον Τάκη Κανελ­λό­που­λο, όσο και για τον συγ­γρα­φέα Γιώρ­γο Κιτσό­που­λο δεν είναι γιορ­τή (κι όμως στο ξεκί­νη­μα του αγώ­να οι φαντά­ροι έφυ­γαν «Με το χαμό­γε­λο στα χεί­λη»). Αντί­θε­τα είναι μια δια­δι­κα­σία, με απρό­σμε­να απο­τε­λέ­σμα­τα που πνί­γει τους νικη­τές της ελλη­νοϊ­τα­λι­κής σύγκρου­σης στην απο­γο­ή­τευ­ση και την μελαγ­χο­λία καθώς η φασι­στι­κή κυβέρ­νη­ση των Αθη­νών υπέ­γρα­φε τη συμ­φω­νία παρά­δο­σης και υπο­τα­γής, την ώρα που ο αγώ­νας βρί­σκο­νταν σε εξέ­λι­ξη. Παράλ­λη­λα, στα μετό­πι­σθεν, η απο­γο­ή­τευ­ση των στρα­τιω­τών έρχε­ται να συνα­ντή­σει την από­γνω­ση όσων δεν έχουν νέα από τους δικούς τους ανθρώ­πους. Κατά βάθος, είτε νικη­τής, είτε στην πλευ­ρά των ηττη­μέ­νων, το απο­τέ­λε­σμα του πολέ­μου είναι το ίδιο για τους απλούς ανθρώ­πους: Ο τρό­μος και η εξαθλίωση.

Όλα τα παρα­πά­νω παρου­σιά­ζο­νται με μια απλό­τη­τα που συγκλο­νί­ζει, χωρίς πολ­λά λόγια, ένα βλέμ­μα και η σιω­πή μπο­ρούν να πουν τα πάντα. Η σκη­νο­θε­σία και η φωτο­γρα­φία, τα πλά­να που εναλ­λάσ­σο­νται μετα­ξύ των μεγά­λων τοπί­ων και των ανθρώ­πων λένε πολ­λά περισ­σό­τε­ρα από χίλιες πολε­μι­κές σκη­νές και καθι­στούν τον «Ουρα­νό» μια ται­νία ανα­φο­ράς για το αντι­πο­λε­μι­κό σινε­μά τόσο για το πρό­σφα­το παρελ­θόν, όσο και για σήμερα.

Στοιχεία της ταινίας 

Σκη­νο­θε­σία-μοντάζ: Τάκης Κανελλόπουλος

Σενά­ριο: Τάκης Κανελ­λό­που­λος, Γιώρ­γος Κιτσόπουλος

Διεύ­θυν­ση φωτο­γρα­φί­ας: Γρη­γό­ρης Δανά­λης, Τζο­βά­νι Βαριάνο

Μου­σι­κή: Αργύ­ρης Κουνάδης

Κιθά­ρα: Δημή­τρης Φάμπας

Παί­ζουν: Τάκης Εμμα­νου­ήλ, Φαί­δων Γεωρ­γί­τσης (στον πρώ­το κύριο ρόλο του), Νίκη Τρια­ντα­φυλ­λί­δη, Αιμι­λία Πίτ­τα (σε πρώ­τη εμφά­νι­ση), Ελέ­νη Ζαφει­ρί­ου, Λάζος Τερ­ζάς, Κώστας Καρα­γιώρ­γης, Νίκος Τσα­χι­ρί­δης, Λαμπρι­νή Δημη­τριά­δου, Χρι­στό­φο­ρος Μάλα­μας, Σταύ­ρος Τορνές.

Διάρ­κεια: 83΄

Βραβεία

• Βρα­βείο Φωτο­γρα­φί­ας στο Φεστι­βάλ Θεσ­σα­λο­νί­κης 1962.
• Κρα­τι­κό Βρα­βείο Σκη­νο­θε­σί­ας και Παρα­γω­γής (1964).
• Αργυ­ρό Βρα­βείο στο Φεστι­βάλ Νάπο­λης 1963.
• Συμ­με­το­χή στα φεστι­βάλ Καν­νών (1963) και εκτός συνα­γω­νι­σμού Βερο­λί­νου (1963)

Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης: «Όλα είναι όπλα»