Κοραής Αδαμάντιος, ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος της προεπαναστατικής αστικής τάξης

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Ο Αδα­μά­ντιος Κορα­ής (1748–1833), φιλό­λο­γος και ηθι­κο­φι­λό­σο­φος, «δάσκα­λος του γένους».

Γεν­νή­θη­κε στη Σμύρ­νη από Χιώ­τες γονείς. Μεγά­λω­σε σε περι­βάλ­λον λογί­ων και ασχο­λή­θη­κε ιδιαί­τε­ρα με την εκμά­θη­ση ευρω­παϊ­κών γλωσ­σών. Το 1772 έφυ­γε για το Άμστερ­νταμ, τυπι­κά για να εργα­στεί στις επι­χει­ρή­σεις του εμπό­ρου Στά­θη Θωμά, ουσια­στι­κά όμως για να διευ­ρύ­νει τους πνευ­μα­τι­κούς και κοι­νω­νι­κούς του ορί­ζο­ντες. Δέκα χρό­νια αργό­τε­ρα κατόρ­θω­σε παρά τις αρχι­κές αντιρ­ρή­σεις της οικο­γέ­νειάς του να φύγει στο Μομπε­λιέ της Γαλ­λί­ας για σπου­δές ιατρι­κής (τις οποί­ες ολο­κλή­ρω­σε το 1787, οπό­τε ανα­γο­ρεύ­τη­κε διδά­κτωρ). Εκεί μυή­θη­κε στο πνεύ­μα του γαλ­λι­κού Δια­φω­τι­σμού και αφο­σιώ­θη­κε στη μελέ­τη της αρχαί­ας ελλη­νι­κής και της λατι­νι­κής γραμ­μα­τεί­ας. Η δύσκο­λη οικο­νο­μι­κή κατά­στα­ση που αντι­με­τώ­πι­σε μετά το θάνα­το των γονιών του ένα χρό­νο αργό­τε­ρα, τον ανά­γκα­σε να ασχο­λη­θεί επαγ­γελ­μα­τι­κά με τη μετά­φρα­ση (μετέ­φρα­ζε ιατρι­κά βιβλία αρχι­κά). Από το 1788 και ως το τέλος της ζωής του έζη­σε στο Παρί­σι και έζη­σε από κοντά τη Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση, τα γεγο­νό­τα της οποί­ας επη­ρέ­α­σαν καθο­ρι­στι­κά τη σκέ­ψη του.

Σπου­δαί­ος στην επο­χή του και με μεγά­λο κύρος. Ζώντας στο Παρί­σι και κάνο­ντας προ­πα­γαν­δι­στι­κές δια­λέ­ξεις για την απε­λευ­θέ­ρω­ση κέρ­δι­σε το σεβα­σμό για την πλα­τιά του μόρ­φω­ση, τη συν­θε­τι­κή του ικα­νό­τη­τα, τη διο­ρα­τι­κό­τη­τα, τη μαχη­τι­κό­τη­τα και τον άδο­λο πατριω­τι­σμό του. Είναι ο άνθρω­πος που ται­ριά­ζει περισ­σό­τε­ρο απ’ όλους ο χαρα­κτη­ρι­σμός «δάσκα­λος του γένους».

Εκπρό­σω­πος της προ­ε­πα­να­στα­τι­κής αστι­κής τάξης έγι­νε ο εκφρα­στής της. Βρέ­θη­κε απέ­να­ντι στο  Πατριαρ­χείο, στους κοτζα­μπά­ση­δες και στους φαναριώτες.

Συνέ­βα­λε τα μάλα στην απε­λευ­θέ­ρω­ση των Ελλή­νων. Τους έδει­ξε το δρό­μο που πρέ­πει να ακο­λου­θή­σουν. Πίστευε ότι για να γίνει η Επα­νά­στα­ση έπρε­πε να προη­γη­θεί ο φωι­σμός των Ελλή­νων. Γι’ αυτό εξέ­δι­δε αρχαί­ους Έλλη­νες συγ­γρα­φείς. Εξέ­δι­δε ανώ­νυ­μα πολι­τι­κά φυλ­λά­δια («Υπό­μνη­μα περί της παρού­σης κατα­στά­σε­ως του πολι­τι­σμού εν Ελλά­δι», «Πολε­μι­στή­ριον σάλ­πι­σμα» κλπ) και αλλη­λο­γρα­φού­σε με πρό­σω­πα που ασκού­σαν επιρ­ροή δίνο­ντας συμβουλές.

Σε όλη τη διάρ­κεια της Επα­νά­στα­σης επι­κοι­νω­νού­σε με τους αγω­νι­στές και τους καλού­σε να μεί­νουν πιστή στο ιδα­νι­κό της δημο­κρα­τί­ας που γεν­νή­θη­κε στην αρχαία Ελλά­δα. Στιγ­μά­τι­σε όχι μόνο τη βυζα­ντι­νο­λα­τρεία που ήταν ο πρό­δρο­μος του μεγα­λοϊ­δε­α­τι­σμού αλλά και όλους εκεί­νες τις ροπές προς τον απο­λυ­ταρ­χι­σμός που προ­ω­θού­νταν από τους αστοτσιφλικάδες.

Βρέ­θη­κε απέ­να­ντι στον Μαυ­ρο­κορ­δά­το και τους άλλους που πού­λη­σαν την Ελλά­δα στους Άγγλους. Αργό­τε­ρα, όταν διο­ρί­στη­κε κυβερ­νή­της ο Καπο­δί­στριας ο Κορα­ής βρέ­θη­κε απέ­να­ντί του.  Με γράμ­μα­τα και φυλ­λά­δια καλού­σε να γίνει επα­νά­στα­ση για να διω­χτεί ο τύραν­νος με το δικτα­το­ρι­κό καθε­στώς που ατί­μα­ζε την ελλη­νι­κή ιστορία

Στο γλωσ­σι­κό επι­δί­ω­ξε το συμ­βι­βα­σμό. Κάνει συμ­βι­βα­σμούς για­τί δεν τον ενδια­φέ­ρει τόσο η γλώσ­σα όσο η μόρ­φω­ση της αστι­κής τάξης. Ηθε­λε την απλο­ποί­η­ση της αρχα­ΐ­ζου­σας γλώσ­σας.  Ως βάση της γρα­φτής γλώσ­σας θέλει τη γλώσ­σα «που λαλεί το πλέ­ον πεπαι­δευ­μέ­νον μέρος του έθνους» και όχι αυτή που μιλού­σε ο λαός. Η βασι­κή του γλωσ­σι­κή πρό­τα­ση ήταν η απλο­ποί­η­ση. Ούτε προς τα αρχαία για­τί ο αρχαϊ­σμός είναι «μακα­ρο­νι­σμός» ούτε προς την ομι­λού­με­νη για­τί είναι «χυδαϊ­σμός». Ετσι έφτα­σε στη θεω­ρία της «μέσης οδού». Δεν μπο­ρού­με να λέμε γέγο­να, εσό­με­θα αλλά ούτε και ταψί ψάρι κλπ. Μπο­ρού­σα­με όμως να λέμε ταψί­ον, οψά­ριον κλπ. Ταυ­τό­χρο­να επε­δί­ω­κε την αντι­κα­τά­στα­ση των ξένων λέξε­ων και τη συμπλή­ρω­ση του λεξι­λο­γί­ου από τα αρχαία.

Παρό­τι επι­στη­μο­νι­κά αβά­σι­μες οι θεω­ρί­ες του εντού­τοις επι­κρά­τη­σαν για­τί η αστι­κή τάξη ήθε­λε το γλωσ­σι­κό συμβιβασμό.

Ένα άλλο κομ­μά­τι της με εκπρο­σώ­πους το Βηλα­ρά και τον Ψαλί­δα ήθε­λε  την υιο­θέ­τη­ση της λαϊ­κής γλώσ­σας. Απέ­να­ντι και στους δυο και σε κάθε γλωσ­σο­εκ­παι­δευ­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση ήταν οι εκπρό­σω­ποι του φεου­δαρ­χι­σμού Κοδρι­κάς, Δού­κας κ.ά.