Γρά­φει ο \\ Αστέ­ρης Αλα­μπής _Μίδας

Αυτές τις μέρες η Granma όργα­νο του ΚΚ Κού­βας, όπως ήδη ανα­φέ­ρα­με στο προη­γού­με­νο (πρώ­το μας σχε­τι­κό σημεί­ω­μα) έκα­νε αρκε­τά σημα­ντι­κά αφιε­ρώ­μα­τα επι­και­ρό­τη­τας, που αξί­ζει να μελε­τή­σου­με σε μια προ­σπά­θεια παρα­πέ­ρα κατα­νό­η­σης της οπτι­κής (και πάλης +δια­πά­λης) που γίνε­ται σήμε­ρα σε οικο­νο­μι­κό, πολι­τι­κό και κοι­νω­νι­κό επί­πε­δο στο νησί της επανάστασης.

Η σημε­ρι­νή ανάρ­τη­ση είναι κάπως ιδιό­μορ­φη και μπο­ρεί να φανεί ρου­τι­νιά­ρι­κη. Προ­τεί­νου­με να την δεί­τε σε βάθος. Αφο­ρά την πολύ παι­δι­κή ηλι­κία του Martí (το 1862 ήταν μόλις 9χρονος), αλλά κυρί­ως στέ­κε­ται στην οπτι­κή του πως μπο­ρεί να γίνει από “μνη­μεια­κός”, πιο κοντι­νός στο λαό, στη νεο­λαία απο­δει­κνύ­ο­ντας και τον ανε­ξά­ντλη­το πλού­το της πολι­τι­στι­κής ανα­ζή­τη­σης σε μια σοσια­λι­στι­κή κοινωνία.

Χοσέ Μαρ­τί | José Martí: Ο εθνι­κός ήρω­ας του νησιού της επα­νά­στα­σης γεν­νή­θη­κε στις 28 Γενά­ρη 1853, στην Αβά­να και έφυ­γε από τη ζωή, 42 χρό­νων στις 19 Μάη 1895, στο Rio Cauto (τόπος ταφής: Santa Ifigenia), ιδρύ­ο­ντας το Partido Revolucionario Cubano (1892), “πατέ­ρα” του μετέ­πει­τα ΚΚ Κού­βας Προ­σω­πι­κό­τη­τα με υψη­λές αρχές, μορ­φή λατι­νο­α­με­ρι­κά­νι­κη και διε­θνής με ανθρώ­πι­νες ιδιό­τη­τες που μερι­κές φορές φαί­νο­νται ανυπέρβλητες.

Ένας Κου­βα­νός καθο­λι­κής προ­βο­λής που πέρα­σε τα σύνο­ρα της επο­χής για να γίνει ο μεγα­λύ­τε­ρος ισπα­νό­φω­νος αμε­ρι­κα­νός πολι­τι­κός στο­χα­στής του 19ου αιώνα.

Η Βηθλεέμ του Αποστόλου

Στο Caimito del Hanábana (^) τον εντυ­πω­σί­α­σε, πάνω απ’ όλα, η επα­φή του με τη φύση και η προ­σέγ­γι­ση του προ­βλή­μα­τος των μαύ­ρων στην Κού­βα εκεί­νη την επο­χή, δύο ουσια­στι­κά ζητή­μα­τα της ιδε­ο­λο­γί­ας του.

Matanzas.–Στις 12 Απρι­λί­ου 1862, ενώ ταξί­δευε με το τρέ­νο, ο μικρός Martí πρέ­πει να κοί­τα­ξε απο­σπα­σμέ­νος από ένα παρά­θυ­ρο χωρίς να τρα­βή­ξει την προ­σο­χή κανε­νός και ίσως με μια ερώ­τη­ση στο μυα­λό του: Τι θα είναι αυτό το Caimito del Hanábana;

Το ταξί­δι με το σιδη­ρό­δρο­μο, από την πρω­τεύ­ου­σα της χώρας στην πόλη Nueva Bermeja, το σημε­ρι­νό Colón, πρέ­πει να ήταν πολύ ελκυ­στι­κό για εκεί­νο το εννιά­χρο­νο αγό­ρι, που μέχρι τότε βρι­σκό­ταν υπό τη φρο­ντί­δα της οικο­γέ­νειάς του σε ένα αστι­κό περιβάλλον.
Από εκεί και προς το Caimito del Hanábana, που βρί­σκε­ται στα νότια της Matanzas, η δια­δρο­μή πρέ­πει να ήταν μάλ­λον με άλο­γα και με ενδιά­με­σες στά­σεις για την απα­ραί­τη­τη ανάπαυση.

Ήταν μια πόλη που ανή­κε στον σημε­ρι­νό δήμο Calimete, κοντά στην Ciénaga de Zapata, όπου είχε στα­λεί ο (σσ. πατέ­ρας του) Don Mariano Martí Navarro με την ιδιό­τη­τα του αρχι­δι­κα­στή του χωριού, που απο­φά­σι­σε να ζητή­σει βοή­θεια από τον γιο του, ο οποί­ος σε εκεί­νη την νεα­ρή ηλι­κία είχε εξαι­ρε­τι­κή γρα­φή και την ικα­νό­τη­τα να δια­βά­ζει εύκολα.

Αν και ήταν αρκε­τά νηφά­λιος στην τρυ­φε­ρό­τη­τα, κατά τη διάρ­κεια του ταξι­διού ο πατέ­ρας έπρε­πε να μιλή­σει για να δια­σκε­δά­σει την ώρα και να ξεκα­θα­ρί­σει την αβε­βαιό­τη­τα του ανη­λί­κου, που λογι­κά θα αμφι­σβη­τού­σε πολ­λές φορές τι τον περί­με­νε σε εκεί­νο το απο­μα­κρυ­σμέ­νο μέρος.

Καθοριστική επιρροή

Στις έρευ­νές του για αυτό και άλλα θέμα­τα που σχε­τί­ζο­νται με τη μορ­φή του José Martí, ο σχε­τι­κός νομο­για­τρός και ιστο­ρι­κός της πόλης Matanzas, Ercilio Vento Canosa, δια­βε­βαιώ­νει ότι, αν και είναι μια από τις λιγό­τε­ρο γνω­στές περιό­δους για τον Από­στο­λο (σσ. Apóstol, προ­σω­νύ­μιο του Martí)  πολύ σπά­νια μαρ­τυ­ρι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση, δεν υπάρ­χει αμφι­βο­λία ότι η παρα­μο­νή του στη γη Matanzas άσκη­σε καθο­ρι­στι­κή επιρ­ροή στο μέλ­λον αυτού του μεγά­λου ανθρώπου.
Επη­ρε­ά­στη­κε, πάνω απ’ όλα, από την εγγύ­τη­τά του στη φύση και την προ­σέγ­γι­ση του προ­βλή­μα­τος των μαύ­ρων στην Κού­βα εκεί­νη την επο­χή, δύο ουσια­στι­κά ζητή­μα­τα της ιδε­ο­λο­γί­ας του, συμ­φω­νώ­ντας με εκεί­νους που πιστεύ­ουν ότι το Caimito del Hanábana φαί­νε­ται να έχει μεγα­λύ­τε­ρο βάρος από αυτό που έχει υπο­δεί­ξει η ιστο­ρία και η βιογραφία.

Είναι άγνω­στο, λέει ο Vento Canosa, ο χρό­νος της παρα­μο­νής του σε εκεί­νη την περιο­χή του Matanzas (ποιος μαγεί­ρευε ή έπλε­νε τα ρού­χα του, πώς ήταν οι νύχτες του;), αλλά σίγου­ρα ήταν ένα σημα­ντι­κό γεγο­νός, στο μονο­πά­τι που θα τον οδη­γού­σε στο πεπρω­μέ­νο και στην απο­στο­λή του.

«Δεν ήταν ένα απλό και φευ­γα­λέο στά­διο, εκεί­νες οι μέρες έχουν την αξία να είναι αφε­τη­ρία στη γόνι­μη ύπαρ­ξή του, το μέρος όπου είχε την ευτυ­χία να μπο­ρεί να καβα­λή­σει ένα άλο­γο, να ταξι­δέ­ψει μέσα από φύλα­κες, παρ­θέ­νους δρό­μους και να στα­μα­τή­σει στη γοη­τεία που προ­σφέ­ρει η φύση».
Ανά­με­σα στις εμπει­ρί­ες εκεί­νων των εννέα μηνών, επο­χή κατά την οποία σίγου­ρα πήρε τα απα­ραί­τη­τα μαθή­μα­τα, είναι η επι­στο­λή που εστά­λη στη μητέ­ρα του _23-Οκτ-1862, το πρώ­το έγγρα­φο που έγρα­ψε ο Δάσκα­λος, για το οποίο υπάρ­χουν στοιχεία.
Σύμ­φω­να με ορι­σμέ­νους ερευ­νη­τές, στο δεύ­τε­ρο μισό του 19ου αιώ­να υπήρ­χε μεγά­λη κίνη­ση στην περιο­χή και ήταν συνη­θι­σμέ­νο να βλέ­πει κανείς στρα­τιώ­τες, φυτεί­ες και δου­λο­πά­ροι­κους, αλλά χρό­νια αργό­τε­ρα ο μικρός οικι­σμός άρχι­σε να παρακ­μά­ζει, μέχρι που εξα­φα­νί­στη­κε συνολικά.

Πριν από λίγο και­ρό, ως ένδει­ξη ιστο­ρι­κής μνή­μης, ανε­γέρ­θη­κε εκεί ένα μνη­μείο ‑φόρος τιμής στον Εθνι­κό μας Ήρωα, τον άνθρω­πο που μετέ­τρε­ψε ό,τι άγγι­ξε σε ποίηση.

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Ο Martí ξανά στη μάχη

Σε ένα από τα βιβλία σας δια­βε­βαιώ­νε­τε ότι τα ξημε­ρώ­μα­τα της 26ης Ιου­λί­ου, ο Χοσέ Μαρ­τί επέ­στρε­ψε στο άλο­γό του και το ώθησε…

– Θεω­ρώ­ντας τον Martí ως δια­νο­ού­με­νο συγ­γρα­φέα της επί­θε­σης στους στρα­τώ­νες της Moncada είναι μια φαντα­στι­κή μετα­φο­ρά. Από την αρχή, ζυμώ­νε­ται πολι­τι­κά, ξανα­γυρ­νώ­ντας στη μάχη. Νομί­ζω ότι μέχρι τότε ανα­γνω­ρι­ζό­ταν ως εμβλη­μα­τι­κός χαρα­κτή­ρας, μόνο στα νομί­σμα­τα (σσ. ο Εθνι­κός ήρω­ας του νησιού της επα­νά­στα­σης κυριαρ­χεί στο πέζο –τόσο στα κέρ­μα­τα, όσο και στο χαρτονόμισμα)

«Ήταν αναμ­φί­βο­λα μια ιδιο­φυ­ΐα του Φιντέλ, που δίνει στην εκκο­λα­πτό­με­νη Επα­νά­στα­ση μια αδιαμ­φι­σβή­τη­τη σφρα­γί­δα. Άλλω­στε, θα μπο­ρού­σαν να τον φυλα­κί­σουν ή και να τον σκο­τώ­σουν, αλλά δεν μπο­ρού­σαν να κάνουν κάτι τέτοιο με τον Martí.

Υπάρ­χει ένα απο­κα­λυ­πτι­κό γεγο­νός, και αυτό είναι ότι το 1901, για παρά­δειγ­μα, ο πλη­θυ­σμός στην Κού­βα ξεπέ­ρα­σε ακό­μη και τα δύο εκα­τομ­μύ­ρια οι μισοί και παρα­πά­νω ήταν 100% αναλ­φά­βη­τοι, με πολύ λίγες γνώ­σεις για το ποιος ήταν πραγ­μα­τι­κά ο Χοσέ Μαρ­τί. Εξ ου και η αξία της γενιάς των 100 χρό­νων μετά να είναι βαθιά Martí_άνα.

«Αυτή η βεβαιό­τη­τα είναι περισ­σό­τε­ρο από εμφα­νής στο La Historia me Absolverá, ένα από τα πιο σημα­ντι­κά ντο­κου­μέ­ντα στην ιστο­ρία της Κού­βας, ένα τρο­με­ρό κομ­μά­τι από νομι­κή άπο­ψη και για τον πλού­το του νομι­κού δόγματος».

-Υπάρ­χει επί­σης η άπο­ψη ότι ο θάνα­τός του στο Dos Ríos ήταν αυτο­κτο­νία και ότι σκο­τώ­θη­κε από ένα χέρι που προ­ερ­χό­ταν από τις τάξεις των Mambisas (σσ. Ο όρος ανα­φέ­ρε­ται στους αντάρ­τες Κου­βα­νούς στρα­τιώ­τες της ανε­ξαρ­τη­σί­ας που πολέ­μη­σαν ενα­ντί­ον της Ισπα­νί­ας στον Δεκα­ε­τή Πόλε­μο και στον μετέ­πει­τα της Ανεξαρτησίας)

-Από το επάγ­γελ­μά μου ως νομι­κός για­τρός και τα ιατρο­δι­κα­στι­κά στοι­χεία που συλ­λέ­χθη­καν, ειδι­κά από την τρο­χιά των πυρο­βο­λι­σμών που τον έπλη­ξαν, μπο­ρώ να σας δια­βε­βαιώ­σω ότι είναι τεχνι­κά πολύ δύσκο­λο να τον είχε εκτε­λέ­σει κάποιος δικός του. Η ανά­λυ­ση για να κατα­λή­ξου­με σε αυτό το συμπέ­ρα­σμα υπάρ­χει σε ένα βιβλίο μου, εκδό­σεις Ediciones Luminaria.
«Ένας άνθρω­πος που ώρες πριν γρά­φει στον φίλο του Manuel Mercado:

«…Αυτό που έκα­να μέχρι σήμε­ρα, και αυτό που θα κάνω, είναι για αυτό…», δεν μπο­ρεί να σκέ­φτε­ται να αυτο­κτο­νή­σει. Σε αυτή τη φρά­ση υπάρ­χει, χωρίς αμφι­βο­λία, μια απο­στο­λή για το μέλ­λον για όταν τελειώ­σει ο πόλεμος.

–Ωστό­σο, ορι­σμέ­νοι ειδι­κοί πιστεύ­ουν ότι η γρα­φή σας υπο­δη­λώ­νει μια αυτο­κτο­νι­κή τυπολογία…

-Αυτή η σκέ­ψη πηγά­ζει από τη συγ­γρα­φή του Μανι­φέ­στου Montecristi, το οποίο, αν και έγι­νε βια­στι­κά, δεν νομί­ζω ότι δια­τη­ρεί αυτό το χαρα­κτη­ρι­στι­κό. Πάντως το γράμ­μα απο­κα­λύ­πτει την προ­σω­πι­κό­τη­τά του.

«Ανά­λυ­σα προ­σε­κτι­κά τη γρα­φή του Δασκά­λου, εξέ­τα­σα περισ­σό­τε­ρα από 180 έγγρα­φα και περί­που 1.300 γρα­φές, ακό­μα και όσα έγρα­ψε στα ελλη­νι­κά και τα εβραϊ­κά, και δεν υπάρ­χει κανέ­να σημά­δι αυτο­κτο­νί­ας στα γρα­πτά του.

«Είχε, παρε­μπι­πτό­ντως, μια όχι και τόσο ευα­νά­γνω­στη γρα­φή, αλλά εξαί­σια, με τέτοιο τρό­πο που έδε­νε τη μια λέξη με την άλλη….

Άλλες περί­ερ­γες λεπτο­μέ­ρειες αυτής της γρα­φο­λο­γι­κής μελέ­της είναι ότι δεν υπάρ­χει τίπο­τα σε αυτήν που να απο­κα­λύ­πτει μίσος ή φόβο και ότι ουσια­στι­κά δεν άλλα­ξε ποτέ τον τρό­πο που  υπέγραφε».

–Νομί­ζω ότι σας άκου­σα να λες ότι πρέ­πει να κατε­βά­σου­με τον Martí από το μνη­μείο και να τον καθί­σου­με στο πάρ­κο. Με ποια έννοια το λέγατε;

–Κατά τη γνώ­μη μου δεν είναι καλό να τοπο­θε­τείς έναν τέτοιο χαρα­κτή­ρα σε ένα βάθρο, που τον απο­μα­κρύ­νει από τον καθη­με­ρι­νό άνθρω­πο. Πρέ­πει να τον απλώ­σου­με σε ένα πάρ­κο, όπως κάνα­με με τη φιγού­ρα του John Lennon, και τα παι­διά να μπο­ρούν να το αγγί­ξουν, να καθί­σουν δίπλα του και να τρα­βή­ξουν μια φωτογραφία.

«Μερι­κές φορές φοβό­μα­στε να μιλή­σου­με για την εσω­τε­ρι­κό­τη­τά του, προ­τι­μά­με τον αγνό χαρα­κτή­ρα, και ο Martí ήταν πάνω απ’ όλα ένας σπου­δαί­ος άνθρω­πος. Είναι σημα­ντι­κό να μην χάσου­με τη διά­στα­ση της καθη­με­ρι­νό­τη­τας, να το εξαν­θρω­πί­σου­με χωρίς να χυδαιολογούμε».

–Ένα από τα πιο εκπλη­κτι­κά πράγ­μα­τα που έχουν γρα­φτεί ή ειπω­θεί για τον Απόστολο…

–Είμα­στε μπρο­στά στην παρου­σί­α­ση ενός ανθρώ­που εξαι­ρε­τι­κής διαύ­γειας, ο οποί­ος άξι­ζε τον έπαι­νο. Θυμά­μαι, συγκε­κρι­μέ­να, μια θαυ­μά­σια περι­γρα­φή που έκα­νε ο Máximo Gómez, ο οποί­ος ήταν –παρε­μπι­πτό­ντως– σύντο­μος και έφτα­σε να τον συγκρί­νει με κανέ­ναν άλλον από τον Bolívar. «Ο στρα­τη­γός είπε, λίγο-πολύ, ότι μια μέρα είδε τον Μάρ­τι όρθιο πάνω στο μαχη­τι­κό του άλο­γο, σαν ελά­φι, περι­τρι­γυ­ρι­σμέ­νο από γεν­ναί­ους ιππείς, με τέτοιο τρό­πο που του θύμι­ζε τους πάμπας Carabobo».

–Θα ήταν πολύ φιλό­δο­ξο για τους μαθη­τές μας να το γνω­ρί­σουν καλύ­τε­ρα, να είναι μέρος της εκπαί­δευ­σής τους;

Δεν θέλω να το δεί­τε ως κάτι αλα­ζο­νι­κό εκ μέρους μου, αλλά μιλάω πολύ για τον Martí στους φοι­τη­τές μου στο Πανε­πι­στή­μιο. Όταν διδά­σκω Νομι­κή Ιατρι­κή ή Ιατρο­δι­κα­στι­κή Ψυχια­τρι­κή και, για παρά­δειγ­μα, εξη­γώ για τα πυρο­βό­λα όπλα και τον τρό­πο με τον οποίο λει­τουρ­γούν οι πυρο­βο­λι­σμοί, εκμε­ταλ­λεύ­ο­μαι και ανα­φέ­ρο­μαι στη διά­στα­σή του ως συγ­γρα­φέα, στα γεγο­νό­τα γύρω από το θάνα­τό του, στον ότι τόσο λίγα είναι γνω­στά στη συγκε­κρι­μέ­νη σχέ­ση με την οικο­γέ­νειά του, με λίγα λόγια, προ­σπα­θώ να τους ταρα­κου­νή­σω με λεπτο­μέ­ρειες αυτού του υπο­δειγ­μα­τι­κού όντος.

«Φυσι­κά, είναι απα­ραί­τη­το να το κάνου­με με μια απλή και σαγη­νευ­τι­κή γλώσ­σα ταυ­τό­χρο­να, χωρίς δόγ­μα­τα, στην οποία ζωντα­νεύ­ει η ποι­η­τι­κή μαγεία που χαρα­κτή­ρι­ζε τον Δάσκα­λο. Αν είμαι πεπει­σμέ­νος για κάτι σε αυτό το σημείο, είναι ότι τα παι­διά μας θα πρέ­πει επί­σης να φιλο­δο­ξούν να είναι σαν τον Χοσέ Μαρ­τί, καθώς διδά­σκο­νται να σέβο­νται τη σημαία και τα σύμ­βο­λα και να είναι σαν τον Τσε».

–Αν είναι αλή­θεια ότι η ρίζα πολ­λών κυρί­αρ­χων συναι­σθη­μά­των πρέ­πει να βρε­θεί στην παι­δι­κή ηλι­κία, το Caimito del Hanábana είχε πραγ­μα­τι­κή επιρ­ροή στον José Martí. Δεν το νομίζεις;

–Νομί­ζω ότι είχε βαθιά επί­δρα­ση πάνω του ‑τον σημά­δε­ψε. Είναι η Βηθλε­έμ της Κού­βας, ο τόπος όπου γεν­νή­θη­κε ο Από­στο­λος, είπε σε μια περί­πτω­ση ο Armando Hart Dávalos, για να μεγε­θύ­νει το νόη­μά του.

“Χωρίς την πρό­θε­ση να δίνου­με μαθή­μα­τα ή κατευ­θυ­ντή­ριες γραμ­μές, αυτός ο χώρος θα πρέ­πει να είναι ένας τόπος προ­σκυ­νή­μα­τος και μαθη­τές από όλο τον κόσμο θα πρέ­πει να άγο­νται εκεί και κάποιος ειδι­κά μορ­φω­μέ­νος δάσκα­λος, να τους μιλά­ει για τον Απόστολο.”

Πηγή Granma όργα­νο του ΚΚ Κούβας

Foto κεφα­λί­δας από το εκδο­τι­κό της Κού­βας Verde Olivo

(^) Caimito del Hanábana: 6 χλμ νότια της Amarillas (Matanzas-Ματάν­ζας) και 13 χλμ ΒΔ της Aguada de Pasajeros (Σιεν­φου­έ­γκος).

Αυτή η περιο­χή του ποτα­μού Hanábana είναι το μέρος όπου ο José Martí έγρα­ψε την πρώ­τη του γνω­στή επι­στο­λή, στις 23 Οκτω­βρί­ου 1862, την οποία απηύ­θυ­νε στη μητέ­ρα του για να της πει τις νέες του εμπει­ρί­ες σε ένα δια­φο­ρε­τι­κό περι­βάλ­λον. Οι στί­χοι XXX με ανα­φο­ρά στη δου­λεία θα μπο­ρού­σαν να έχουν εμπνευ­στεί από αυτήν την περιο­χή, ότι το όρα­μα του σκλά­βου που κρέ­με­ται από ένα ceibo (δέντρο με αγκά­θια και ανοι­χτές δια­κλα­δώ­σεις, φυλ­λο­βό­λο, με σωλη­νοει­δή ερυ­θρά άνθη ομα­δο­ποι­η­μέ­να σε καρ­φιά και με ωοει­δείς σπό­ρους _μπορεί να φτά­σει τα 20 μέτρα ύψος).

Στο βου­νό θα μπο­ρού­σε επί­σης να ήταν μια εμπει­ρία εκεί­νης της εφή­με­ρης αλλά γόνι­μης περιό­δου που πέρα­σε ο Martí στο Caimito.

Σάπιες ζωές, του Ανδρέα Ονουφρίου