Μάρτιν Σκορσέζε: Το… σωτήριο άσθμα, τα ναρκωτικά και οι 10 καλύτερες ταινίες του

Ο Μάρ­τιν Σκορ­τσέ­ζε δεν έχει βάλει τελεία και παύ­λα στη μακρά κινη­μα­το­γρα­φι­κή του πορεία. Σε λίγες ημέ­ρες συμπλη­ρώ­νει τα 80 του χρό­νια και ανα­μέ­νε­ται να το γιορ­τά­σει με την τελευ­ταία του σύζυ­γο Έλεν, τα τρία του παι­διά και τους καλούς του φίλους. Άγνω­στο, αν θα παρα­βρε­θεί στο γιορ­τι­νό τρα­πέ­ζι ο παλαιό­τε­ρος όλων, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο και τα άλλα «καλά παι­διά» που συνέ­βα­λαν στην τερά­στια φήμη του.

Η Μικρή Ιταλία και η ανάσα

Ο δημιουρ­γός των αρι­στουρ­γη­μα­τι­κών ται­νιών «Ο Ταξι­τζής», «Οργι­σμέ­νο Είδω­λο», «Τα Καλά Παι­διά», «Τα Χρό­νια της Αθω­ό­τη­τας» και τόσων άλλων εξαι­ρε­τι­κών παρα­γω­γών, θα μπο­ρού­σε από και­ρό να είχε αρά­ξει στην «πολυ­θρό­να του σκη­νο­θέ­τη» και να απο­λαμ­βά­νει τους διθυ­ράμ­βους, τις τιμές και την απο­θέ­ω­ση από κρι­τι­κούς και κοι­νό. Αυτό, όμως, όπως φαί­νε­ται, δεν θα συμ­βεί ποτέ, καθώς ο Ιτα­λο­α­με­ρι­κα­νός σκη­νο­θέ­της, ζει και ανα­πνέ­ει με τον κινη­μα­το­γρά­φο. Κυριο­λε­κτι­κά, αφού ο λόγος που λάτρε­ψε τη μεγά­λη οθό­νη, οφεί­λε­ται σε ένα βαρύ άσθμα, που τον ταλαι­πω­ρού­σε από νήπιο και ήταν ο λόγος να μην ασχο­λη­θεί καθό­λου με τα σπορ ή τα άγρια αγο­ρί­στι­κα παι­χνί­δια στη «Μικρή Ιτα­λία», στο Μαν­χά­ταν, ανα­κα­λύ­πτο­ντας τη μαγεία τού σινε­μά, εκεί που τον πήγαι­ναν οι γονείς του για να ξεχνά­ει την ασθέ­νειά του, αλλά και τις χαρές της ηλι­κί­ας του.

Η αθλιότητα των αριθμών

Ο Σκορ­σέ­ζε παρα­μέ­νει ένας αθε­ρά­πευ­τα ερω­τευ­μέ­νος με το σινε­μά και όπως οι περισ­σό­τε­ροι σημα­ντι­κοί κινη­μα­το­γρα­φι­στές παρεμ­βαί­νει, όπως μπο­ρεί, για την άθλια κατά­στα­ση που έχει δια­μορ­φω­θεί στα κινη­μα­το­γρα­φι­κά στού­ντιο των ΗΠΑ. Προ­σφά­τως, στο φεστι­βάλ της Νέας Υόρ­κης δήλω­σε εμφα­τι­κά: «Ο κινη­μα­το­γρά­φος υπο­τι­μά­ται, εξευ­τε­λί­ζε­ται, μειώ­νε­ται από όλες τις πλευ­ρές, και σίγου­ρα ως μορ­φή τέχνης. Από την δεκα­ε­τία του ’80 έχει αρχί­σει μια εστί­α­ση στους αριθ­μούς κάπως απω­θη­τι­κή», συμπλη­ρώ­νο­ντας ότι κατα­νο­εί την παρα­γω­γή που περι­μέ­νει κάποιο κέρ­δος, αλλά δεν μπο­ρεί να δεχθεί, «νιώ­θω προ­σβλη­τι­κό ότι όλα έχουν γίνει αριθ­μοί» είπε ακριβώς.

Γερές βάσεις

Ο Μάρ­τιν Σκορ­σέ­ζε, μπο­ρεί να έχει επη­ρε­ά­σει σε μεγά­λο βαθ­μό τον παγκό­σμιο κινη­μα­το­γρά­φο, να έχει κατα­κτή­σει την ανα­γνώ­ρι­ση ‑δυο τρεις σεκάνς είναι αρκε­τές για να κατα­λά­βεις ότι η ται­νία που βλέ­πεις είναι δική του‑, αλλά κι αυτός πήρε γερές βάσεις, βλέ­πο­ντας και μελε­τώ­ντας όλους τους μεγά­λους της κλα­σι­κής επο­χής του Χόλι­γουντ, τον Ακί­ρα Κου­ρο­σά­βα, τη νου­βέλ βαγκ, τους γίγα­ντες της μετα­πο­λε­μι­κής σχο­λής στην Ιτα­λία, τον Μάικλ Πάου­ελ, που ήταν ο αγα­πη­μέ­νος του σκηνοθέτης.

Αντιφατικός

Όπως οι περισ­σό­τε­ροι σημα­ντι­κοί καλ­λι­τέ­χνες είναι αντι­φα­τι­κός, καθώς ενώ είναι βαθύ­τα­τα ρωμαιο­κα­θο­λι­κός, έκα­νε πέντε γάμους και το θέμα τού δια­ζυ­γί­ου τον έφε­ρε απέ­να­ντι στην Καθο­λι­κή Εκκλη­σία, ενώ είναι και πολι­τι­κά συντη­ρη­τι­κός, αν και αυτό έρχε­ται σε αντί­θε­ση με το έργο του και τις από­ψεις που δια­τυ­πώ­νει. Επί­σης, σίγου­ρα παρα­ξε­νεύ­ει ότι είναι αθε­ρά­πευ­τα προ­λη­πτι­κός και ιδιαί­τε­ρα με τον αριθ­μό 11!

Τα ναρκωτικά και η Ιζαμπέλα

Επί­σης, ξενί­ζει η περι­πέ­τειά του με τα ναρ­κω­τι­κά, απ’ τα οποία παρα­λί­γο να χάσει και τη ζωή του, αν ένα βρά­δυ δεν τον έβρι­σκε σε κώμα ο Ντε Νίρο και τον έστελ­νε στο νοσο­κο­μείο, όπου οι για­τροί τον έσω­σαν στο «τσακ». Ήταν στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ’70, μετά από την εμπο­ρι­κή ‑ενδέ­κα­τη- ται­νία του, «New York New York», όταν βού­τη­ξε με τα μού­τρα στα ναρ­κω­τι­κά. Είχε σοβα­ρές ψυχο­λο­γι­κές μετα­πτώ­σεις, γεγο­νός που θα κατα­στρέ­ψει και τον δεύ­τε­ρο γάμο του με την πανέ­μορ­φη Ιζα­μπέ­λα Ροσελίνι.

Όμως, όλα αυτά έχουν μικρή σημα­σία μπρο­στά στο κινη­μα­το­γρα­φι­κό του έργο, που απλώ­θη­κε με μεγα­λείο τον τελευ­ταίο μισό αιώ­να. Γι αυτό καλύ­τε­ρα να θυμη­θού­με δέκα από τις καλύ­τε­ρες ται­νί­ες του, δέκα χρυ­σά κομ­μά­τια, που θα κοσμούν για πάντα τον παγκό­σμιο κινηματογράφο.

Ο Ταξιτζής (Taxi Driver, 1976)

Από τις πρώ­τες ται­νί­ες τού Σκορ­σέ­ζε, που βρα­βεύ­θη­κε με τον Χρυ­σό Φοί­νι­κα στο Φεστι­βάλ Καν­νών- είναι ένα ψυχο­λο­γι­κό δρά­μα που φλερ­τά­ρει με το νεο­νουάρ και στο οποίο κάνει «μπαμ» ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Η σκη­νή στον καθρέ­φτη όπου ο Ντε Νίρο ρωτά­ει τον εαυ­τό του «You talkin’ to me?», ενώ αμέ­σως μετά τρα­βά­ει πιστό­λι και τον σημα­δεύ­ει είναι εμβλη­μα­τι­κή. Η αστεί­ρευ­τη σκη­νο­θε­τι­κή ενέρ­γεια του Σκορ­σέ­ζε αξιο­ποιεί στο έπα­κρο το θαυ­μα­στό σενά­ριο του Πολ Σρέ­ντερ και παρα­δί­δει ένα γεμά­το από πάθος φιλμ και κάνει φανε­ρή την τόλ­μη ενός ορα­μα­τι­στή δημιουρ­γού. Παί­ζουν ακό­μη οι Χάρ­βεϊ Και­τέλ, Τζό­ντι Φόστερ και Σίμπιλ Σέπερντ.

Οργισμένο Είδωλο (Raging Bull, 1980)

Από τις ται­νί­ες που άλλα­ξαν τον αμε­ρι­κά­νι­κο κινη­μα­το­γρά­φο, με τον δημιουρ­γι­κό ρεα­λι­σμό, την προ­χω­ρη­μέ­νη αφή­γη­ση, τη νεω­τε­ρι­στι­κή εκφρα­στι­κή δυνα­τό­τη­τα και τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο να δίνει τα ρέστα του, στην καλύ­τε­ρη ίσως ερμη­νεία της ζωής του (Όσκαρ Α’ Ανδρι­κού Ρόλου) υπο­δυό­με­νος τον φημι­σμέ­νο πυγ­μά­χο Τζέικ Λα Μότα και την ιστο­ρία του. Από τα χαμη­λά στην κορυ­φή και πάλι στα χαμη­λά, να κάνει τον κομ­φε­ραν­σιέ σε ένα μπαρ. Η απί­στευ­της ομορ­φιάς εξπρε­σιο­νι­στι­κή φωτο­γρα­φία είναι του Μάικλ Τσάπ­μαν, στε­νού συνερ­γά­τη του Σκορσέζε.

Βασιλιάς για μια Νύχτα (The King of Comedy, 1982)

Πικρή κωμω­δία που κρι­τι­κά­ρει τον αδη­φά­γο κόσμο του θεά­μα­τος, έχο­ντας ως πρω­τα­γω­νι­στές τον Ντε Νίρο και τον ζωντα­νό θρύ­λο Τζέ­ρι Λιού­ις σε ένα ρόλο έκπλη­ξη, αλλά και φόρο τιμής στους μεγά­λους δια­σκε­δα­στές της μετα­πο­λε­μι­κής Αμερικής.

Το Χρώμα του Χρήματος (The Color of Money, 1986)

Δρα­μα­τι­κή ται­νία, που απο­τε­λεί σίκου­ελ του εξαι­ρε­τι­κού φιλμ «Ο Κόσμος είναι Δικός μου» του Ρομπέν Ροσέν, με τον Πολ Νιού­μαν, που κρα­τού­σε τον ρόλο και στην πρώ­τη ται­νία, να έχει μεγα­λώ­σει και να βρί­σκει κι αυτός ένα νέο ταλέ­ντο του μπι­λιάρ­δου. Η αφη­γη­μα­τι­κή ακρί­βεια δένει από­λυ­τα με τα πάθη που τυφλώ­νουν τους δυο κεντρι­κούς ήρω­ες. Δίπλα στον Πολ Νιού­μαν ο τότε πολ­λά υπο­σχό­με­νος νεα­ρός Τομ Κρουζ.

Τα Καλά Παιδιά (Goodfellas, 1990)

Το περί­φη­μο μονο­πλά­νο της έναρ­ξης, δυό­μι­σι λεπτών, είναι αρκε­τό για να ξεδι­πλω­θεί η τελειο­μα­νία του Σκορ­σέ­ζε, ο οποί­ος σε αυτό το γκαν­γκ­στε­ρι­κό δρά­μα θα συν­δυά­σει με αρμο­νία την ωμή βία με το χιού­μορ, τους σχι­ζο­φρε­νείς ήρω­ές του με το έγκλη­μα, απο­γυ­μνώ­νο­ντας από κάθε αίγλη και μυστή­ριο τον κόσμο της μαφί­ας. Ρέι Λιό­τα, Ρόμπερτ Ντε Νίρο και Τζόε Πέσι οι έξο­χοι πρωταγωνιστές.

Τα Χρόνια της Αθωότητας (The Age of Innocence, 1993)

Εδώ, ο Σκορ­σέ­ζε μπαί­νει στο δρά­μα επο­χής, μετα­φέ­ρο­ντας στη μεγά­λη οθό­νη το κλα­σι­κό μυθι­στό­ρη­μα της Ίντιθ Γουόρ­τον. Μεγα­λειώ­δης μετα­φο­ρά, που κεντρί­ζει το μάτι και κάνει την καρ­διά να χτυ­πά δυνα­τά. Εκπλη­κτι­κή δου­λειά σε επί­πε­δο καλ­λι­τε­χνι­κής διεύ­θυν­σης και αξιο­μνη­μό­νευ­τες ερμη­νεί­ες από τους Ντά­νιελ Ντέι Λιού­ις, Μισέλ Φάι­φερ και Ουι­νό­να Ράιντερ.

Καζίνο (Casino, 1995)

Ακό­μη ένα φιλμ για τη μαφία, αλλά αυτή τη φορά ο Σκορ­σέ­ζε ανε­βά­ζει στρο­φές, με μια ιλιγ­γιώ­δη αφή­γη­ση που ανα­γκά­ζει το μυα­λό και το μάτι τού θεα­τή να γυρί­ζει πιο γρή­γο­ρα και από τη ρου­λέ­τα. Στο αρι­στο­τε­χνι­κό μοντάζ η στε­νή συνερ­γά­της του Σκορ­σέ­ζε Θέλ­μα Σουν­μέι­κερ και στους πρω­τα­γω­νι­στι­κούς ρόλους οι Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Τζόε Πέσι και Σάρον Στόουν.

Ο Τελευταίος Πειρασμός (The Last Temptation of Christ, 1988)

Το βιβλίο του Καζαν­τζά­κη δίνει την ευκαι­ρία στον Σκορ­σέ­ζε να μιλή­σει για τον Χρι­στό, για τη μάχη του θεϊ­κού με το ανθρώ­πι­νο, της επι­θυ­μί­ας με το χρέ­ος και του πνεύ­μα­τος με τη σάρ­κα. Και φυσι­κά να στα­θεί στη θυσία. Σπά­νιας έμπνευ­σης και το σάου­ντρακ που έγρα­ψε ο Πίτερ Γκά­μπριελ, ενώ ο Γουί­λεμ Ντα­φόε στο ρόλο του Ιησού, θα κατα­γρά­ψει ακό­μη μία σπου­δαία ερμηνεία.

Ο Πληροφοριοδότης (The Departed, 2006)

Από τα παρά­δο­ξα της κινη­μα­το­γρα­φι­κής ιστο­ρί­ας του Σκορ­σέ­ζε, καθώς με αυτό το τυπι­κό γκαν­γκ­στε­ρι­κό φιλμ, που μπο­ρεί να έχει ωραί­ες στιγ­μές αλλά περισ­σό­τε­ρο μοιά­ζει με τυφλο­σούρ­τη για τον Ιτα­λο­α­με­ρι­κα­νό σκη­νο­θέ­τη, θα κερ­δί­σει το μονα­δι­κό του Όσκαρ Καλύ­τε­ρης Σκη­νο­θε­σί­ας. Το εξαί­ρε­το πρω­τα­γω­νι­στι­κό τρίο απαρ­τί­ζουν ο βετε­ρά­νος Τζακ Νίκολ­σον και οι νεό­τε­ροι ταλα­ντού­χοι ηθο­ποιοί Λεο­νάρ­ντο Ντι Κάπριο και Ματ Ντέιμον.

Ο Ιρλανδός (Irishman, 2019)

Η τελευ­ταία ται­νία του Σκορ­σέ­ζε απο­τε­λεί την επι­το­μή του γκαν­γκ­στε­ρι­κού έργου του, καθώς συμπυ­κνώ­νει όλες τον κόσμο της μαφί­ας, δίνο­ντας έναν παρα­πά­νω απαι­σιό­δο­ξο τόνο. Από τα αφε­ντι­κά και τους ανή­θι­κους ήρω­ες μέχρι τους κομπι­να­δό­ρους και τους πιστο­λά­δες, όλοι έχουν τον χώρο τους. Όπως και οι πολι­τι­κοί που συνυ­πάρ­χουν και μάλ­λον είναι χει­ρό­τε­ροι από τον κόσμο του εγκλή­μα­τος. Ένα βρα­δυ­φλε­γές ρέκ­βιεμ, μέσα από τα μάτια ενός πιστο­λά, ενός ακό­μη ρου­λε­μάν στον οργα­νι­σμό της μαφί­ας, που γνω­ρί­ζει ότι έχει χάσει το δικαί­ω­μα στην εξι­λέ­ω­ση, αλλά ζητά ένα μικρό περι­θώ­ριο συγ­χώ­ρε­σης. Ίσως για πρώ­τη φορά, ο Σκορ­σέ­ζε είναι πιο καυ­στι­κός με τους πολι­τι­κούς από ποτέ. Αλ Πατσί­νο και Ρόμπερτ Ντε Νίρο μαζί, ενώ ο Τζόε Πέσι, κερ­δί­ζει τις εντυπώσεις.

Πηγή: ΑΠΕ / Χάρης Αναγνωστάκης

Ο Μαρξ και η αισθη­τι­κή, του Μιχα­ήλ Λίφσιτς