Η επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη (παλιό Λένινγκραντ) αποτελεί μια εμπειρία ζωής καθώς έρχεσαι αντιμέτωπος με τον ορισμό της αισθητικής που εκδηλώνεται στα μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας οικοδομήματα, στον πλούτο των έργων τέχνης, στο βάρος της πολιτιστικής κληρονομίας, αλλά και στην ποιότητα της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Όταν όμως η επίσκεψη αυτή πραγματοποιείται στο πλαίσιο εκπαιδευτικού-πολιτιστικού προγράμματος τα παράγωγα και τα οφέλη είναι πολλαπλά εφόσον σου δίνεται η δυνατότητα να προσεγγίσεις τη ρωσική κοινωνία, την κουλτούρα της, να αφουγκραστείς τους ρυθμούς της καθημερινότητας της, να γνωρίσεις τους θεσμούς και τις αντιφάσεις της σε μια ούτως ή άλλως σημαδιακή χρονική συγκυρία, έναν αιώνα μετά τη μεγάλη οκτωβριανή επανάσταση.
Η πόλη των τσάρων και της Οκτωβριανής επανάστασης με το διττό αυτό χαρακτήρα προσφέρεται για στοχασμό και αναστοχασμό πάνω στην ιστορική της πορεία που αναπόφευκτα πυροδότησε ιστορικές εξελίξεις στον δυτικό κόσμο και γιατί όχι στην παγκόσμια κοινότητα.
Μια ψύχραιμη ματιά ανεπηρέαστη από συναισθηματικές φορτίσεις είτε αρνητικές, είτε θετικές διακρίνει τα χαρακτηριστικά και τον παλμό της σύγχρονης καπιταλιστικής πλέον Ρωσίας που εξακολουθεί όμως και φέρει τα αποτυπώματα των σοβιετικών κατακτήσεων στην εκπαίδευση και στην κοινωνική ζωή. Το παλίμψηστο της Αγίας Πετρούπολης συνθέτεται από πολλαπλές αντιφάσεις. Επειδή όμως χρειάζεται μια εμπεριστατωμένη και αναλυτική πολιτική και κοινωνιολογική προσέγγιση για να αναδειχθεί όλο το εύρος του, χρήσιμη και διαφωτιστική είναι η κατάθεση κάποιων πρώτων παρατηρήσεων και διαπιστώσεων σε 2 βασικούς τομείς: Την εκπαίδευσης και της ποιότητας ζωής.
Βασικό κύτταρο του εκπαιδευτικού συστήματος της Ρωσίας είναι το 11χρονο υποχρεωτικό σχολείο και το πολύ καλά οργανωμένο σύστημα προσχολικής αγωγής καθώς αυτό αναλαμβάνει τα νήπια από την ηλικία των 2 ετών.
Οι κτιριακές εγκαταστάσεις, ο εξοπλισμός και η οργάνωση των σπουδών κινούνται σε πολύ υψηλό επίπεδο. Ενταγμένα στο αναλυτικό πρόγραμμα είναι τα καλλιτεχνικά μαθήματα που διδάσκονται από ειδικούς, κάτι που εκφράζεται και στις πολιτιστικές δράσεις των σχολείων, οι οποίες έχουν χαρακτηριστικά επαγγελματισμού.
Η λειτουργία του 11χρονου σχολείου δίνει τη δυνατότητα για υπολογισμένη και προγραμματισμένη οικοδόμηση της γνώσης από την πρώτη μέχρι την τελευταία τάξη. Αυτό σε συνδυασμό με την καλλιτεχνική παιδεία και τα πρωτοποριακά προγράμματα που εφαρμόζονται στο νηπιαγωγείο (γραφή, ζωγραφική ‚μουσική, χορός, ασκήσεις χαλάρωσης) εξασφαλίζουν υψηλό επίπεδο επιστημονικής γνώσης.
Η σχέση των Ρώσων μαθητών με τη γνώση αποτυπώνεται και στην συμπεριφορά τους μέσα στο σχολικό περιβάλλον, όπου έκδηλο είναι το ενδιαφέρον και ο σεβασμός στην αυταξία της γνώσης. Συγκρίσεις με τα αντίστοιχα δεδομένα της χώρας μας, μάλλον απογοητεύουν. Σαφής επομένως είναι η κληρονομιά που παρέλαβαν από τη Σοβιετική παράοδση η οποία από το1977 επέκτεινε την ενιαία υποχρεωτική εκπαίδευση στα 19 χρόνια και γενικά καθιέρωσε από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια τη δωρεάν παιδεία σ’ όλες τις βαθμίδες, επιχείρησε μια πρωτόγνωρη επιμορφωτική παρέμβαση που άλλαξε ριζικά την μορφωτική εικόνα της ΕΣΣΔ ‚αφού μέσα σε λίγα χρόνια από ουραγό τη Ευρώπης την κατέστησε πρωταγωνιστή στο πεδίο των Γραμμάτων και των Τεχνών υπηρετώντας τον βασικό στόχο που ήταν η διαμόρφωση του νέου ανθρώπου με ολοκληρωμένες γνώσεις τόσο της κοινωνικής και φυσικής πραγματικότητας όσο και της Επιστήμης. Βέβαια κληρονόμησε από την τελευταία περίοδο της σοβιετικής εποχής και την διάκριση των σχολείων σε διάφορους τύπους (τεχνολογικό, ξένων γλωσσών, κλασσικό) αποκλίνοντας από το αρχικό μοντέλο (και το πιο σωστό) του πολυτεχνικού σχολείου.
Υπάρχει όμως και η άλλη όψη του νομίσματος που αναδεικνύει τους κανόνες λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος. Οι προσλήψεις για παράδειγμα των εκπαιδευτικών γίνονται από τους διευθυντές των σχολείων, στοιχείο που καθορίζει και τις επισφαλείς εργασιακές σχέσεις τους. Ακόμη απαγορεύονται οι απεργίες, αλλά και οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας χωρίς τη σχετική άδεια από την αστυνομία. Ταυτόχρονα απαγορεύεται η κυκλοφορία των ανηλίκων μετά τις 9μ.μ. Η χρηματοδότηση του κάθε σχολείου γίνεται από την περιφέρεια με βάση το οργανόγραμμα που καταθέτει η κάθε μονάδα και καλύπτει τη μισθοδοσία του προσωπικού αλλά και τις λειτουργικές ανάγκες. Σε περίπτωση όμως που υπολείπεται αυτών των αναγκών καλούνται οι γονείς να συνεισφέρουν και να καλύψουν τα απαιτούμενα ποσά.
Είναι ευδιάκριτη η σταδιακή είσοδος συνθηκών ιδιωτικοποίησης. Οι μισθοί των εκπαιδευτικών κατά μέσο όρο κινούνται γύρω στα 800 ευρώ με δυνατότητα να αυξήσουν του εισόδημά τους, εργαζόμενοι πέραν του ωραρίου τους παραδίδοντας φροντιστηριακά μαθήματα στους αδύνατους μαθητές μέσα στο σχολείο. Η δαπάνη των απογευματινών αυτών μαθημάτων βαρύνει τους γονείς και επιμερίζεται στους εκπαιδευτικούς και στη σχολική μονάδα, η οποία έτσι εξασφαλίζει επιπλέον οικονομικούς πόρους. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πως προωθείται η κατηγοριοποίηση των σχολείων και η ενίσχυση των ταξικών ανισοτήτων που είχε εξαλείψει το σοσιαλιστικό καθεστώς καθιερώνοντας την αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση για όλες τις εθνότητες της ΕΣΣΔ.
Αυτές τις ανισότητες τις διαπιστώνει κανείς και όταν περιδιαβαίνει τους δρόμους, όταν συναναστρέφεται με τους Ρώσους. Από τη μια πανάκριβα αυτοκίνητα και εξαιρετικά υψηλά εισοδήματα και από την άλλη 12ωρη απασχόληση ‚πενιχροί μισθοί, περιορισμός πενθήμερου στον δημόσιο τομέα, μεγάλη ψαλίδα ανάμεσα στους μισθούς και στις συντάξεις (σύνταξη 180,200 ευρώ).Παράλληλα κάτι που δεν συναντάμε σε καμιά άλλη καπιταλιστική χώρα και που στηρίζει τη ρωσική κοινωνία είναι η φτηνή ενέργεια (ηλεκτρικό ρεύμα, θέρμανση) φτηνό νερό και φτηνά μέσα μαζικής μεταφοράς (το εισιτήριο του μετρό είναι μόνο 0,45 ευρώ για διαδρομές 30 (1) χιλιομέτρων)
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες συνεχίζει την πορεία του ένας λαός περήφανος, καλλιεργημένος (η φιλαναγνωσία είναι ευδιάκριτη και στους δημόσιους χώρους),εξαιρετικά ευγενικός με πλούσια πατριωτικά αισθήματα ‚αλλά και θαυμασμό για την ελληνική κουλτούρα.
Ευγενία Καβαλλάρη, φιλόλογος
Μέλος της αντιπροσωπείας του 4ου ΓΕΛ Βέροιας