Με αφορμή τη σημερινή γιορτή του Αγίου Δημητρίου

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Το όνο­μα Δημή­τριος — προ­έρ­χε­ται από το επί­θε­το δημή­τριος = ο σχε­τι­ζό­με­νος με τη θεά Δήμη­τρα — είναι από τα κοι­νό­τε­ρα ανδρι­κά ονό­μα­τα (στη δεύ­τε­ρη θέση, μαζί με τον «εβραίο» Ιωάν­νη, πίσω από τον Γιώρ­γο). Οκτώ στους εκα­τό Ελλη­νες φέρουν αυτό το όνο­μα και δύο στις εκα­τό γυναί­κες το όνο­μα Δήμητρα.

Ηταν κοι­νό όνο­μα και κατά την αρχαιό­τη­τα και τους πρώ­τους χρι­στια­νι­κούς αιώ­νες. Από τον 4ο αι. μ.Χ. το όνο­μα συν­δέ­θη­κε με τον ομώ­νυ­μο χρι­στια­νό μάρ­τυ­ρα — άγιο που κατέ­κτη­σε υψη­λή θέση στην κοι­νή συνεί­δη­ση. Τιμή­θη­κε εξαι­ρε­τι­κά από τους γεωρ­γούς και κτη­νο­τρό­φους που απο­τε­λού­σαν την πλειο­ψη­φία του ελλη­νι­κού πλη­θυ­σμού (όπως και ο Αϊ-Γιώρ­γης). Καβά­λα στο άλο­γό τους και οι δύο (άσπρο του Αϊ-Γιώρ­γη, κοκ­κι­νω­πό του Αϊ-Δημή­τρη) προ­στα­τεύ­ουν αγρό­τες και κτη­νο­τρό­φους με τα όπλα τους.

Οι γιορ­τές αυτών των δύο αγί­ων είναι χρο­νι­κά ορό­ση­μα, χωρί­ζουν τον κτη­νο­τρο­φι­κό χρό­νο σε δύο εξά­μη­να, το θερι­νό και το χει­με­ρι­νό. Του Αγί­ου Δημη­τρί­ου κατε­βαί­νουν οι κτη­νο­τρό­φοι στα χει­μα­διά. Τώρα αρχί­ζουν και τελειώ­νουν οι συμ­βά­σεις και οι συμ­φω­νί­ες που κάνουν οι κτη­νο­τρό­φοι μετα­ξύ τους, αλλά και με τους γεωρ­γούς. Βέβαια, το κρύο και οι πάγοι αργούν ακό­μη να έρθουν. Μεσο­λα­βεί το μικρό καλο­και­ρά­κι με τα αγιο­δη­μη­τριά­τι­κα χρυ­σάν­θε­μα. Από την ημέ­ρα του Αγί­ου Δημη­τρί­ου όμως όλα προ­μη­νύ­ουν τον ερχο­μό του χειμώνα.

Επι­τύμ­βια στή­λη του νεα­ρού Δεξί­λεω, Αθη­ναί­ου ιππέα, που δια­κρί­θη­κε στον Κοριν­θια­κό Πόλεμο

Ο Αγιος Δημή­τριος είναι πολιού­χος της Θεσ­σα­λο­νί­κης από την οποία και κατα­γό­ταν. Σπά­νια άλλος άγιος συν­δέ­θη­κε τόσο στε­νά με τον τόπο κατα­γω­γής του όσο ο Αϊ-Δημή­τρης με τις περι­πέ­τειες της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Χαρα­κτη­ρί­στη­κε φιλό­πο­λις και σωζώ­πο­λις αφού η «θαυ­μα­τουρ­γι­κή» του παρέμ­βα­ση έσω­σε την πόλη από τους κατά και­ρούς επι­δρο­μείς. Ως φιλό­πο­λις και σωζώ­πο­λις δε θα μπο­ρού­σε να λεί­πει και από την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από τους Τούρ­κους το 1912. Ετσι η απε­λευ­θέ­ρω­ση της πόλης …συνέ­πε­σε με τη γιορ­τή του αγί­ου. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα από το 1821 και μετά τα σημα­ντι­κά γεγο­νό­τα του «εθνι­κού μας βίου» ταυ­τί­στη­καν με χρι­στια­νι­κές γιορ­τές. Για να ενι­σχυ­θεί η ταύ­τι­ση έθνους και θρησκείας.

Εικο­νο­γρα­φι­κή παρά­στα­ση του αγί­ου που παρου­σιά­ζει τρο­με­ρή σύμ­πτω­ση με αυτή­του νεα­ρού Δεξί­λεω. Ο Αϊ-Δημή­τρης για μια ακό­μη φορά σώζει την πολιορ­κού­με­νη­Θεσ­σα­λο­νί­κη. Εδώ σκο­τώ­νει τον Βούλ­γα­ρο ηγε­μό­να Ιωάν­νη Ασσά­νη, απο­κα­λού­με­νο­και ως Σκυ­λο­γιάν­νη, το 1207.Ολοι οι στρα­τιω­τι­κοί απο­δί­δο­νται από τη χρι­στια­νι­κή αγιο­γρα­φία καβαλάρηδες,αντλώντας από τους αρχαί­ους μύθους, αλλά και το ακρι­τι­κό και στρα­τιω­τι­κό­πνεύ­μα του Βυζα­ντί­ου του 6ου-7ου αιώνα

Ο Δημή­τριος , αξιω­μα­τι­κός του ρωμαϊ­κού στρα­τού, γεν­νή­θη­κε το 280 μ.Χ. και μαρ­τύ­ρη­σε το 303 στο διωγ­μό του Διο­κλη­τια­νού. Περι­γρά­φε­ται ως άνθρω­πος που δια­κρι­νό­ταν για την πολυ­μά­θειά του, την αρρε­νω­πή ομορ­φιά του και τη γλυ­κύ­τη­τα του χαρα­κτή­ρα που συγκέ­ντρω­νε κρυ­φά και προ­ση­λύ­τι­ζε νέους ανθρώ­πους. Ανή­κει στην τάξη των στρα­τιω­τι­κών αγί­ων, μαζί με τους Φανού­ρη, Σεβα­στια­νό, Ευστά­θιο, Προ­κό­πιο, Θεό­δω­ρους, Νέστο­ρα, Μερ­κού­ριο, Αρτέ­μιο και άλλους Ρωμαί­ους αυλι­κούς και στρα­τιώ­τες που μαρ­τύ­ρη­σαν κατά τους διωγ­μούς των πρώ­των χρι­στια­νι­κών αιώνων.

Οι διωγμοί

Στους πρώ­τους αιώ­νες του χρι­στια­νι­κού ημε­ρο­λο­γί­ου, στη Ρωμαϊ­κή Αυτο­κρα­το­ρία επι­κρα­τού­σε ανε­ξι­θρη­σκία. Οσο οι χρι­στια­νι­κές αδελ­φό­τη­τες ήταν μικρές, η άρχου­σα τάξη δεν έδι­νε σημα­σία στη νέα θρη­σκεία. Οι Θεοί του Ολύ­μπου και του Καπι­τω­λί­ου είχαν χάσει το σεβα­σμό των πιστών. Η Ρώμη για να επι­τύ­χει την ενό­τη­τα της αυτο­κρα­το­ρί­ας επέ­βα­λε τη λατρεία του αυτοκράτορα.

Μέσα στην από­λυ­τη ανε­ξι­θρη­σκία ο χρι­στια­νι­σμός δε μπο­ρού­σε να κηρύ­ξει τα δόγ­μα­τά του. Και αυτό για­τί, ως πολι­τι­κο­κοι­νω­νι­κή οργά­νω­ση που ήταν, ζητού­σε να τρα­βή­ξει μαζί του τις λαϊ­κές μάζες και έδει­χνε περι­φρό­νη­ση στους κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κους θεσμούς. Βάζο­ντας πάνω από όλα τις δικές του αρχές και δόγ­μα­τα. Ούτε τους θεούς της πολι­τεί­ας σέβο­νταν, ούτε το ιερα­τείο, ούτε θυσί­α­ζαν στο άγαλ­μα του αυτο­κρά­το­ρα. Επί­σης, ο θεός τους ήταν ένας παγκό­σμιος θεός, ο θεός όλων των φυλών που θα ερχό­ταν να ιδρύ­σει το κρά­τος των φτω­χών. Αυτό ανη­σύ­χη­σε την άρχου­σα τάξη και κυρί­ως τους Ρωμαί­ους. Ηταν επι­κίν­δυ­νος αφού δημιουρ­γού­σε παντού ενώ­σεις με αδιάρ­ρη­κτους δεσμούς και ο θεός τους όχι μόνο παρου­σια­ζό­ταν πιο μεγά­λος από τους άλλους, αλλά και υπο­σχό­ταν να ιδρύ­σει ένα βασί­λειο στη γη όπου θα ζού­σαν ευτυ­χι­σμέ­νοι οι φτω­χοί όλου του κόσμου και θα βασα­νί­ζο­νταν οι κάθε λογής δυνάστες.

Παράλ­λη­λα, ο χρι­στια­νι­σμός ζημί­ω­νε κάποιους επαγ­γελ­μα­τί­ες και το ιερα­τείο των εθνι­κών θρη­σκειών. Δεν αγό­ρα­ζαν λου­λού­δια για να στε­φα­νω­θούν στις γιορ­τές και τις τελε­τές, δε θυσί­α­ζαν, δεν αγό­ρα­ζαν θυμί­α­μα, δεν έφτια­χναν αγάλ­μα­τα. Γενι­κό­τε­ρα επέ­φε­ραν μια δια­τα­ρα­χή στην αγο­ρά. Ετσι την κρί­ση που χτυ­πού­σε την πόρ­τα της αυτο­κρα­το­ρί­ας το Γ’ αιώ­να εξαι­τί­ας του θεσμού της δου­λεί­ας την απέ­δω­σαν στους χριστιανούς.

Η άρχου­σα τάξη έβλε­πε στους χρι­στια­νούς μια επι­κίν­δυ­νη αίρε­ση και μαζί με αυτή οι μαστρω­ποί, οι προ­α­γω­γοί, οι φίλοι και οι προ­στά­τες των γυναι­κών, τα κακο­ποιά στοι­χεία, οι αστρο­λό­γοι, οι μάντεις, οι οιω­νο­σκό­ποι κακο­λο­γού­σαν τους χρι­στια­νούς και δημιούρ­γη­σαν μια ατμό­σφαι­ρα αντι­πά­θειας και έχθρας για τους οπα­δούς της νέας θρη­σκεί­ας. Οι χρι­στια­νοί είναι στοι­χεία ύπο­πτα και αντι­κα­θε­στω­τι­κά, έλε­γαν κάποιοι.

Είναι συνω­μό­τες και επα­να­στά­τες, φώνα­ζαν άλλοι. Εχουν κακούς σκο­πούς και είναι επι­κίν­δυ­νοι, αντα­πα­ντού­σαν τρίτοι.

Αφού σχη­μα­τί­στη­κε τέτοια αντί­λη­ψη, δεν ήταν δύσκο­λο να αρχί­σουν οι διωγ­μοί ενα­ντί­ον τους. Και όσο οι χρι­στια­νοί πλή­θαι­ναν, οι αυτο­κρά­το­ρες χρη­σι­μο­ποιού­σαν την τρο­μο­κρα­τία για την εξό­ντω­σή τους. Οι χρι­στια­νοί διώ­κο­νταν για πρά­ξη πολι­τι­κή κατά της αυτο­κρα­το­ρί­ας. Σε περί­ο­δο που η Ρωμαϊ­κή Αυτο­κρα­το­ρία βρί­σκε­ται σε παρακ­μή και ο χρι­στια­νι­σμός δεν έχει χάσει ακό­μη το κοι­νω­νι­κό του περιεχόμενο.

Μετά τον Νέρω­να οι μεγά­λοι διωγ­μοί ήταν δύο, το 250 και το 303 και ενδιά­με­σα κάποιοι μικρό­τε­ροι. Καλού­νταν οι χρι­στια­νοί αρνη­θούν την πίστη τους και να θυσιά­σουν στους θεούς της κρα­τι­κής θρη­σκεί­ας. Η άρνη­ση επέ­φε­ρε απάν­θρω­πα βασα­νι­στή­ρια και φρι­κτό θάνα­το. Χιλιά­δες δεί­λια­σαν και απαρ­νή­θη­καν την πίστη τους. Μαζι­κά υπέ­γρα­φαν δηλώ­σεις στις οποί­ες έλε­γαν ότι δεν είναι πια χρι­στια­νοί (οι πιο πολύ πλού­σιοι και ανώ­τε­ροι κρα­τι­κοί υπάλ­λη­λοι). Μα πολ­λοί ήταν και οι χρι­στια­νοί που δεν έχα­σαν το θάρ­ρος τους και δε γονά­τι­σαν. Αυτή την περί­ο­δο δημιουρ­γή­θη­κε ο τύπος του μάρ­τυ­ρα — αγίου.

Οι στρατιώτες

Η αυτο­κρα­το­ρι­κή λατρεία ως θεσμός πολι­τι­κός με θρη­σκευ­τι­κό ένδυ­μα δια­πό­τι­ζε όλη την κοι­νω­νι­κή ζωή εκεί­νων των χρό­νων. Είτε επρό­κει­το για θυσία είτε για συμ­με­το­χή σε οποιο­δή­πο­τε τύπο δεί­πνου, δημό­σιου ή ιδιω­τι­κού συλ­λό­γου, έπρε­πε να προη­γη­θεί θυμί­α­μα ή θυσία προς τον αυτο­κρά­το­ρα. Οι χρι­στια­νοί αφού δε θυσί­α­ζαν σε θεούς και στον αυτο­κρά­το­ρα, δεν κατα­λάμ­βα­ναν δημό­σια αξιώματα.

Ετσι, ένας Ρωμαί­ος πολί­της δε θα μπο­ρού­σε να είναι χρι­στια­νός και αυτό ίσχυε για τους στρα­τιώ­τες και πολύ περισ­σό­τε­ρο για τους αξιω­μα­τι­κούς, αφού η αυτο­κρα­το­ρι­κή λατρεία ήταν ένα είδος πίστης στον αυτο­κρά­το­ρα και στην αυτοκρατορία.

Στα μέσα του τρί­του αιώ­να η κατά­στα­ση στη Ρωμαϊ­κή αυτο­κρα­το­ρία δεν είναι καθό­λου καλή. Ηταν η ευκαι­ρία οι χρι­στια­νοί να πάρουν τα κλει­διά της αυτο­κρα­το­ρί­ας. Για να το επι­τύ­χουν αυτό όμως, έπρε­πε να κατα­τα­γούν στο στρα­τό, έτσι ώστε την κατάλ­λη­λη στιγ­μή, εξο­πλι­σμέ­νοι όπως θα ήταν, να βάλουν το δικό τους αυτο­κρά­το­ρα στη Ρώμη. Ετσι, αν και εχθρεύ­ο­νταν τη στρα­τιω­τι­κή οργά­νω­ση και δεν είχαν φιλο­πό­λε­μα αισθή­μα­τα, όταν τους δόθη­κε η ευκαι­ρία κατα­τά­χτη­καν στο στρα­τό. Πριν από το 230 δεν ήταν όμως πει­θαρ­χι­κοί και αψη­φού­σαν τις αυτο­κρα­το­ρι­κές διαταγές.

Με την εξά­πλω­ση του Χρι­στια­νι­σμού (σε πολ­λές περιο­χές της αυτο­κρα­το­ρί­ας ήταν πλειο­ψη­φία) πλή­θυ­ναν και οι αξιω­μα­τι­κοί και στρα­τιώ­τες στις ρωμαϊ­κές μισθο­φο­ρι­κές λεγε­ώ­νες. Φτω­χοί και γενι­κά οι από­κλη­ροι της κοι­νω­νί­ας κατα­τάσ­σο­νταν στο στρα­τό για να εξα­σφα­λί­σουν πόρους ζωής. Αλλά­ζει και το προ­φίλ του χρι­στια­νού στρα­τιώ­τη. Σε αντί­θε­ση με τους άλλους, ήταν γεν­ναί­οι, πει­θαρ­χι­κοί, απο­φα­σι­στι­κοί, δε λιπο­τα­χτού­σαν, δεν έκλε­βαν και δεν κατα­πί­ε­ζαν (αυτά τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά εκμε­ταλ­λεύ­τη­κε αργό­τε­ρα ο Κωνσταντίνος).

Η πλειο­ψη­φία των χρι­στια­νών στη σύν­θε­ση του στρα­τού συντέ­λε­σε στην επι­κρά­τη­ση αργό­τε­ρα του χριστιανισμού.

_________________________________________________________________________________________________________

Ηρακλής Κακαβάνης —  Δημοσιογράφος — Συγγραφέας. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Από το 1991 έως το 2013 εργάστηκε στον Ριζοσπάστη. Από το 2013 αρθρογραφεί σε διαδικτυακά Μέσα. Από το 2010 συνεργάτης του περιοδικού «Θέματα Παιδείας».
Facebook