Με αφορμή τους προβληματισμούς γύρω από το δημογραφικό ζήτημα

Τις τελευ­ταί­ες βδο­μά­δες υπάρ­χει μια πυκνή αρθρο­γρα­φία στον ηλε­κτρο­νι­κό και έντυ­πο Tύπο για τις δημο­γρα­φι­κές εξε­λί­ξεις, με ανα­λυ­τι­κά ρεπορ­τάζ από εκδη­λώ­σεις δια­φό­ρων φορέ­ων και από παρεμ­βά­σεις κυβερ­νη­τι­κών στε­λε­χών. Ανά­με­σα στα στοι­χεία που παρου­σιά­ζο­νται, ανα­φέ­ρε­ται ότι η Ελλά­δα έχει από τους χαμη­λό­τε­ρους δεί­κτες γονι­μό­τη­τας στην ΕΕ με 1,35 παι­διά ανά γυναί­κα το 2017, από 1,31 το 2004 και 1,5 το 2008 — 2009. Η ηλι­κία από­κτη­σης πρώ­του παι­διού από τις γυναί­κες μετα­τέ­θη­κε στα 30,3 έτη το 2016 από 28,8 έτη το 2008. Το 2050 προ­βλέ­πε­ται ότι το 36% των κατοί­κων της Ελλά­δας θα είναι άνω των 65 ετών. Χαρα­κτη­ρι­στι­κά επι­ση­μαί­νε­ται ότι το 2017 είχα­με 88.553 γεν­νή­σεις και 124.501 θανάτους.

Πάνω σε αυτό το έδα­φος «ξετυ­λί­γε­ται» το πλαί­σιο των παρεμ­βά­σε­ων των εκπρο­σώ­πων της κυβέρ­νη­σης της ΝΔ. Περι­λαμ­βά­νει απει­λη­τι­κές προει­δο­ποι­ή­σεις για τις συνέ­πειες του δημο­γρα­φι­κού ζητή­μα­τος στο ασφα­λι­στι­κό σύστη­μα, που λει­τουρ­γούν ως τρο­χιο­δει­κτι­κές βολές για τα επό­με­να βήμα­τα της επί­θε­σης σε μια σει­ρά από δικαιώματα.

Εξάλ­λου, η συζή­τη­ση γύρω από τις δημο­γρα­φι­κές εξε­λί­ξεις, με τις πολ­λές πλευ­ρές και προ­ε­κτά­σεις της, θα συνε­χί­σει να βρί­σκε­ται στην επι­και­ρό­τη­τα, με αφορ­μή το νομο­σχέ­διο για το επί­δο­μα γέν­νη­σης το οποίο κατα­τέ­θη­κε στη Βου­λή και στις 20/1/2020 μπαί­νει για συζή­τη­ση στην αρμό­δια Επι­τρο­πή. Θριαμ­βευ­τι­κοί τόνοι για τη θεσμο­θέ­τη­ση του επι­δό­μα­τος, με το οποίο η κυβέρ­νη­ση δια­τεί­νε­ται πως θα θέσει τα «νέα θεμέ­λια της σύγ­χρο­νης δημο­γρα­φι­κής πολι­τι­κής της χώρας», αντε­γκλή­σεις και αντι­πα­ρα­θέ­σεις ανά­με­σα στα αστι­κά κόμ­μα­τα, που στη­ρί­ζουν την παρω­χη­μέ­νη, αστι­κή αντί­λη­ψη πως η φρο­ντί­δα του παι­διού απο­τε­λεί ατο­μι­κή και οικο­γε­νεια­κή ευθύ­νη, συνε­χί­ζουν να βρί­σκο­νται στο επί­κε­ντρο της σχε­τι­κής συζήτησης.

Προβληματισμοί για το «ανθρώπινο κεφάλαιο» και τις «προοπτικές ανάπτυξης»

«Η δημο­γρα­φι­κή κρί­ση μπο­ρεί να αντι­στρα­φεί», δήλω­νε το Δεκέμ­βρη 2019 η υφυ­πουρ­γός Εργα­σί­ας, Δ. Μιχαη­λί­δου, μιλώ­ντας στο αντί­στοι­χο συνέ­δριο του «Economist». Ανα­φε­ρό­με­νη στα μέτρα που σχε­διά­ζει η κυβέρ­νη­ση έκα­νε λόγο για ένα «ανα­πτυ­ξια­κό εργα­λείο» που συμ­βάλ­λει στο «χτί­σι­μο» του «ανθρώ­πι­νου κεφα­λαί­ου» της χώρας.

Σε αντί­στοι­χη παρέμ­βα­ση, ο υπουρ­γός Εργα­σί­ας, Γ. Βρού­τσης, χαρα­κτή­ρι­σε το δημο­γρα­φι­κό «βρα­δυ­φλε­γή βόμ­βα στα θεμέ­λια του συστή­μα­τος κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας». Πίσω από τα μελα­νά χρώ­μα­τα για τους δημο­γρα­φι­κούς δεί­κτες μπο­ρεί κανείς να δια­κρί­νει τη νέα επί­θε­ση στην Κοι­νω­νι­κή Ασφά­λι­ση που ετοι­μά­ζει η κυβέρ­νη­ση. Με τη σει­ρά του, ο Ν. Μητα­ρά­κης απο­φάν­θη­κε πως «τα ανα­δια­νε­μη­τι­κά συστή­μα­τα δεν μπο­ρούν να σηκώ­σουν απο­τε­λε­σμα­τι­κά το βάρος του δημο­γρα­φι­κού», επα­να­λαμ­βά­νο­ντας για μια ακό­μα φορά την πρό­θε­ση της κυβέρ­νη­σης να προ­ω­θή­σει ένα σύστη­μα «τριών πυλώ­νων», δηλα­δή να «ξηλώ­σει» τον όποιο κοι­νω­νι­κό χαρα­κτή­ρα της Ασφά­λι­σης έχει απο­μεί­νει και να αφή­σει το πεδίο ελεύ­θε­ρο στα επαγ­γελ­μα­τι­κά ταμεία, που λει­τουρ­γούν με βάση το κεφα­λαιο­ποι­η­τι­κό σύστη­μα, και στις ιδιω­τι­κές ασφα­λι­στι­κές εταιρείες.

Τη σκυ­τά­λη στον σχε­τι­κό προ­βλη­μα­τι­σμό παίρ­νει η αιτιο­λο­γι­κή έκθε­ση για το σχέ­διο νόμου για το επί­δο­μα γέν­νη­σης. Το νομο­σχέ­διο ανα­φέ­ρε­ται στην υπο­χρέ­ω­ση του κρά­τους «να λάβει τα ανα­γκαία μέτρα για την προ­στα­σία της οικο­γέ­νειας στο πλαί­σιο άσκη­σης δημο­γρα­φι­κής πολι­τι­κής» και παράλ­λη­λα «να μερι­μνή­σει για τη βιω­σι­μό­τη­τα του συστή­μα­τος Κοι­νω­νι­κής Ασφά­λι­σης», υπο­δει­κνύ­ο­ντας πως η δημο­γρα­φι­κή γήραν­ση όχι μόνο «οδη­γεί σε συρ­ρί­κνω­ση του εργα­τι­κού δυνα­μι­κού» αλλά συνι­στά «τον πυρή­να του ασφα­λι­στι­κού προ­βλή­μα­τος της χώρας μας».

Προωθούν την «ευελιξία» με πρόσχημα την «υποστήριξη» της οικογένειας

Στο ενδια­φέ­ρον της εκά­στο­τε κυβέρ­νη­σης γύρω από τους δημο­γρα­φι­κούς δεί­κτες, στα μέτρα που σχε­διά­ζει και υλο­ποιεί απο­τυ­πώ­νο­νται οι αντι­φά­σεις της πολι­τι­κής που υπη­ρε­τούν το αστι­κό κρά­τος, οι επι­χει­ρη­μα­τι­κοί όμι­λοι, οι δια­κρα­τι­κές ιμπε­ρια­λι­στι­κές οργα­νώ­σεις. Πρό­κει­ται για τις αντι­δρα­στι­κές προ­σαρ­μο­γές στις αντι­φά­σεις που γεν­νά ο σύγ­χρο­νος καπι­τα­λι­σμός, χωρίς να εξα­σφα­λί­ζει ούτε την εργα­σία ως καθο­λι­κό κοι­νω­νι­κό δικαί­ω­μα ούτε την κοι­νω­νι­κή ευθύ­νη για την προ­στα­σία της μητρό­τη­τας και τη στή­ρι­ξη της οικο­γέ­νειας. Ετσι, οι κυβερ­νη­τι­κές εξαγ­γε­λί­ες για το επί­δο­μα γέν­νη­σης συμπλη­ρώ­νο­νται με επι­ση­μάν­σεις για τη σημα­σία που έχει «η παρα­μο­νή της γυναί­κας στην αγο­ρά εργα­σί­ας», ενώ δεί­χνουν στα­θε­ρά προς την κατεύ­θυν­ση της επέ­κτα­σης των ελα­στι­κών εργα­σια­κών σχέ­σε­ων, με το πλα­στό επι­χεί­ρη­μα πως αυτές μπο­ρούν να συμ­βά­λουν στην καλύ­τε­ρη «ισορ­ρο­πία» ανά­με­σα στην εργα­σία και την οικογένεια.

«Οι περισ­σό­τε­ρες θέσεις εργα­σί­ας δεν έχουν την απαι­τού­με­νη ευε­λι­ξία που μπο­ρεί να χρεια­στεί η υπο­στή­ρι­ξη της οικο­γέ­νειας», ανέ­φε­ρε χαρα­κτη­ρι­στι­κά η γενι­κή γραμ­μα­τέ­ας Οικο­γε­νεια­κής Πολι­τι­κής και Ισό­τη­τας των Φύλων, Μαρία Συρεγ­γέ­λα, στη δική της παρέμ­βα­ση στο συνέ­δριο για τη «δημο­γρα­φι­κή κρί­ση». Η ίδια επα­νέ­λα­βε την πρό­τα­ση για επέ­κτα­ση της «ευε­λι­ξί­ας» και στην άδεια εγκυ­μο­σύ­νης και λοχεί­ας. Η σημε­ρι­νή κυβέρ­νη­ση, που όπως και η προη­γού­με­νη πίνει νερό στο όνο­μα της «συμ­φι­λί­ω­σης οικο­γε­νεια­κής και επαγ­γελ­μα­τι­κής ζωής», ρίχνει στο τρα­πέ­ζι την πρό­τα­ση για θεσμο­θέ­τη­ση της «δυνα­τό­τη­τας» να «επι­λέ­γουν» οι ίδιες οι μητέ­ρες το χρό­νο κατά τον οποίο θα λάβουν την εν λόγω άδεια. Με τον τρό­πο αυτό, δίπλα στα ωρά­ρια και τις εργα­σια­κές σχέ­σεις — «λάστι­χο», ανοί­γει το δρό­μο για να κόβει και να ράβει η εργο­δο­σία στα μέτρα της και την άδεια μητρότητας.

Εμπόδιο η ανάπτυξη με κριτήριο το καπιταλιστικό κέρδος

Οι δημο­γρα­φι­κές εξε­λί­ξεις είναι άμε­σα συνυ­φα­σμέ­νες με τους υλι­κούς όρους ζωής και η επι­λο­γή ενός νέου ζευ­γα­ριού να δημιουρ­γή­σει τη δική του οικο­γέ­νεια εξαρ­τά­ται από μια σει­ρά οικο­νο­μι­κών, κοι­νω­νι­κών παρα­γό­ντων, που θέτουν αντι­κει­με­νι­κά εμπό­δια στην από­φα­σή τους. Με την έννοια αυτή, οι δημο­γρα­φι­κοί δεί­κτες στην Ελλά­δα δια­μορ­φώ­νο­νται και κάτω από την επί­δρα­ση της επι­δεί­νω­σης των όρων δου­λειάς και δια­βί­ω­σης που επι­φέ­ρουν οι αντερ­γα­τι­κοί και αντι­λαϊ­κοί νόμοι, τα προη­γού­με­να χρό­νια στο όνο­μα της καπι­τα­λι­στι­κής κρί­σης και σήμε­ρα πλέ­ον στο όνο­μα της καπι­τα­λι­στι­κής ανάπτυξης.

Σε μεγά­λο βαθ­μό, εμπό­διο στέ­κε­ται η γενι­κευ­μέ­νη ανα­σφά­λεια για την πλειο­ψη­φία των νέων σε συν­θή­κες κυριαρ­χί­ας των ευέ­λι­κτων μορ­φών απα­σχό­λη­σης, της περι­πλά­νη­σης ανά­με­σα στην ανερ­γία και τα προ­γράμ­μα­τα ολι­γό­μη­νης, κακο­πλη­ρω­μέ­νης εργα­σί­ας, της ανα­σφά­λι­στης εργα­σί­ας. Γενι­κεύ­ο­νται η ανα­σφά­λεια της μισθω­τής και αυτο­α­πα­σχο­λού­με­νης, η έλλει­ψη στα­θε­ρού ημε­ρή­σιου και βδο­μα­διά­τι­κου χρό­νου εργα­σί­ας, η εντα­τι­κο­ποί­η­ση της δου­λειάς χωρίς ουσια­στι­κά η γυναί­κα να έχει απαλ­λα­γεί από την ατο­μι­κή φρο­ντί­δα και ευθύ­νη όχι μόνο για την ανα­πα­ρα­γω­γή της δικής της εργα­τι­κής δύνα­μης, αλλά και για τη στή­ρι­ξη, τη φρο­ντί­δα των παι­διών της, στο έδα­φος της υπο­βάθ­μι­σης και εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­σης της Υγεί­ας — Πρόνοιας.

Απο­κα­λύ­πτε­ται ότι οι προ­τά­σεις και τα μέτρα των αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων δια­χρο­νι­κά με επι­δό­μα­τα «μιας χρή­σης» για τα νέα ζευ­γά­ρια, τις πολύ­τε­κνες οικο­γέ­νειες ή με άλλα μέτρα δεν μπο­ρούν να καλύ­ψουν ούτε στοι­χειω­δώς τις όλο και αυξα­νό­με­νες ανά­γκες μιας οικο­γέ­νειας, ιδιαί­τε­ρα σε συν­θή­κες που συνε­χώς περι­κό­πτο­νται ποσά από τον κρα­τι­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό για κοι­νω­νι­κές δαπάνες.

Η πιο μαζι­κή συμ­με­το­χή των γυναι­κών στην κοι­νω­νι­κή εργα­σία επέ­δρα­σε στο θεσμό της οικο­γέ­νειας και σε ορι­σμέ­νες δημο­γρα­φι­κές εξε­λί­ξεις. Οι παρα­πά­νω οικο­νο­μι­κοί, κοι­νω­νι­κοί παρά­γο­ντες που επι­δρούν ανα­σταλ­τι­κά στη δημιουρ­γία οικο­γέ­νειας έχουν την αντα­νά­κλα­σή τους και στην κοι­νω­νι­κή συνεί­δη­ση και στά­ση νέων γυναι­κών απέ­να­ντι στην εργα­σία και στη μητρό­τη­τα. Ετσι, η κοπέ­λα ανα­βάλ­λει τη δημιουρ­γία οικο­γέ­νειας μετα­θέ­το­ντας την επί­λυ­ση των αντι­κει­με­νι­κών δυσκο­λιών στο απώ­τε­ρο μέλ­λον, με απο­τέ­λε­σμα να αυξά­νε­ται ο μέσος όρος ηλι­κί­ας τεκνο­ποί­η­σης των γυναικών.

Για να ξεκολ­λή­σουν οι «δεί­κτες» του δημο­γρα­φι­κού ζητή­μα­τος πρέ­πει να παρα­με­ρι­στούν το εμπό­διο της ανά­πτυ­ξης με κρι­τή­ριο το καπι­τα­λι­στι­κό κέρ­δος, η σαπί­λα των σύγ­χρο­νων καπι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων, ώστε να εξα­σφα­λί­ζο­νται τα σύγ­χρο­να δικαιώ­μα­τα των γυναι­κών στη στα­θε­ρή εργα­σία, με στα­θε­ρό ωρά­ριο εργα­σί­ας και κοι­νω­νι­κές υπη­ρε­σί­ες για την κοι­νω­νι­κή προ­στα­σία της μητρό­τη­τας, της οικο­γέ­νειας. Ώστε να γίνει πραγ­μα­τι­κά ελεύ­θε­ρη η επι­λο­γή ενός νέου ζευ­γα­ριού αν και πότε και πόσα παι­διά θα απο­κτή­σει, χωρίς να περιο­ρί­ζε­ται από οικο­νο­μι­κούς ή άλλους κοι­νω­νι­κούς παράγοντες.