Μια σύντομη συνέντευξη από τον Τούρκο ηθοποιό και καραγκιοζοπαίχτη Ιμπραήμ Μπαρουλάι

Γρά­φει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης* //

Έχω την πεποί­θη­ση ότι οι απλοί εργα­ζό­με­νοι άνθρω­ποι κάθε χώρας πρέ­πει να γνω­ρί­ζο­νται μετα­ξύ τους, να επι­κοι­νω­νούν, να δημιουρ­γούν δεσμούς φιλί­ας και να χτί­ζουν γέφυ­ρες αμοι­βαί­ας εμπι­στο­σύ­νης, συνερ­γα­σί­ας και ειρήνης.

Πόσο μάλ­λον, κάτι τέτοιο επι­βάλ­λε­ται να επι­χει­ρεί­ται και από τις δύο πλευ­ρές του Αιγαί­ου, στην ευαί­σθη­τη αυτή περιο­χή της Μεσο­γεί­ου, με πρω­το­βου­λί­ες κυρί­ως από τους απλούς εργα­ζό­με­νους και τους συν­δι­κα­λι­στι­κούς ή πολι­τι­στι­κούς κ.ά. φορείς τους. Πιστεύ­ου­με στη ρήση του Δημή­τρη Γλη­νού «Εκ των κάτω το φως». Διό­τι οι λαοί μπο­ρούν να επι­βάλ­λουν και να δια­τη­ρή­σουν τη μετα­ξύ τους ειρη­νι­κή συνύ­παρ­ξη, φιλία και συνερ­γα­σία, κατα­στρέ­φο­ντας τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά και πολε­μο­κά­πη­λα σχέ­δια της αστι­κής τάξης και των κεφαλαιοκρατών.

Έτσι, σκε­φτή­κα­με να έρθου­με σε επι­κοι­νω­νία μ’ έναν γεί­το­να Τούρ­κο, καλ­λι­τέ­χνη, απλό άνθρω­πο του λαού και να του ζητή­σου­με να μας ενη­με­ρώ­σει για τη δου­λειά και την τέχνη του στον ιστο­ρι­κά – από μια επο­χή και ύστε­ρα – κοι­νό Θέα­τρο Σκιών, τον αγα­πη­μέ­νο μας «Καρα­γκιό­ζη». Οπωσ­δή­πο­τε υπάρ­χουν κοι­νά χαρα­κτη­ρι­στι­κά στους δύο μπερ­ντέ­δες των δύο χωρών μας και ως ένα βαθ­μό κοι­νοί ήρω­ες και χαρα­κτή­ρες, αλλά και βασι­κές δια­φο­ρές, οι οποί­ες συνί­στα­νται σε ιστο­ρι­κούς λόγους και αιτίες.

Ο επό­με­νος στό­χος μας είναι μια ελλη­νο­τουρ­κι­κή διη­με­ρί­δα, όπου θα συζη­τη­θούν διά­φο­ρα θέμα­τα και θα παι­χτούν παρα­στά­σεις ελλη­νι­κού και τούρ­κι­κου Θεά­τρου Σκιών, με σκο­πό την αλλη­λο­ε­νη­μέ­ρω­ση, την κρι­τι­κή επι­στη­μο­νι­κή, ιδε­ο­λο­γι­κή και αισθη­τι­κή προσέγγιση.

Ευχα­ρι­στώ πολύ το φίλο Ρωμιό ομο­γε­νή Πολί­τη κ. Πάρη Μαΐς, ο οποί­ος με έφε­ρε σε επα­φή με τον ενλό­γω τούρ­κο ηθο­ποιό και καρα­γκιο­ζο­παί­χτη, μέσω της τουρ­κά­λας δημο­σιο­γρά­φου κ. Μελί­κε Τσα­πάν, την οποία επί­σης ευχαριστώ.

Ιδιαί­τε­ρα ευχα­ρι­στώ το φίλο και συνερ­γά­τη φιλό­λο­γο καθη­γη­τή, επί­σης Ρωμιό ομο­γε­νή Πολί­τη κ. Δάμω­να Κομ­βό­που­λο, ο οποί­ος επω­μί­σθη­κε το βάρος της ευθύ­νης και του μόχθου για τις μετα­φρά­σεις των σχε­τι­κών με τη συνέ­ντευ­ξη κει­μέ­νων. 

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ibrahim Barulay (Ιμπρα­ήμ Μπα­ρου­λάι) γεν­νή­θη­κε στην πόλη Βαν της Ν.Α. Τουρ­κί­ας, κοντά στα ιρα­κι­νά σύνο­ρα, το 1989. Εκεί ολο­κλή­ρω­σε και τις εγκύ­κλιες σπου­δές του. Κατά το 2008–2009 για ένα χρό­νο εργά­στη­κε στο κρα­τι­κό θέα­τρο. Το 2010 απέ­κτη­σε το δικαί­ω­μα να φοι­τή­σει στο Πανε­πι­στή­μιο Ατα­τούρκ της Ερζε­ρού­μης (Θεο­δο­σιού­πο­λης, πόλης της ανα­το­λι­κής Τουρ­κί­ας) στη Σχο­λή Καλών Τεχνών, στο τμή­μα Ηθο­ποι­ί­ας. Μετά την απο­φοί­τη­σή του το 2014, εγκα­τα­στά­θη­κε στην Ιστα­μπούλ. Στη συνέ­χεια, επί τέσ­σε­ρα χρό­νια, έπαι­ξε αρκε­τούς ρόλους στο Θέα­τρο «Semaver Kumpanya». Αυτό τον και­ρό κάνει το μετα­πτυ­χια­κό του στο Πολυ­τε­χνείο της Πόλης, στο τμή­μα Μου­σι­κο­λο­γί­ας. Με το Θέα­τρο Σκιών ασχο­λεί­ται από το 2009.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: κ. Ibrahim Barulay, σας παρα­κα­λώ, μιλή­στε μας για τον τούρ­κι­κο Καρα­γκιό­ζη ή μάλ­λον για το τούρ­κι­κο Θέα­τρο Σκιών και για την ιστο­ρία του. 

Ibrahim Barulay: κ. Θανά­ση Καρα­γιάν­νη, οι άνθρω­ποι από τα παλιά χρό­νια έχουν παρα­συρ­θεί στη μαγεία του παι­χνι­δί­σμα­τος του φωτός και της σκιάς, γρά­φο­ντας έργα και δια­τυ­πώ­νο­ντας διά­φο­ρες θεω­ρί­ες. Να φαντα­στεί­τε ότι το φως φθά­νει από από­στα­ση περί­που 150 εκ χλμ,  και στην άκρη των ποδιών σας φανε­ρώ­νε­ται η εικό­να σας… Για μένα προ­σω­πι­κά είναι κάτι μαγευτικό.

Λαμ­βά­νο­ντας τώρα υπό­ψη το βιβλίο του Mevlüt Özhan, Οι κού­κλες και το Θέα­τρο Σκιών, θα έλε­γα ότι ο άνθρω­πος επί μακρόν διά­στη­μα εξέ­τα­σε τόσο τη δική του σκιά, όσο και τις σκιές των υπό­λοι­πων όντων.  Παρα­τη­ρώ­ντας τώρα, ότι η σκιά εμφα­νί­ζε­ται με την πτώ­ση του φωτός πάνω σε ένα αντι­κεί­με­νο και κινεί­ται ταυ­τό­χρο­να με το αντι­κεί­με­νο που βρί­σκε­ται σε κίνη­ση, ανα­κά­λυ­ψαν την τεχνι­κή της παρά­στα­σης. Ιστο­ρί­ες ή έπη που εξη­γού­σαν με το ίδιο τους το σώμα ή τις εικό­νες που ζωγρά­φι­ζαν, τώρα μπο­ρού­σαν να τις παρα­στή­σουν χρη­σι­μο­ποιώ­ντας και τη σκιά. Υπάρ­χουν διά­φο­ρες θεω­ρί­ες για τη γέν­νη­ση του Θεά­τρου Σκιών. Υπο­στη­ρί­χθη­κε ότι αυτό γεν­νή­θη­κε στα νησιά Μπα­λί, τη Μαλαι­σία, Ινδο­νη­σία, Ινδί­ες, Άπω Ανα­το­λή κτλ. Μπο­ρεί κανείς να ισχυ­ρι­στεί ότι το Θέα­τρο Σκιών που παι­ζό­ταν στις θρη­σκευ­τι­κές τελε­τές γέν­νη­σης και θανά­του, όπως άλλω­στε και άλλες παρα­στά­σεις αφη­γη­μα­τι­κού χαρα­κτή­ρα στα μέρη αυτά, ίσως είχε θρη­σκευ­τι­κές ρίζες.

Ο Georg Jacop, ο οποί­ος έχει κάνει μια σοβα­ρή μελέ­τη πάνω στο θέμα, δια­τεί­νε­ται ότι ο Καρα­γκιό­ζης ξεκι­νά την πορεία του από την Κίνα, στη συνέ­χεια περ­νά δια­δο­χι­κά στους Μογ­γό­λους και τους Τούρ­κους, ενώ κάποιοι άλλοι ισχυ­ρί­ζο­νται ότι ξεκί­νη­σε από τους Βου­δι­στές και μέσω των Κινέ­ζων μετα­φέρ­θη­κε στα νησιά Ιάβα και τις Ινδί­ες και τελι­κά διά μέσου των Εβραί­ων στους Πορ­το­γά­λους και Ισπα­νούς. Υπήρ­ξαν όμως και μελε­τη­τές που ανα­ζή­τη­σαν τις ρίζες του στο Βυζά­ντιο ή τους Τούρ­κους της κεντρι­κής Ασί­ας. Ο ερευ­νη­τής του παρα­δο­σια­κού τουρ­κι­κού θεά­τρου Metin And, έχει την άπο­ψη ότι ο Καρα­γκιό­ζης μετα­φέρ­θη­κε στην Ανα­το­λία επί Σουλ­τά­νου Σελίμ A΄ κατά τον 16ο αι. από την Αίγυπτο.

Αυτό που έρχε­ται αμέ­σως στη σκέ­ψη κάποιου, ο οποί­ος ακού­ει Θέα­τρο Σκιών, ασφα­λώς είναι ο Καρα­γκιό­ζης.  Πράγ­μα­τι οι δύο μορ­φές, του Καρα­γκιό­ζη και του Χατζηα­βά­τη, που κατέ­κτη­σαν κορυ­φαί­ες θέσεις στο παρα­δο­σια­κό τούρ­κι­κο Θέα­τρο Σκιών, αγα­πή­θη­καν πολύ και ταυ­τό­χρο­να έγι­ναν η φωνή του λαού σε κάθε εποχή.

Οι δομή ενός έργου απο­τε­λεί­ται από: χαι­ρε­τι­σμός (Mukaddime), διά­λο­γος Καρα­γκιό­ζη-Χατζηα­βά­τη (Muhavere), κυρί­ως κομ­μά­τι (Fasıl), και επί­λο­γο (Epilog)

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Σήμε­ρα εξα­κο­λου­θεί να παί­ζε­ται θέα­τρο σκιών στην Τουρκία; 

Ibrahim Barulay: Κατά την περί­ο­δο της εορ­τής του Ραμα­ζα­νιού δίνο­νται παρα­στά­σεις τόσο στον εκθε­σια­κό χώρο του Feshane όσο και σε διά­φο­ρα εμπο­ρι­κά κέντρα .

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Τι δια­φο­ρές δια­πι­στώ­νε­τε ανά­με­σα στο ελλη­νι­κό και τούρ­κι­κο θέα­τρο σκιών;

Ibrahim Barulay: Να πω την αλή­θεια δεν παρα­κο­λού­θη­σα ζωντα­νά ένα ελλη­νι­κό Θέα­τρο Σκιών. Από τη μικρή μου έρευ­να όμως γνω­ρί­ζω ότι οι «κυρ Διο­νύ­σιος, Μπάρ­μπα Γιώρ­γος, Βελι­γκέ­κας, Βεζί­ρης, Μορ­φω­νιός και Σταύ­ρα­κας» παρου­σιά­ζουν δια­φο­ρε­τι­κούς χαρα­κτή­ρες. Ένας καλ­λι­τέ­χνης, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τη δημιουρ­γι­κή φαντα­σία του,  μπο­ρεί να αφη­γη­θεί διά­φο­ρες ιστορίες.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Υπάρ­χουν ομοιό­τη­τες ανά­με­σα στο ελλη­νι­κό και τουρ­κι­κό Θέα­τρο Σκιών; Παρου­σιά­ζουν ομοιό­τη­τες στη μορ­φή και τη θεμα­το­λο­γία τους; 

Ibrahim Barulay: Λόγω του ότι το ελλη­νι­κό Θέα­τρο Σκιών θεμα­τι­κά απευ­θύ­νε­ται στην Οθω­μα­νι­κή περί­ο­δο, έχει παράλ­λη­λη πολι­τι­κή θεμα­το­λο­γία ιστο­ρι­κά, και έχει γεν­νή­σει παρό­μοιες ιστορίες.

Έχει ωστό­σο δια­φο­ρές στον τρό­πο παι­ξί­μα­τος. Στο τούρ­κι­κο θέα­τρο η δου­λειά δεν τελειώ­νει στον καρα­γκιο­ζο­παί­χτη. Ο «γιαρ­ντα­κτής», ο οποί­ος είναι το πρό­σω­πο που τρα­γου­δά­ει, χτυ­πά το κου­δού­νι και κάνει ένα σωρό άλλες δου­λειές, είναι μια σημα­ντι­κή μορφή.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Μπο­ρεί­τε να μας μιλή­σε­τε λίγο για κάποιους σημα­ντι­κούς καραγκιοζοπαίχτες; 

Ibrahim Barulay: Ένας πολύ σημα­ντι­κός είναι ο Σεϊ­χης Κιου­στε­ρί. Η σκη­νή του Θεά­τρου Σκιών, προς τιμήν του ονο­μά­ζε­ται και «πλα­τεία του Σεϊ­χης Κιου­στε­ρί». Σήμε­ρα πολύ λίγοι μαστό­ροι έχουν απο­μεί­νει. Με τον Χαγια­λί Μου­στα­φά Μου­τλού είχα την ευκαι­ρία να συνερ­γα­στώ για ένα σύντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα. Δεν πρέ­πει βέβαια να λησμο­νή­σου­με την UNİMA, χάρη στην οποία σήμε­ρα συνε­χί­ζε­ται η παρά­δο­ση αυτή στην Τουρκία.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Έχει δημο­σιευ­θεί κάποια σοβα­ρή μελέ­τη ανα­φο­ρι­κά με το Θέα­τρο Σκιών στην Τουρ­κία; Αν έχει δημο­σιευ­θεί επι­βάλ­λε­ται η μετά­φρα­σή της και στην ελλη­νι­κή;

Ibrahim Barulay: Δεν έχω κάποια πληροφόρηση.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Ασχο­λεί­στε επαγ­γελ­μα­τι­κά ή ερα­σι­τε­χνι­κά με τον χώρο; Πού δίνε­τε τις παρα­στά­σεις σας; 

Ibrahim Barulay: Ασχο­λού­μαι με το Θέα­τρο Σκιών από το 2009. Επει­δή είναι μια ενα­σχό­λη­ση που μετα­φέ­ρε­ται από το δάσκα­λο (μάστο­ρα) στον μαθη­τή (τσι­ρά­κι), δεν είμαι σε θέση να απα­ντή­σω σε ποιο σημείο επαγ­γελ­μα­τι­σμού βρί­σκο­μαι. Προ­σπα­θώ μονά­χα, απ’ ότι μαθαί­νω βλέ­πο­ντας και δια­βά­ζο­ντας, να κάνω επά­ξια αυτό με το οποίο ασχο­λού­μαι. Έχω δώσει αρκε­τές παρα­στά­σεις σε πολ­λά μέρη της Ανα­το­λί­ας. Τώρα τελευ­ταία δίνω παρα­στά­σεις στα εμπο­ρι­κά κέντρα και σχε­δόν απο­κλει­στι­κά κατά την περί­ο­δο του Ραμαζανιού.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Θα σας ενδιέ­φε­ρε μια παρά­στα­ση στην Ελλά­δα; 

Ibrahim Barulay: Μα φυσι­κά. Θα επι­θυ­μού­σα πολύ και να δώσω μια παρά­στα­ση, αλλά και να παρα­κο­λου­θή­σω μία ελληνική.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Επι­θυ­μεί­τε να καλέ­σε­τε ένα Έλλη­να καρα­γιο­ζο­παί­χτη στην Πόλη;  

Ibrahim Barulay: Αν είχα μια δική μου μόνι­μη σκη­νή ή αν είχα μια επί­ση­μη αρμο­διό­τη­τα, προ πολ­λού θα το είχα κάνει.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Έχε­τε κάποια δική σας μελέ­τη που έχει δημο­σιευ­θεί; Αν έχε­τε θα επι­θυ­μού­σα­τε να δημο­σιευ­θεί σε μια ελλη­νι­κή εφημερίδα; 

Ibrahim Barulay: Δεν έχω κάποια γρα­πτή μελέτη.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Έχε­τε να πεί­τε κάτι που θέλε­τε σχε­τι­κά με το τούρ­κι­κο Θέα­τρο Σκιών;

Ibrahim Barulay: Τελευ­ταία στην Τουρ­κία έχει ξεφυ­τρώ­σει μια νέα μορ­φή τέχνης, αυτή της ζωντα­νής παρά­στα­σης Καρα­γκιό­ζη, με ηθο­ποιούς. Κι εγώ το δοκί­μα­σα μερι­κές φορές. Νομί­ζω όμως ότι ο Καρα­γκιό­ζης πρέ­πει να μεί­νει για πάντα στον μπερ­ντέ.  Παλαιό­τε­ρα οι παρα­στά­σεις αυτές στη­ρι­ζό­ντου­σαν στον αυτο­σχε­δια­σμό και τη φαντα­σία του καλ­λι­τέ­χνη. Ο καλ­λι­τέ­χνης πρέ­πει να εκσυγ­χρο­νί­σει το περιε­χό­με­νο και να το γλι­τώ­σει από το πεπε­ρα­σμέ­νο λεξιλόγιο.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: Οι κοι­νές παρα­στά­σεις ελλή­νων και τούρ­κων καρα­γκιο­ζο­παι­χτών θα βοη­θού­σαν την ελλη­νο­τουρ­κι­κή φιλία;

Ibrahim Barulay: Φυσι­κά. Η τέχνη αγκα­λιά­ζει όλους, δίχως να δίνει βάση σε δια­φο­ρές ταυ­το­τή­των και ιδε­ών. Αυτό το γνώ­ρι­σμα της τέχνης έχει πέρα­ση σε οικου­με­νι­κή κλίμακα.

Θαν. Ν. Καρα­γιάν­νης: κ. Ibrahim Barulay, σας ευχα­ρι­στώ θερ­μά για τη σύντο­μη αυτή συνέ­ντευ­ξη και σας εύχο­μαι συνε­χή καλ­λι­τε­χνι­κή δημιουργία.

Ibrahim Barulay: Κι εγώ σας ευχα­ρι­στώ, κ. Θανά­ση Καραγιάννη.