Μικρά παιδιά, έφηβοι πρόσφυγες και ψυχική υγεία

Γρά­φει η Ανα­στα­σία Ζήση //
Αν. Καθη­γή­τρια, Τμή­μα Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Παν/μιο Αιγαίου

Η τρα­γι­κή ιστο­ρία της 16χρόνης Παλαι­στί­νιας Άχεντ που βίαια μέσα στην νύχτα αρπά­χτη­κε και βρί­σκε­ται εδώ και και­ρό έγκλει­στη σε ένα παγω­μέ­νο κελί περι­μέ­νο­ντας σε μερι­κές μέρες την δίκη της έχει συγκλο­νί­σει την παγκό­σμια κοι­νό­τη­τα για την αγριό­τη­τα και την αδι­κία που συν­θλί­βει τις ζωές των χιλιά­δων παι­διών που απρο­στά­τευ­τα απει­λού­νται από τις πιο ακραί­ες και βίαιες εμπει­ρί­ες σ’ όλες τις εμπό­λε­μες ζώνες του κόσμου: απα­γω­γές, στρα­το­λό­γη­ση, βια­σμοί, σωμα­τι­κή εκμε­τάλ­λευ­ση, ψυχο­λο­γι­κή και σεξουα­λι­κή βία. Σύμ­φω­να με πρό­σφα­τη Έκθε­ση της Unicef (2016), τα μικρά παι­διά και οι νέοι έως 18 ετών απο­τε­λούν πια το ήμι­συ του προ­σφυ­γι­κού πλη­θυ­σμού συνο­λι­κά και παγκο­σμί­ως καθώς την τελευ­ταία πεντα­ε­τία, κυρί­ως λόγω του πολέ­μου στη Συρία αλλά και της συνέ­χι­σης άλλων εμπό­λε­μων ζωνών, όπως στο Αφγα­νι­στάν, αυξή­θη­καν κατά 75%, φτά­νο­ντας τα 10 εκατ.. Σήμε­ρα, οι σκλη­ροί δεί­κτες δεί­χνουν ότι 1 στα 3 παι­διά που ζουν εκτός της χώρας γέν­νη­σης τους είναι προσφυγόπουλο.

Ένας μεγά­λος αριθ­μός ερευ­νών που κυρί­ως διε­ξή­χθη­σαν τις προη­γού­με­νες δεκα­ε­τί­ες και αφο­ρού­σαν παι­διά και εφή­βους πρό­σφυ­γες από την πρώ­ην Γιου­γκο­σλα­βία, τη Σομα­λία, την Κού­βα, τη Μοζαμ­βί­κη, το Ιράκ, το Θιβέτ, την κατε­χό­με­νη Παλαι­στί­νη, το Κόσο­βο, τη Λαϊ­κή Δημο­κρα­τία του Κον­γκό, το Σου­δάν, τη Μέση Ανα­το­λή, την Κεντρι­κή Αμε­ρι­κή, την Καμπό­τζη και το Βιετ­νάμ δεί­χνουν την τραυ­μα­τι­σμέ­νη ψυχι­κή τους κατά­στα­ση, το φόβο, την από­γνω­ση, και την σωμα­το­ποι­η­μέ­νη θλί­ψη. Ισχυ­ρά τραυ­μα­τι­κά γεγο­νό­τα που συμ­βαί­νουν σ’ όλες τις φάσεις του εκτο­πι­σμού επη­ρε­ά­ζουν καθο­ρι­στι­κά την ψυχι­κή και την σωμα­τι­κή τους υγεία. Πριν το βίαιο εκτο­πι­σμό τους, τα παι­διά βιώ­νουν το από­λυ­το χάος και την κατα­στρο­φή, την απει­λή της ζωής τους και των γονιών τους, την απώ­λεια, την στέ­ρη­ση βασι­κών αγα­θών, τη βίαιη στρα­το­λό­γη­ση τους, τη βίαιη απο­κο­πή από περι­βάλ­λο­ντα μάθη­σης και φρο­ντί­δας, την έκθε­ση τους σε επι­κίν­δυ­νες ουσί­ες και τελε­τές. Κατά την περί­ο­δο της εισό­δου στην χώρα υπο­δο­χής, ο πιο καθο­ρι­στι­κός παρά­γο­ντας για την ταραγ­μέ­νη ψυχι­κή τους κατά­στα­ση είναι η πολύ­μη­νη παρα­μο­νή σε κέντρα «προ­σω­ρι­νής» κρά­τη­σης, ο απο­χω­ρι­σμός από τα δικά τους πρό­σω­πα, και η αδυ­να­μία επι­κοι­νω­νί­ας μαζί τους, η ελλι­πής πλη­ρο­φό­ρη­ση και καθο­δή­γη­ση σε νομι­κά θέμα­τα. Από επί­ση­μες εκθέ­σεις και έρευ­νες, γνω­ρί­ζου­με ότι στα κέντρα κρά­τη­σης είναι πιθα­νόν να εκτε­θούν σε πιο επι­κίν­δυ­να και βίαια γεγο­νό­τα. Ο φόβος ότι οι γονείς αγνο­ού­νται ή τους έχουν επι­τε­θεί, είναι πηγή μεγά­λης αγω­νί­ας και θλί­ψης ενώ οι αυστη­ρές νομο­θε­σί­ες των κρα­τών και οι συνα­φείς δια­δι­κα­σί­ες έγκρι­σης αιτή­μα­τος ασύ­λου τα συν­θλί­βουν αφαι­ρώ­ντας τους την προ­ο­πτι­κή ζωής. Σ’ όσες περισ­σό­τε­ρες ανα­γκα­στι­κές μετα­κι­νή­σεις οδη­γού­νται τα μικρά προ­σφυ­γό­που­λα, τόσο αυξά­νε­ται η έκθε­ση τους σε κάθε είδους κακο­ποί­η­ση και εκμε­τάλ­λευ­ση. Στην φάση της προ­σαρ­μο­γής στη νέα χώρα υπο­δο­χής, το κοι­νω­νι­κό στίγ­μα, ο απο­χω­ρι­σμός από τους γονείς, η ψυχο­λο­γι­κή κατά­στα­ση της μητέ­ρας και και η προ­κα­τει­λημ­μέ­νη στά­ση της κοι­νω­νί­ας απέ­να­ντι τους είναι μερι­κοί από τους καθο­ρι­στι­κούς παρά­γο­ντες που μπο­ρεί ακό­μη περισ­σό­τε­ρο να επι­βα­ρύ­νουν την τραυ­μα­τι­σμέ­νη ψυχι­κή τους κατά­στα­ση. Οι ρατσι­στι­κές επι­θέ­σεις μπο­ρεί να έχουν ισχυ­ρό­τε­ρο ψυχι­κό αντί­κτυ­πο ακό­μη και από την φτώ­χεια των συν­θη­κών ζωής.

Η σχο­λι­κή έντα­ξη, οι εκπαι­δευ­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες και τα πολι­τι­σμι­κά ευαί­σθη­τα εργα­στή­ρια καλ­λι­τε­χνι­κής έκφρα­σης, θρη­σκευ­τι­κής πίστης και πνευ­μα­τι­κό­τη­τας, αφή­γη­σης μπο­ρούν να απα­λύ­νουν τα τραύ­μα­τα των παι­διών παρέ­χο­ντας σ’ αυτά περι­βάλ­λο­ντα ασφά­λειας, φρο­ντί­δας, κατα­νό­η­σης και ερμη­νεί­ας των τραυ­μα­τι­κών τους εμπει­ριών. Είναι επεί­γου­σα ανά­γκη να εφαρ­μο­στούν οι όροι της Σύμ­βα­σης των Δικαιω­μά­των του Παι­διού καθώς είναι εκτε­θει­μέ­να στον πιο άμε­σο κίν­δυ­νο για την πιο ακραία μορ­φή βίας και εκμετάλλευσης.

Αναστασία Ζήση

Καθη­γή­τρια στο Τμή­μα Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Πανε­πι­στή­μιο Αιγαί­ου με γνω­στι­κό αντι­κεί­με­νο Κοι­νό­τη­τα & Ψυχι­κή Υγεία και Διευ­θύ­ντρια του Εργα­στη­ρί­ου Κοι­νω­νι­κής, Πολι­τι­σμι­κής & Ψηφια­κής Τεκ­μη­ρί­ω­σης. Εκπό­νη­σε τη διδα­κτο­ρι­κή της δια­τρι­βή ως υπό­τρο­φος του Κοι­νω­φε­λούς Ιδρύ­μα­τος Αλέ­ξαν­δρος Ωνά­σης στη Σχο­λή Ψυχο­λο­γί­ας του Πανε­πι­στή­μιου Birmingham, Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο. Έχει την επι­στη­μο­νι­κή ευθύ­νη μιας σει­ράς ερευ­νη­τι­κών προ­γραμ­μά­των σε αντι­κεί­με­να που αφο­ρούν στην κοι­νό­τη­τα και την ψυχι­κή υγεία, τον σχε­δια­σμό και την οργά­νω­ση ψυχο­κοι­νω­νι­κών παρεμ­βά­σε­ων, το κοι­νω­νι­κό στίγ­μα και εναλ­λα­κτι­κές προ­σεγ­γί­σεις στην αντι­με­τώ­πι­ση του ψυχι­κού πόνου. Έχει δημο­σιεύ­σει σε διε­θνή επι­στη­μο­νι­κά περιο­δι­κά, συλ­λο­γι­κούς τόμους και είναι συγ­γρα­φέ­ας επι­στη­μο­νι­κών μονο­γρα­φιών. Διδά­σκει στο Δι-ιδρυ­μα­τι­κό Πρό­γραμ­μα Μετα­πτυ­χια­κών Σπου­δών: Εφαρ­μο­σμέ­νη-Κλι­νι­κή Κοι­νω­νιο­λο­γία και Τέχνη, έχει οργα­νώ­σει θερι­νά σχο­λεία στη μεθο­δο­λο­γία της ποιο­τι­κής έρευ­νας και έχει ενερ­γό κοι­νω­νι­κή δρά­ση συνη­γο­ρί­ας και ενδυ­νά­μω­σης κοι­νο­τή­των και κοι­νω­νι­κών ομά­δων που δια­χρο­νι­κά κατα­πιέ­ζο­νται σε συν­θή­κες κοι­νω­νι­κού αποκλεισμού.