Γράφει ο Απόστολος Δ. Καραμπάς
Η γεωγραφική άγνοια, και η ανύπαρκτη ιστορική γνώση, συνεπιβατών στο κατάστρωμα του καραβιού του πρωινού δρομολογίου Ηράκλειο-Πειραιάς, ήταν η αφορμή αυτού του κειμένου.
Κάπου στην μισά της διαδρομής των ημερησίων δρομολογίων των Κρητικών πλοίων προς το λιμάνι του Πειραιά, στο νοτιοδυτικό όριο των Κυκλάδων, προβάλλει η Μήλος, ένα από τα ενεργά νησιά ηφαίστεια του αρχιπελάγους του Αιγαίου, η οποία κατοικείται ήδη από την Νεολιθική εποχή. Η μοναδική Προϊστορική Μήλος, του οψιανού, αυτού του μαύρου ηφαιστειακού γυαλιού, που αποτέλεσε την πρώτη ύλη κατασκευής εργαλείων, μάρτυρα της αρχαιότερης Αιγιακής ναυσιπλοΐας. Ένας χώρος συνάντησης των πολιτισμών της Χαλκής εποχής (Κυκλαδικού, Μινωικού και Μυκηναϊκού). Είναι η Μήλος της Αφροδίτης, με ισχυρή διαδρομή από τα ιστορικά χρόνια, ένα σύμβολο αντίστασης όπως εξιστορεί ο ιστορικός Θουκυδίδης στο 5ο βιβλίο των Ιστοριών του(Μηλίων Διάλογοι). Νησί των πειρατών, των μεταλλευμάτων, των ορυχείων και του τουρισμού. Στα δυτικά του νησιού, σε απόσταση 5 ν.μ. στέκεται μια ακατοίκητη απόκρημνη νησίδα, η Αντίμηλος ή Ερημούπολη, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι.
Βορειοδυτικά της Μήλου, σε απόσταση 25 ν.μ., στα νερά του Μυρτώου πελάγους, βρίσκεται η Φαλκονέρα, όπως είναι γνωστή από την βενετσιάνικη λέξη falcone (Γεράκι) αλλιώς Γερακούλια(Γερακότοπος). Μια βραχονησίδα που έγινε συνώνυμο μιας από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες της χώρας. Εκεί κοντά βυθίστηκε τις πρώτες πρωινές ώρες στις 8/12/1966, με ένταση ανέμων στην περιοχή 9 με 10 Μποφώρ, το «ΗΡΑΚΛΕΙΟ», ένας μετασκευασμένος σε οχηματαγωγό-επιβατικό πλοίο σκυλοπνίχτης, που εκτελούσε το δρομολόγιο λιμάνι Σούδας Χανίων-Πειραιάς. Επίσημα έχασαν την ζωή τους 241 άνθρωποι, αν και νεότερες έρευνες κάνουν λόγο για πολύ περισσότερους, όπως Ρομά που βρίσκονταν στο γκαράζ του πλοίου, μεταγωγές φυλακισμένων, άνθρωποι χωρίς εισιτήριο, γενικά άτομα που ταξίδευαν και δεν ήσαν περασμένα στις λίστες της εταιρείας. Να αναφέρουμε ότι το απαγορευτικό απόπλου θεσπίστηκε μετά το τραγικό ναυάγιο, όπως και η δημιουργία θαλάμου επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης. Ακόμη να σημειώσουμε ότι η δικαστική απόφαση της ποινής των υπευθύνων της εταιρείας θεωρήθηκε ιδιαιτέρως επιεικής.
Οι ταξιδιώτες πάνω στο κατάστρωμα του Κρητικού βαποριού με 60–70 λεπτά ακόμη πλεύσης πριν αυτό δέσει στο λιμάνι του Πειραιά, προς την δεξιά «μπάντα» αντικρίζουν το βραχώδες νησί του Αγίου Γεωργίου. Μακρύτερα, κοντά στην Αττική γη, μπορούν να διακρίνουν την βραχονησίδα Πάτροκλος και το νοτιότερο σημείο της το ακρωτήριο Σούνιο, με τον δωρικού ρυθμού ναό του Ποσειδώνος στην κορυφή του, ορατό από όλους τους θαλάσσιους δρόμους, και κάπου στο βάθος την Μακρόνησο που αχνοφαίνεται.
Το 2015 ξεκίνησαν οι εργασίες μετατροπής της νησίδας Άγιος Γεώργιος σε αιολικό πάρκο, για το οποίο γνωμοδότησαν θετικά 28 υπηρεσίες 8 υπουργείων σύμφωνα με την κατασκευαστική εταιρεία.
Ο κορυφογραμμές του νησιού ισοπεδώθηκαν για να εγκατασταθούν οι 23 γιγαντιαίες ανεμογεννήτριες, κατασκευάσθηκαν χιλιόμετρα δρόμος και λιμενικές εγκαταστάσεις. Ένα πολιτιστικό και οικολογικό έγκλημα, μια περιβαλλοντική καταστροφή. Η πρώτη εικόνα του νησιού είναι τρομακτική, αισθητική υποβάθμιση, μια αλλόκοτη θέα!
Ο Άγιος Γεώργιος η Σαν Τζώρτζης, όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν οι ναυτικοί που το συναντούν στη ρότα τους, είναι ένα ακατοίκητο πολλές δεκαετίες μικρό νησί στην είσοδο του Σαρωνικού κόλπου, που απέχει 11 ν.μ. από το ακρωτήρι του Σουνίου. Μοναδικοί κάτοικοι οι άγριες αίγες που προέρχονται από ζώα που τα έβοσκαν κτηνοτρόφοι της Αττικής ή της Ύδρας. Στην Αρχαιότητα ονομάζονταν Βέλβινα, σύμφωνα με την μαρτυρία του γεωγράφου Στράβωνος και υπήρξε τόπος παραγωγής κριθαριού. Χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους σαν τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων. Από τον 14ο αι. σε ναυτικούς χάρτες και πορτολάνους συναντάται με την ονομασία San Giorgio d΄ Arbora. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα φανερώνουν διαχρονική εγκατάσταση, από τα Ύστερα Γεωμετρικά χρόνια μέχρι την Μεταβυζαντινή περίοδο και τους Νεότερους χρόνους. Στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι Γερμανοί ναζιστές το χρησιμοποίησαν ως ναυτική βάση.
Η ευρύτερη περιοχή είναι γεμάτη ναυάγια. Σε μια απόσταση λιγότερο από 2 ν.μ. από το Σούνιο και 850 μ. από την ακτή βρίσκεται η βραχονησίδα Γαιδουρονήσι ή Πάτροκλος, όπως αναφέρεται στα Αττικά (Ελλάδος Περιήγησις) του περιηγητή Παυσανία, από το όνομα του διοικητή των Αιγυπτιακών τριηρών, που είχε αγκυροβολήσει στο νησί κατά τον Χρεμωνίδειο πόλεμο (267–261 πχ).
Στην σύγχρονη ιστορία το επιταγμένο από τους Γερμανούς κατακτητές νορβηγικό πλοίο «ORIA», που είχε αποπλεύσει από την Ρόδο για Πειραιά κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, προσέκρουσε στην νησίδα και βυθίστηκε στις 12/2/44 τις πρωινές ώρες. Μετέφερε Ιταλούς στρατιώτες αιχμάλωτους των Ναζί, από τους οποίους πνίγηκαν σχεδόν όλοι, (περισσότεροι από 4.000). Ήταν ένα τραγικό πολύνεκρο ναυάγιο, πολύ μεγαλύτερο του Τιτανικού (1523),δεν καταγράφηκε πουθενά ως συμβάν, εξ αιτίας της ναζιστικής λογοκρισίας.
Η μικρή αυτή νήσος μετά από ένα καθεστώς ιδιοκτητών,κληρονόμων, και απόπειρες διαφόρων τουριστικών επενδύσεων, όπως δημιουργία καζίνο και υποθαλάσσιας σήραγγας, εντάχθηκε σε ζώνη προστασίας το 1982 και απαγόρευσης κάθε οικοδομικής δραστηριότητας. Από το 1988 έχει επίσημα ανακηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος .
Απέναντι από το Λαύριο, περίπου 2,5 ν.μ., στέκει το δυτικότερο νησί των Κυκλάδων, η Μακρόνησος! Οικιστικά κατάλοιπα φανερώνουν κατοίκηση στο νησί από την εποχή του χαλκού. Η «Μάκρις» στα αρχαία χρόνια, λόγω της στενόμακρης μορφής(13χ μήκος-1έως2,5χ πλάτος). Η Ελένη νήσος, σύμφωνα με τον μύθο εκεί αποβιβάσθηκε η Ελένη της Τροίας, η Κρανάη, όπως την ονοματίζει ο Στράβων. Υπήρξε ορμητήριο πειρατών για πολλούς αιώνες, και στους Βαλκανικούς πολέμους (1912–1913)τόπος φυλάκισης Τούρκων στρατιωτών αιχμάλωτων, πολλοί από τους οποίους δεν επέζησαν, ασθένησαν από τύφο και ετάφησαν στο νησί.
Μετά το τραγικό τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας, που σήμανε το τέλος του Ελληνικού εθνικισμού και της «Μεγάλης Ιδέας», η Μακρόνησος λειτούργησε ως λοιμοκαθαρτήριο χιλιάδων προσφύγων, κυρίως Μικρασιατών Ποντίων. Μέχρι το τέλος του 1923 υπολογίζεται ότι πάνω από 40.000 χιλιάδες πρόσφυγες πέρασαν από εκεί, η συνηθισμένη διάρκεια παραμονής ήταν 14 μέχρι 40 ημέρες, αρκετές χιλιάδες από αυτούς πέθαναν από τις απάνθρωπες και άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Την περίοδο του εμφυλίου, στο στρατόπεδο «εθνικής αναμορφώσεως» Μακρονήσου, στις 29/2 και 1/3/1948 δολοφονούνται από τις ένοπλες φρουρές εξόριστοι, άοπλοι, «Αμετανόητοι» στρατιώτες του Α Τάγματος Σκαπανέων . Σύμφωνα με την μαρτυρία του καπετάνιου του καϊκιού, που τους μετέφερε σε πλοίο του πολεμικού ναυτικού στον Σαν Τζώρτζη, όπου οι ναύτες τους «φουντάριζαν» με συρμάτινα δίχτυα στον βυθό της θάλασσας, μετρημένοι ένας, ένας, 350 νεκροί!
Ένα στρατόπεδο ηθικής και φυσικής εξόντωσης. Εκεί μαρτύρησαν από το μεταπολεμικό κράτος χιλιάδες εξόριστοι, αγωνιστές της ΕΑΜικής αντίστασης, δημοκράτες, αριστεροί, κομμουνιστές. Αρχικά στρατεύσιμοι και αργότερα πολίτες, άνδρες και γυναίκες, ακόμη και ανήλικοι. Από αυτούς εκατοντάδες δολοφονήθηκαν ή έχασαν την ζωή τους από τα βασανιστήρια που υπέστησαν. Αρκετοί έμειναν ανάπηροι και άλλοι ψυχικά διαταραγμένοι.
Το στρατόπεδο της Μακρονήσου λειτούργησε από το 1947 μέχρι το 1954, οπότε και καταργήθηκε, οι τελευταίοι στρατιώτες φρουροί των εγκαταστάσεων του νησιού αρχές του 1961 το εγκατέλειψαν. Το νησί κηρύχθηκε ιστορικός τόπος το 1989, τα κτίρια των στρατοπέδων ιστορικά διατηρητέα μνημεία, και από το 2019 κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος.