Μπέρτολτ Μπρεχτ: Ο κομμουνισμός είναι η μέση οδός, και ακόμα οχτώ ποιήματα

Γρά­φει και επι­λέ­γει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Όσα ποι­ή­μα­τα και σχό­λια για τον Μπέρ­τολτ Μπρεχτ να ανε­βά­σει κάποιος στο δια­δί­κτυο ποτέ δεν θα είναι αρκε­τά για να περι­γρά­ψουν την εικό­να του αδέ­σμευ­του από εξαρ­τή­σεις, κομ­μου­νι­στή ποι­η­τή και θεα­τρι­κού συγ­γρα­φέα. Η καλύ­τε­ρη συμ­βου­λή που μπο­ρεί να δοθεί σε αυτή την περί­πτω­ση είναι ο ενδια­φε­ρό­με­νος να ανα­ζη­τή­σει και να βρει, όσο γίνε­ται περισ­σό­τε­ρο από το έργο του Μπρεχτ, να το δια­βά­σει και να το δια­δώ­σει στους φίλους και τους συντρό­φους του. Οι περισ­σό­τε­ροι από εμάς γνω­ρί­ζου­με τον Μπρεχτ ως ένα πολι­τι­κό ποι­η­τή αλλά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ήταν και ένας ερω­τι­κός ποι­η­τής ιδιαί­τε­ρα αξιό­λο­γος. Σε αυτό το σημείο, μπο­ρού­με να πού­με και δεν θα κάνου­με λάθος ότι η πολι­τι­κή ανη­συ­χία, η ερω­τι­κή διά­θε­ση και η κοι­νω­νι­κή μαχη­τι­κό­τη­τα είναι τα τρία – και αξε­χώ­ρι­στα – στοι­χεία που κάνουν τον Ποι­η­τή να είναι επίκαιρος.

Στην επο­χή μάλι­στα που η ποί­η­ση έχει μετα­τρα­πεί σε μια ανάρ­τη­ση στο Facebook πλαι­σιω­μέ­νη από φωτο­γρα­φί­ες με χαρι­τω­μέ­να προ­σω­πά­κια και αντι­λή­ψεις που αντι­με­τω­πί­ζουν τους ποι­η­τές λίγο – πολύ ως σύμ­βου­λους ευε­ξί­ας και καλύ­τε­ρης ζωής, έρχε­ται ο Μπρεχτ να ανα­δεί­ξει ξανά ότι ο ρόλος της ποί­η­σης είναι κοι­νω­νι­κός και ότι η καλύ­τε­ρη ζωή θα έρθει με αγώ­να, οι οποί­ος δεν έχει τελειώ­σει («Μα λέμε εμείς: Άρχι­σε τώρα), με δυνα­τή «κρι­τι­κή στά­ση» και με την καθο­ρι­στι­κή παρέμ­βα­ση του ανθρώ­που που αν και «ξέρει να σκο­τώ­νει» γνω­ρί­ζεις επί­σης και «να σκέφτεται».

Κάτω από αυτό το πρί­σμα επι­λέ­χθη­καν και τα ποι­ή­μα­τα που ακο­λου­θούν από τέσ­σε­ρις δια­φο­ρε­τι­κές εκδόσεις.

ΜΑΣ ΛΕΝΕ ΟΙ ΕΧΤΡΟΙ ΜΑΣ

Μας λένε οι εχτροί μας: Τέλειω­σε ο αγώνας
Μα λέμε εμείς: Άρχι­σε τώρα.

Μας λένε οι εχτροί μας: Την αλή­θεια την απαρνηθήκαν.
Μα λέμε εμείς: Την ξέρου­με ακόμα.

Μας λένε οι εχτροί μας: Και γνω­στή ακό­μα να γίνει η αλήθεια
Δεν μπο­ρεί άλλο πια να διαδοθεί.
Μα είμα­στε εμείς αυτοί που τη διαδίδουν.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ

Φαντά­ζει άγο­νη σε πολλούς.
Κατα­λή­γου­νε σ’ αυτό, για­τί οι ίδιοι
Δεν μπο­ρούν να φτά­σου­νε το κρά­τος με την κρι­τι­κή τους.
Μα η μονα­δι­κή στά­ση που είναι άγονη
Είναι μονα­χά της αδυ­να­μί­ας η στάση.
Με την κρι­τι­κή των όπλων
Μπο­ρούν τα κρά­τη να γίνου­νε συντρίμμια.

Η δια­κα­νά­λω­ση ενός ποταμού
Το μπό­λια­σμα ενός φρουτόδεντρου
Η δια­παι­δα­γώ­γη­ση ενός ανθρώπου
Η αλλα­γή του χαρα­κτή­ρα ενός κράτους
Είναι όλα παρα­δείγ­μα­τα γόνι­μης κριτικής.
Κι είναι συνάμα
Παρα­δείγ­μα­τα απ’ την τέχνη

Ποι­ή­μα­τα του Μπέρ­τολτ Μπρέχτ, Εκδό­σεις Σύγ­χρο­νη Επο­χή (1987)
Μετά­φρα­ση και πρό­λο­γος: Νάντια Βαλαβάνη

Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΣΗ ΟΔΟΣ

Σε ανα­τρο­πή της καθε­στη­κυί­ας τάξε­ως να καλούμε
φαντά­ζει φοβερό.
Πλην όμως η καθε­στη­κυία δεν είναι τάξη.

Να κατα­φεύ­γου­με στη βία πάλι
φαντά­ζει κακό.
Πλην όμως ό,τι στα­θε­ρά ασκεί­ται βία είναι,
δεν είναι κάτι το ξεχω­ρι­στό και το ιδιαίτερο.

Ο κομ­μου­νι­σμός δεν είναι το άκρον των άκρων
που μόνο κάτι λίγο απ’ αυτόν μπο­ρεί να εφαρμοστεί,
αλλά
πριν ολό­κλη­ρος εφαρ­μο­στεί ολότελα,
δεν υπάρ­χει ούτε μία περί­πτω­ση να γίνει ανεκτός
από όποιον είναι αναίσθητος.

Ο κομ­μου­νι­σμός είναι όντως το ελά­χι­στο αίτημα,
είναι αυτό που βρί­σκε­ται απ’ όλα πιο κοντά μας,
είναι η μέση λογι­κή οδός.
Όποιος του πάει κόντρα, όχι, δεν σκέ­φτε­ται αλλιώτικα ‒
όποιος του πάει κόντρα δεν σκέ­φτε­ται καθόλου
ή σκέ­φτε­ται απλώς και μόνο το τομά­ρι του.
Είναι εχθρός του ανθρω­πί­νου γένους, είναι
φριχτός
κακός
αναίσθητος
και πρω­τί­στως είναι
οπα­δός των άκρων, που,
αν εφαρ­μο­ζό­ταν έστω και κάτι λίγο απ’ αυτά,
η ανθρω­πό­τη­τα μες στον γκρε­μό θε να χανόταν.

ΟΤΑΝ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΑΝ ΒΡΟΧΗ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ

Προ­σω­πο­γρα­φία του Μπρεχτ από τον Rudolf Schlichter (1926

Όπως εκεί­νος που φέρ­νει μια σημα­ντι­κή επι­στο­λή στο γκι­σέ εκτός των ωρών εργα­σί­ας του ταχυ­δρο­μεί­ου: και το γκι­σέ είναι κλειστό·
όπως εκεί­νος που θέλει να προει­δο­ποι­ή­σει την πόλη για την επερ­χό­με­νη πλημ­μύ­ρα ‒ μιλά­ει ωστό­σο ξένη γλώσ­σα: και κανέ­νας τί λέει δεν καταλαβαίνει·
όπως ο ζητιά­νος που χτυ­πά­ει για πέμ­πτη φορά την πόρ­τα εκεί­νη που του είχαν ανοί­ξει τις προη­γού­με­νες τέσ­σε­ρις: και μένει τώρα, την πέμ­πτη του φορά, πεινασμένος·
όπως ο πλη­γω­μέ­νος που τρέ­χει το αίμα του, ενώ περι­μέ­νει τον για­τρό: και το αίμα του συνε­χί­ζει να τρέχει,

έτσι ερχό­μα­στε κι εμείς και γρά­φου­με και λέμε για τα κακά που έχου­με τρα­βή­ξει και για τα εγκλή­μα­τα που έχου­με υποστεί.

Την πρώ­τη φορά που ανα­φέ­ρα­με ότι σφά­ζα­νε τους φίλους μας με μέτρο και αραιά-αραιά, βγή­κε μια κραυ­γή από­γνω­σης και φρί­κης. Είχα­νε σφά­ξει, τότε, εκα­τό. Όταν όμως ύστε­ρα σφα­χτή­καν χίλιοι, και τελειω­μό δεν είχα­νε οι σφα­γές, απλώ­θη­κε παντού σιωπή.

Όταν έρχο­νται και πέφτουν σαν βρο­χή τα εγκλή­μα­τα, κανείς τότε δεν βγαί­νει να φωνά­ξει Σταματήστε!

Όταν τα εγκλή­μα­τα γίνο­νται σωρός, γίνο­νται και αόρατα.
Όταν τα βάσα­να είναι αβά­στα­χτα και θεριεύ­ει ο πόνος, κραυ­γή από που­θε­νά δεν ακούγεται.
Για­τί και οι κραυ­γές… έτσι πέφτου­νε κι αυτές… σαν βρο­χή, σαν βρο­χή καλοκαιριάτικη.

Η βαβυ­λω­νια­κή σύγ­χυ­ση των λέξε­ων και άλλα 499 ποι­ή­μα­τα, Εκδό­σεις Guttenberg (2014)
Μετά­φρα­ση: Γιώρ­γος Κεντρωτής

ΣΟΝΕΤΤΟ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ.15 (Η ΧΡΗΣΗ ΧΥΔΑΙΩΝ ΛΕΞΕΩΝ)

Εγώ ο άμε­τρος, που ζω μετρί­ως, στα τρία μου
σας γρά­φω, φίλοι να το ξέρε­τε! Σο-
βαρά ποθώ χυδαία να σας ξεχέσω
– ανά­γκη δεν σας έχω… μήτε χρεία μου!
Στο πήδη­μα τα λόγια φτιά­χνουν καύλα:
το χαί­ρε­ται ο γαμιάς να λέει γ α – μ ή – σ ι
– κι αυτός, που λέξεις έχει να σκορπίσει,
ποτέ του δεν θα κοι­μη­θεί σε τάβλα.

Γαμί­κου­λες καλούς η γλώσ­σα θα ‘χει στέψει,
μόνο όταν το κορά­σι τους πιπώσει
στε­γνά κι αγρί­ως ‑κοντά στο νου κι η γνώση.
Στε­γνός στο πνεύ­μα μόνο μην και μείνω!
Η τέχνη του άντρα λέει: Γ α μ ώ μ ε σ κ έ ψ η∙
κι η πολυ­τέ­λεια: ν α γ ε λ ά ω, ό τ α ν χ ύ ν ω!

Σάου­να και συνου­σία, Εκδό­σεις ‘Ύψι­λον (2005)
Μετά­φρα­ση: Γιώρ­γος Κεντρωτής

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ (1939)

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Απ’ την παλιά πρω­τεύ­ου­σα την Πράγα;
Από την Πρά­γα της έστει­λε ψηλά μποτίνια,
Ένα χαι­ρε­τι­σμό και τα ψηλά μποτίνια
Αυτό της έστει­λε δώρο από την Πράγα.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Απ’ τη Βαρ­σο­βία και τις όχθες του Βιστούλα;
Απ’ τη Βαρ­σο­βία της έστει­λε δώρο μια λινή μπλούζα,
Παρά­ξε­νη, πολύ­χρω­μη, μια μπλού­ζα πολωνέζα!
Αυτό της έστει­λε δώρο απ’ τις όχθες του Βιστούλα.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Απ’ το Όσλο και τη Δανία;
Ένα μικρό γου­να­ρι­κό για το λαιμό,
Με την ελπί­δα πως ο γού­νι­νος για­κάς θα της αρέσει.
Αυτό της έστει­λε δώρο απ’ τη Δανία και το Όσλο.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Από το Ρότερ­νταμ το πλού­σιο και χορτάτο;
Από το Ρότερ­νταμ της έστει­λε δώρο ένα καπέλο.
Τρέ­λα της πάει το ολλαν­δέ­ζι­κο καπέλο.
Αυτό της έστει­λε δώρο από το Ρότερνταμ.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Από το Βέλ­γιο και τις Βρυξέλες;
Δαντέ­λες σπά­νιες της έστειλε,
Ω, κι αυτή να’ χει σπά­νιες δαντέλες!
Αυτό της έστει­λε δώρο από το Βέλγιο.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Απ’ το Παρί­σι “πόλη του Φωτός”;
Απ΄το Παρί­σι της έστει­λε μετα­ξω­τό φουστάνι
Να σκά­σει από τη ζήλεια η γειτόνισσα.
Αυτό της έστει­λε δώρο από το Παρίσι.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Από την Τρί­πο­λη κει κάτω της Λιβύης;
Από την Τρί­πο­λη της έστει­λε δώρο μια καδενίτσα
Με φυλα­κτό στη χάλ­κι­νη αλυσιδίτσα.
Αυτό της έστει­λε δώρο από την Τρίπολη.

Και τι έστει­λε ο φαντά­ρος στη γυναί­κα του
Απ’ την απέ­ρα­ντη γη της Ρωσίας;
Απ’ τη Ρωσία της έστει­λε ένα μαύ­ρο κρέπι
Για το μνη­μό­συ­νό του, κρέ­πι χήρας-
Αυτό της έστει­λε δώρο από την Ρωσία.

Από­δο­ση: Ρίτα Μπού­μη Παπά

ΣΤΡΑΤΗΓΕ, ΤΟ ΤΑΝΚ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ (1939)

Θερί­ζει δάση ολό­κλη­ρα, κι εκα­το­ντά­δες άντρες αφανίζει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
χρειά­ζε­ται οδηγό.

Στρα­τη­γέ, το βομ­βαρ­δι­στι­κό σου είναι πολυδύναμο.
Πετά­ει πιο γρή­γο­ρα απ’ τον άνε­μο, κι απ’ τον ελέ­φα­ντα σηκώνει
βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Χρειά­ζε­ται πιλότο.

Στα­τη­γέ, ο άνθρω­πος είναι χρή­σι­μος πολύ.
Ξέρει να πετά­ει, ξέρει να σκοτώνει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Ξέρει να σκέφτεται.

Από­δο­ση: Μάριος Πλωρίτης

ΚΑΠΟΤΕ, ΣΑ ΒΡΕΘΕΙ ΚΑΙΡΟΣ

Κάπο­τε, σα βρε­θεί καιρός
Πάνω στις σκέ­ψεις όλων των μεγά­λων δια­νοη­τών όλων των εποχών
θα στοχαστούμε
Όλους τους πίνα­κες όλων των ζωγρά­φων θα θαυμάσουμε
Με όλους αυτούς που κάνουν πλά­κα θα γελάσουμε
Όλες τις γυναί­κες θα φλερτάρουμε
Όλους τους άντρες θα διδάξουμε.

Από­δο­ση: Νάντια Βαλαβάνη

Ποι­ή­μα­τα του Μπέρ­τολτ Μπρέχτ, Σε ανθο­λό­γη­ση του Κώστα Μηλ­τιά­δη από την δίγλωσ­ση έκδο­ση σε γερ­μα­νι­κά και ελλη­νι­κά των εκδό­σε­ων Κορόν­τζη (2009)