Μπύρα (ή μπίρα), το ποτό του καλοκαιριού

«Πιά­σε μια παγω­μέ­νη». Παραγ­γε­λία που ακού­γε­ται συχνά, τώρα που καλο­καί­ρια­σε. Κι όταν ο σερ­βι­τό­ρος ακού­ει «παγω­μέ­νη», ξέρει πως ο πελά­της θέλει μπύ­ρα. Ποτό που είναι στε­νά συν­δε­δε­μέ­νο με το καλο­και­ρά­κι, αν και πολ­λοί προ­τι­μούν τη μπύ­ρα όλο τον χρό­νο. Στην ελλη­νι­κή αγο­ρά κυριαρ­χούν ορι­σμέ­νες πολύ γνω­στές πολυ­ε­θνι­κές ζυθο­ποι­ί­ες αλλά τα τελευ­ταία χρό­νια διεκ­δι­κούν το μερί­διό τους αρκε­τές νέες τοπι­κές ετι­κέ­τες που παρά­γουν μάλι­στα και εξαι­ρε­τι­κής ποιό­τη­τας μπύρες.

Η λέξη μπύ­ρα που χρη­σι­μο­ποιού­με σήμε­ρα έχει πρω­το­γερ­μα­νι­κή κατα­γω­γή (beuza) κι αυτή με τη σει­ρά της πρω­τοϊν­δο­ευ­ρω­παϊ­κή (bhews), που σημαί­νει «ίζη­μα». Η ελλη­νι­κή λέξη «ζύθος» χρη­σι­μο­ποιεί­ται αναλ­λοί­ω­τη από την αρχαιό­τη­τα και προ­έρ­χε­ται από το ρήμα «ζέω», που σημαί­νει «βρά­ζω». Ο Διό­δω­ρος και ο Στρά­βων ανα­φέ­ρο­νται με την λέξη «ζύθος» στο ποτό που παρά­γουν κυρί­ως οι Αιγύ­πτιοι από τη ζύμω­ση του κριθαριού.

Η μπύ­ρα είναι ποτό που μας έχουν «κλη­ρο­δο­τή­σει» οι πολι­τι­σμοί της Ανα­το­λής. Εκτός από τους Αιγύ­πτιους, μπύ­ρα έφτια­χναν οι Σου­μέ­ριοι και οι Βαβυλώνιοι.Έχει βρε­θεί ανά­γλυ­φο που χρο­νο­λο­γεί­ται γύρω στο 3000–2800 π.Χ. και ανα­φέ­ρε­ται στην παρα­σκευή μπύ­ρας από τους Σου­μέ­ριους, ενώ ανα­φο­ρά στο ποτό γίνε­ται επί­σης στο έπος του Γκιλ­γκα­μές και σε ένα ποί­η­μα των Σου­μέ­ριων, που θεω­ρεί­ται και η αρχαιό­τε­ρη «συντα­γή» για τη μπύ­ρα. Οι Σου­μέ­ριοι λάτρευαν μάλι­στα την θεά Νιν­κά­σι, που πίστευαν ότι είχε γεν­νη­θεί από «αφρώ­δες νερό», και πίστευαν ότι εκεί­νη έμα­θε στους ανθρώ­πους πώς να παρα­σκευά­ζουν ποτά. Μπύ­ρα από διά­φο­ρα δημη­τρια­κά έφτια­χναν και οι Βαβυ­λώ­νιοι. Από τον κώδι­κα του Χαμου­ρα­μπί μαθαί­νου­με ότι το δικαί­ω­μα στην κατα­νά­λω­ση μπύ­ρας σχε­τι­ζό­ταν με την κοι­νω­νι­κή θέση κάθε ατό­μου. Σου­μέ­ριοι, Βαβυ­λώ­νιοι και Αιγύ­πτιοι παρα­σκεύ­α­ζαν την μπύ­ρα περί­που με τον ίδιο τρό­πο που φτιά­χνε­ται και σήμε­ρα, δηλα­δή με βάση το κρι­θά­ρι και πιο σπά­νια από άλλα δημη­τρια­κά. Οι αρχαί­οι Έλλη­νες έμα­θαν την μπύ­ρα από τους Αιγύ­πτιους, αλλά στην αρχαία Ελλά­δα θεω­ρεί­το ποτό κατώ­τε­ρης ποιό­τη­τας από το κρα­σί. Αντί­θε­τα η μπύ­ρα ήταν ποτό που άρε­σε πολύ στους Θρά­κες, τους Σκύ­θες και τους Αρμένιους.

Πώς ήταν η μπύ­ρα που έπι­ναν στην αρχαιό­τη­τα; Ισραη­λι­νοί επι­στή­μο­νες εξή­γα­γαν μαγιά μπύ­ρας από δοχεία ηλι­κί­ας περί­που 3000 χρό­νων και με αυτή τη μαγιά παρα­σκεύ­α­σαν μπύ­ρα που θεω­ρούν ότι είναι παρό­μοια με αυτή που έπι­ναν οι Αιγύ­πτιοι ευγε­νείς. Έχει περιε­κτι­κό­τη­τα σε αλκο­όλ 6% και στη γεύ­ση θυμί­ζει αυτή τη μπύ­ρα που φτιά­χνουν σήμε­ρα οι ζυθο­ποιοί με βάση το σιτάρι.

Για την κεντρι­κή Ευρώ­πη υπάρ­χουν τεκ­μή­ρια παρα­σκευ­ής μπύ­ρας από τους Κέλ­τες και τα γερ­μα­νι­κά φύλα από τον 1ο π.Χ αιώ­να, αλλά σε αντί­θε­ση με τους πολι­τι­σμούς της Μεσο­πο­τα­μί­ας και της Ανα­το­λής οι κεντρο­ευ­ρω­παί­οι αγνο­ού­σαν τη χρή­ση του λυκί­σκου. Η καλ­λιέρ­γεια λυκί­σκου για την χρη­σι­μο­ποί­η­σή του στην παρα­σκευή μπύ­ρας ανα­φέ­ρε­ται στη Γερ­μα­νία για πρώ­τη φορά το 768 μ.Χ, στη μονή Φράι­ζινγκ της Βαυα­ρί­ας. Πώς προ­έ­κυ­ψε η πόση μπύ­ρας από τους μονα­χούς; Θεω­ρεί­ται ότι έπι­ναν για­τί τους βοη­θού­σε να αντέ­ξουν τις νηστείες.

Η παρα­γω­γή δια­φό­ρων ειδών μπύ­ρας όλο το χρό­νο είναι απο­τέ­λε­σμα της ανά­πτυ­ξης της ζυθο­ποι­ί­ας τον 19ο αιώ­να. Πλέ­ον οι ζυθο­ποιοί παρά­γουν μπύ­ρες με ιδιαί­τε­ρα χαρα­κτη­ρι­στι­κά, αλλά τα κύρια είδη είναι δύο — ale και lager — και δια­κρί­νο­νται με βάση τους ζυμο­μύ­κη­τες που χρη­σι­μο­ποιού­νται για την παρα­σκευή του ποτού.

Η μεγα­λύ­τε­ρη παρα­γω­γή μπύ­ρας γίνε­ται στη Γερ­μα­νία, όπου σύμ­φω­να με στοι­χεία του 2017, που αντλού­με από την ιστο­σε­λί­δα brewersofeurope.org, παρή­χθη­σαν πάνω από 93.000 εκα­τό­λι­τρα. Ακο­λου­θούν το Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο και η Πολω­νία, με παρα­γω­γή λίγο πάνω από τα 40.000 εκα­τό­λι­τρα. Στην Ελλά­δα την ίδια χρο­νιά η παρα­γω­γή ήταν 3.800 εκα­τό­λι­τρα, περί­που όση και η κατα­νά­λω­ση. Η μεγα­λύ­τε­ρη κατα­νά­λω­ση κατά κεφα­λή γίνε­ται στην Τσε­χία (138 λίτρα ανά άτο­μο), ενώ στην Ελλά­δα ανέρ­χε­ται σε 35 λίτρα ανά άτο­μο. Στην Ελλά­δα το 90% της μπύ­ρας που κατα­να­λώ­νου­με παρά­γε­ται σε εγχώ­ριες μονά­δες, που ελέγ­χο­νται σε μεγά­λο ποσο­στό από πολυ­ε­θνι­κούς κολοσσούς.

Και για το τέλος μια διευ­κρί­νι­ση: η σύγ­χρο­νη τάση επι­βάλ­λει την γρα­φή με «γιώ­τα», δηλα­δή «μπί­ρα», αφού οι γλωσ­σο­λό­γοι επι­ση­μαί­νουν ότι η χρή­ση του «ύψι­λον» δεν αιτιο­λο­γεί­ται από την κατα­γω­γή της λέξης. Ωστό­σο οι περισ­σό­τε­ρες ζυθο­ποι­ί­ες στις συσκευα­σί­ες τους την ανα­γρά­φουν ως «μπύ­ρα». Έστω κι αν είναι λάθος, είναι από τα λάθη που μας ακο­λου­θούν πολ­λά χρό­νια και τα έχου­με απο­δε­χτεί… Άσε που το «ύψι­λον» θυμί­ζει ποτή­ρι για … μπύρα.

Πηγή: Του Χρί­στου Καλουν­τζό­γλου / ΑΠΕ