Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

«Νικολάκη μη παίζεις με τα κανάλια!!»

Γρά­φει ο Οικο­δό­μος //

Τη θυμά­μαι καλά. Μεγά­λη σε όλες τις δια­στά­σεις της. Κλει­σμέ­νη σε ένα ξύλι­νο κου­τί που γυά­λι­ζε και τη μια όψη του την κάλυ­πτε ένα σκού­ρο τζά­μι. Δίπλα στο τζά­μι ξεχώ­ρι­ζαν δυο σει­ρές από κου­μπιά και δια­κό­πτες, πάνω από την ονο­μα­σία της μάρ­κας. Η θέση της πάνω σ’ ένα στε­νό τρα­πε­ζά­κι με ένα ράφι χαμη­λά και ψηλό­λι­γνα πόδια που κατέ­λη­γαν σε μικρά ροδά­κια. Τη ράχη της στό­λι­ζε πάντα το αρι­στο­τε­χνι­κά πλεγ­μέ­νο από τα χέρια της μάνας λευ­κό σεμέν που, πριν την ανοί­ξει, το γύρι­ζε και το δίπλω­νε προς τα πάνω με προ­σο­χή, και όταν την έκλει­νε το επα­νέ­φε­ρε στη θέση του «ζυγί­ζο­ντας» με το βλέμ­μα της τις απο­στά­σεις και διορ­θώ­νο­ντας μέχρι να επι­τευ­χθεί η συμμετρία.

Όταν μπή­κε στο σπί­τι έγι­νε κανο­νι­κή… επα­νά­στα­ση και δεν πέρ­να­γε η ώρα μέχρι να συν­δε­θεί η κεραία και ν’ αρχί­σει να παί­ζει. Από τότε ξεχύ­θη­καν μπρο­στά μας χιλιά­δες ασπρό­μαυ­ρες εικό­νες που συντρό­φευαν την οικο­γέ­νεια σε μια κατά­στα­ση πρω­τό­γνω­ρη, αφού με το ραδιό­φω­νο είχα­με συνη­θί­σει να ακού­με αλλά να μη βλέπουμε.

TV12Ήταν Φλε­βά­ρης του 1966 όταν από το στού­ντιο του Εθνι­κού Ιδρύ­μα­τος Ραδιο­φω­νί­ας (ΕΙΡ) στην Αθή­να, βγαί­νει στον αέρα επί­ση­μα η πρώ­τη δοκι­μα­στι­κή τηλε­ο­πτι­κή εκπο­μπή, επι­σφρα­γί­ζο­ντας δοκι­μα­στι­κές προ­σπά­θειες που είχαν ξεκι­νή­σει πέντε χρό­νια νωρί­τε­ρα στη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Χιλιά­δες άνθρω­ποι, σπρώ­χνο­νται μπρο­στά στις βιτρί­νες των κατα­στη­μά­των ηλε­κτρι­κών ειδών για να δουν με τα μάτια τους το μεγά­λο επί­τευγ­μα της τεχνο­λο­γί­ας που μέχρι τότε διά­βα­ζαν για αυτό στον τύπο. Λίγους μήνες μετά ξεκι­νά δοκι­μα­στι­κές εκπο­μπές και η Τηλε­ό­ρα­σις Ενό­πλων Δυνά­με­ων (ΤΕΔ), που σύντο­μα θα μετο­νο­μα­στεί σε Υπη­ρε­σία Ενη­με­ρώ­σε­ως Ενό­πλων Δυνά­με­ων (ΥΕΝΕΔ), και έτσι δυο κρα­τι­κά κανά­λια ―ένα πολι­τι­κό και ένα στρα­τιω­τι­κό― ανα­λαμ­βά­νουν την «ενη­μέ­ρω­ση» και την «ψυχα­γω­γία» του λαού. Και η κυβέρ­νη­ση, για λογα­ρια­σμό της εξου­σί­ας, αρχί­ζει να περιερ­γά­ζε­ται ―όπως ένα παι­δί το και­νούρ­γιο παι­χνί­δι που του δώρι­σαν― το νέο και πολ­λά υπο­σχό­με­νο για τη χει­ρα­γώ­γη­ση της μάζας «παι­χνί­δι». Που απο­δεί­χτη­κε κανο­νι­κό όπλο, εξό­χως απο­τε­λε­σμα­τι­κό στα χέρια επι­δέ­ξιων χει­ρι­στών και την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα του οποί­ου, άλλος λιγό­τε­ρο και άλλος περισ­σό­τε­ρο, ο καθέ­νας μπο­ρεί να δια­κρί­νει στις μέρες μας.

TV5AΈνα χρό­νο και κάτι μετά, το πρω­ι­νό της 21ης Απρί­λη του 1967, οι κάτοι­κοι αυτής της χώρας ξυπνούν από τους ήχους των ερπυ­στριών των τανκς και τα «ταρα­ταν­τζούμ» των στρα­τιω­τι­κών εμβα­τη­ρί­ων που μετα­δί­δο­νται από το ραδιό­φω­νο και την τηλε­ό­ρα­ση. Μια κλί­κα ανδρεί­κε­λων με στο­λές συνταγ­μα­ταρ­χών ανα­λαμ­βά­νει να «σώσει την πατρί­δα από τον κομ­μου­νι­στι­κό κίν­δυ­νο», δίνο­ντας την έσχα­τη «λύση» στα αδιέ­ξο­δα της ―αστι­κής― δημο­κρα­τί­ας (που ως γνω­στόν… δεν έχει αδιέ­ξο­δα). Η τηλε­ό­ρα­ση που ήδη έχει αρχί­σει δει­λά δει­λά να μπαί­νει και στα λαϊ­κά σπί­τια, γίνε­ται στα χέρια τους το πολυ­τι­μό­τε­ρο ίσως όργα­νο προ­πα­γάν­δας του νέου στρα­τιω­τι­κο­φα­σι­στι­κού καθεστώτος.

Ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα του τρό­που λει­τουρ­γί­ας της τηλε­ό­ρα­σης εκεί­νη την περί­ο­δο πραγ­μα­τεύ­ε­ται η κινη­μα­το­γρα­φι­κή ται­νία «Λού­φα και παραλ­λα­γή» (1984). Μια ομά­δα στρα­τιω­τών που υπη­ρε­τούν τη θητεία τους στην ΤΕΔ, ενη­με­ρώ­νο­νται ότι… έκα­ναν επα­νά­στα­ση και τότε ένας αυθόρ­μη­τα λέει: «Και εγώ είχα μεί­νει με την εντύ­πω­ση ότι ο λαός κάνει τις επα­να­στά­σεις»! Με τρό­πο γλα­φυ­ρό και κωμι­κό στην ται­νία περι­γρά­φε­ται η απο­στο­λή που ανα­λαμ­βά­νει η τηλε­ό­ρα­ση στην προ­πα­γάν­δι­ση της «νέας κατά­στα­σης», ο πρω­τό­γο­νος ―σε σχέ­ση με το σήμε­ρα― εξο­πλι­σμός και τρό­πος λει­τουρ­γί­ας της και τα (υπο)προϊόντα που σερ­βί­ρει στο λαό.

Στην πραγ­μα­τι­κή ζωή η χού­ντα εκμε­ταλ­λεύ­ε­ται τις αυξη­μέ­νες δυνα­τό­τη­τες που παρέ­χει η τεχνο­λο­γία που καλ­πά­ζει και επεν­δύ­ει αφει­δώ­λευ­τα σε «άρτον και θεά­μα­τα». Δίνει βαρύ­τη­τα στη μετά­δο­ση των μεγά­λων παγκό­σμιων αθλη­τι­κών γεγο­νό­των της επο­χής, ενώ μεγά­λος αριθ­μών τηλε­ο­πτι­κών προ­ϊ­ό­ντων υπο­κουλ­τού­ρας με τη μορ­φή «σει­ρών» εισ­ρέ­ουν ―με το αζη­μί­ω­το φυσι­κά― από τις σύμ­μα­χες και «φίλες» ΗΠΑ. Ξεκι­νούν οι πρώ­τες εκπο­μπές λόγου (τοκ σόου), δημιουρ­γού­νται οι πρώ­τοι «τηλε­στάρ» δημο­σιο­γρά­φοι, ενώ χιλιά­δες έλλη­νες τηλε­θε­α­τές προ­στί­θε­νται στα εκα­τομ­μύ­ρια που παγκο­σμί­ως παρα­κο­λου­θούν με κομ­μέ­νη την ανά­σα σε ζωντα­νή σύν­δε­ση τα πρώ­τα βήμα­τα ανθρώ­που στο φεγγάρι.

Το κοι­νό έχει ήδη κλει­στεί στα σπί­τια του απο­λαμ­βά­νο­ντας τη νέα μορ­φή δια­σκέ­δα­σης που δεν απαι­τεί σπα­τά­λη χρη­μά­των ούτε χάσι­μο χρό­νου σε μετα­κι­νή­σεις. Γυρί­ζο­νται πολ­λά ελλη­νι­κά σήριαλ (αφού πρώ­τα περά­σουν από το ψαλί­δι της λογο­κρι­σί­ας), οι ηθο­ποιοί γίνο­νται «σταρ» (ή μεγα­λύ­τε­ροι «σταρ»), ο τύπος γρά­φει, οι τηλε­ο­πτι­κές εκπο­μπές και τα ραδιό­φω­να τούς προ­βά­λουν και αρχί­ζει έτσι να δια­μορ­φώ­νει δια­στά­σεις αυτό που αργό­τε­ρα θα ονο­μα­στεί «σόου­μπιζ». Η τηλε­ό­ρα­ση των συνταγ­μα­ταρ­χών θα «δώσει ρέστα» στα γεγο­νό­τα του Πολυ­τε­χνεί­ου με την αλή­στου μνή­μης συνέ­ντευ­ξη-ανά­κρι­ση φοι­τη­τών από τον χου­ντό­φι­λο δημο­σιο­γρά­φο Μαστο­ρά­κη. Μέσα σε όλα αυτά αρχί­ζει ήδη να κάνει τα πρώ­τα της βήμα­τα η δια­φή­μι­ση, που θα τελειο­ποι­ή­σει στη συνέ­χεια την τηλε­ό­ρα­ση στο πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κό εργα­λείο απο­νεύ­ρω­σης της σκέ­ψης, δια­μόρ­φω­σης της βού­λη­σης και φθο­ράς της συνεί­δη­σης του πολίτη-τηλεθεατή.

TV4Η επι­στρο­φή της «δημο­κρα­τί­ας στον τόπο που γεν­νή­θη­κε» θα προ­βλη­θεί σε απ’ ευθεί­ας μετά­δο­ση από το αερο­δρό­μιο του Ελλη­νι­κού όπου προ­σγειώ­νε­ται το αερο­πλά­νο που μετα­φέ­ρει τον «εξό­ρι­στο» Κων­στα­ντί­νο Καρα­μαν­λή, και το Γενά­ρη του 1974 το Εθνι­κό Ίδρυ­μα Ραδιο­φω­νί­ας Τηλε­ο­ρά­σε­ως (ΕΙΡΤ) ―όπως έχει ήδη μετο­νο­μα­στεί το ΕΙΡ― εγκα­θί­στα­ται στο γνω­στό ―νεό­δμη­το τότε― κτί­ριο της Λεωφ. Μεσο­γεί­ων στην Αγία Παρασκευή.

Η μετα­πο­λί­τευ­ση γέν­νη­σε προσ­δο­κί­ες για εκδη­μο­κρα­τι­σμό και στην τηλε­ό­ρα­ση που όμως σύντο­μα δια­ψεύ­στη­καν. Το μοντέ­λο της χου­ντι­κής ραδιο­τη­λε­ό­ρα­σης παρα­μέ­νει χωρίς να γίνουν βαθιές τομές, παρά το γεγο­νός ότι η δημο­κρα­τι­κά εκλεγ­μέ­νη κυβέρ­νη­ση της Νέας Δημο­κρα­τί­ας διο­ρί­ζει κατά και­ρούς στη διοί­κη­σή της και σημα­ντι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες που ξεχω­ρί­ζουν για το δημο­κρα­τι­κό τους ήθος. Επι­πλέ­ον το πελα­τεια­κό κρά­τος και η κακο­διοί­κη­ση ενός οργα­νι­σμού που δεν δημιουρ­γή­θη­κε για να υπη­ρε­τεί τις λαϊ­κές ανά­γκες αρχί­ζουν να τρέ­φουν μια κατά­στα­ση που διο­γκώ­νε­ται χρό­νο με το χρό­νο. Η αξιο­κρα­τία, η αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα, η δημο­κρα­τι­κή λει­τουρ­γία παρα­μέ­νουν άγνω­στες λέξεις, παρα­με­ρι­σμέ­νες από άλλες όπως ρου­σφέ­τι, διο­ρι­σμός, βόλε­μα, κομ­μα­τι­κή παρέμ­βα­ση. Η σημα­ντι­κό­τε­ρη ίσως αλλα­γή που συντε­λεί­ται λίγο πριν στη χώρα ανα­τεί­λει ο «πρά­σι­νος ήλιος της αλλα­γής» είναι το πέρα­σμα από την ασπρό­μαυ­ρη στην έγχρω­μη εικόνα.

Τον Οκτώ­βρη του 1981 το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπαν­δρέ­ου κερ­δί­ζει τις εκλο­γές. Οι προσ­δο­κί­ες του λαού για εκδη­μο­κρα­τι­σμό και αλλα­γή είναι τώρα πολ­λα­πλά­σιες απ’ ότι πριν από εφτά χρό­νια. Το ίδιο και για την τηλε­ό­ρα­ση. Αμέ­σως μετά την απο­στρα­τι­κο­ποί­η­ση της ΥΕΝΕΔ και τη σύστα­ση της ΕΡΤ, ξεκι­νά­ει ένα χωρίς προη­γού­με­νο όργιο διο­ρι­σμών-ρου­σφε­τιών και κυβερ­νη­τι­κής παρεμ­βα­τι­κό­τη­τας, ενώ μια νέα «αισθη­τι­κή» έρχε­ται και… με ένα «ΚΛΙΚ» απλώ­νει τα δηλη­τη­ρια­σμέ­να δίχτυα της πάνω από την ελλη­νι­κή κοι­νω­νία. Ο αγώ­νας με… τον ερχο­μό του λαού στην εξου­σία «δικαιώ­νε­ται» (είχε προη­γη­θεί το 1976 η… κατάρ­γη­ση της πάλης των τάξε­ων από τον νεο­δη­μο­κρά­τη υπ. εργα­σί­ας Κ. Λάσκα­ρη), άρα, για την κυβέρ­νη­ση απο­στο­λή της τηλε­ό­ρα­σης είναι να εμπε­δώ­σει στις συνει­δή­σεις αυτή τη «δικαί­ω­ση». Είναι η επο­χή που χτί­ζο­νται τα νέα «τζά­κια», θεμε­λιώ­νο­νται αυτο­κρα­το­ρί­ες στα ΜΜΕ και αλλού, τα ζιβά­γκο αντι­κα­θί­στα­νται από «αρμά­νι», ξυρί­ζο­νται τα μου­στά­κια και ανδρώ­νο­νται οι νέες γενιές λαμό­γιων, την ώρα που γίνε­ται πάρ­τι με τα «πακέ­τα Ντε­λόρ» και ριζώ­νει όλο και βαθύ­τε­ρα το σύστη­μα της «δια­πλο­κής».

TV6

Υπουρ­γοί τηλε­φω­νούν και υπα­γο­ρεύ­ουν σε δημο­σιο­γρά­φους κανο­νι­κά δελ­τία ειδή­σε­ων, εκπο­μπές κόβο­νται στον αέρα, χρυ­σο­πλη­ρω­μέ­νες διοι­κή­σεις εναλ­λάσ­σο­νται μαζί με… τα ορά­μα­τα του κάθε διο­ρι­σμέ­νου διοι­κη­τή της ΕΡΤ για… πλου­ρα­λι­σμό, εξυ­γί­αν­ση και αξιο­κρα­τία· γίνο­νται εκα­το­ντά­δες προ­σλή­ψεις με κύριο «εφό­διο» ή «προ­ϋ­πη­ρε­σία» το «χαρ­τί της κλα­δι­κής», παρα­μέ­νει κυρί­αρ­χος ο μιμη­τι­σμός στα ξένα πρό­τυ­πα, ενώ ιδρύ­ε­ται ένα ακό­μα κρα­τι­κό κανά­λι στη Θεσσαλονίκη.

Και φτά­νου­με στην επο­χή που ο προ­φη­τι­κός στί­χος του τρα­γου­διού του Χάρ­ρυ Κλυνν (αχ και να είχα­με κανά­λια πολ­λά!) γίνε­ται πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Και, επι­τέ­λους, το τηλε­κο­ντρόλ απο­χτά­ει στα χέρια του τηλε­θε­α­τή το ρόλο για τον οποίο σχε­διά­στη­κε. Τα τρία ―και κρα­τι­κά― κανά­λια είναι λίγα, και η γλώσ­σα δεν κάνει προ­σι­τά τα κανά­λια που μέσω δορυ­φό­ρων «εισβάλ­λουν» από την αλλο­δα­πή. Η «ελεύ­θε­ρη» πλην όμως ιδιω­τι­κή τηλε­ό­ρα­ση είναι γεγο­νός. Μικρά και «μεγ-κ-άλα» κανά­λια αρχί­ζουν να εμφα­νί­ζο­νται το ένα μετά το άλλο. Βιο­μή­χα­νοι, μεγα­λο­εκ­δό­τες, επι­χει­ρη­μα­τί­ες, μεγα­λο­ερ­γο­λά­βοι γίνο­νται με αδια­φα­νείς δια­δι­κα­σί­ες, κυριο­λε­κτι­κά σε μια νύχτα, «κανα­λάρ­χες» και παίρ­νουν θέση γύρω από την πίτα της νέας μεγά­λης αγο­ράς. Όμως το παι­χνί­δι θέλει κι άλλους παίκτες.

TV11Οι τηλε­θε­α­τές εκστα­σια­σμέ­νοι από την πολύ­χρω­μη ποι­κι­λία των προ­γραμ­μά­των, και την επί­φα­ση πολυ­φω­νί­ας και πλου­ρα­λι­σμού που κατα­κλύ­ζει τους δέκτες τους, με το τηλε­κο­ντρόλ στο χέρι πιά­νουν θέση στους κανα­πέ­δες. Νιώ­θουν πρω­τα­γω­νι­στές ενώ στην ουσία δεν έχουν ούτε το ρόλο του κομπάρ­σου. Ο όποιος δικός τους λόγος και συμ­με­το­χή είναι ο χει­ρι­σμός του τηλε­κο­ντρόλ (και… ο Νικο­λά­κης δεν μπο­ρεί να αντι­στα­θεί στον πει­ρα­σμό). Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν είναι παρά απλοί πελά­τες ανα­γκών που κάποιοι τους έπει­σαν ότι έχουν. Και δεν μπο­ρούν ακό­μα τότε να δια­νοη­θούν ότι σε λίγα χρό­νια μπρο­στά σε δέκτες που η πιστό­τη­τα μετά­δο­σης εικό­νας θα συνα­γω­νί­ζε­ται τον ρεα­λι­σμό της κανο­νι­κής ζωής, το τηλε­κο­ντρόλ ―παρά το ότι θα έχει γίνει πια προ­έ­κτα­ση του χεριού-εαυ­τού τους― θα τους είναι πια άχρη­στο· όλα τα κανά­λια θα παί­ζουν τα ίδια.

Φτά­νου­με στην επο­χή της «αφθο­νί­ας», της «ευδαι­μο­νί­ας», της προ­σπά­θειας ―από μεγά­λο κομ­μά­τι της κοι­νω­νί­ας― για κορε­σμό με κάθε τρό­πο κατα­να­λω­τι­κών ανα­γκών που πολ­λές φορές δεν είναι πραγ­μα­τι­κές. Η δια­φή­μι­ση έχει περά­σει πια στο επί­πε­δο να επι­βάλ­λει στον τηλε­θε­α­τή τις «ανά­γκες» του και να του που­λά­ει τη λύση τους. Δια­φη­μι­στές, επι­κοι­νω­νιο­λό­γοι, και κάθε λογής ξενό­φερ­τοι ή ξενο­σπου­δαγ­μέ­νοι «σύμ­βου­λοι» καθο­ρί­ζουν πώς θα ενη­με­ρω­θεί, πώς θα δια­σκε­δά­σει, τι θα αγο­ρά­σει και τι θα ψηφί­σει ο τηλε­θε­α­τής πολί­της-πελά­της. Στις φωνές που αντι­στέ­κο­νται απα­ντά η γνω­στή επω­δός «αυτά που­λά­νε, αυτά θέλει ο κόσμος». Μπο­ρεί να είναι κι έτσι. Ένας «κόσμος» βυθι­σμέ­νος στον κανα­πέ του, που γαλου­χή­θη­κε και εκπαι­δεύ­τη­κε να μην μπο­ρεί να ξεχω­ρί­σει την εικο­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα από την κανο­νι­κή ζωή είναι βέβαιο ότι αυτά τον συγκι­νούν. Θα το επι­βε­βαιώ­σει λίγο μετά, στα χρό­νια της «κρί­σης», ακο­λου­θώ­ντας με το «τηλε­κο­ντρόλ» των επι­λο­γών του κάθε φορά και ένα από τα «κανά­λια» της ψευ­δαί­σθη­σης, του φόβου, της αυτα­πά­της, της επί­πλα­στης αισιο­δο­ξί­ας, της υποταγής.

TV

Το μαχαί­ρι όταν κόβει το ψωμί είναι ένα χρή­σι­μο εργα­λείο· όταν καρ­φώ­νε­ται στην καρ­διά γίνε­ται φονι­κό όπλο. Η δια­φο­ρά βρί­σκε­ται στο χέρι που κρα­τά­ει το μαχαί­ρι, στη βού­λη­ση που θα το κινή­σει. Όσο η τηλε­ό­ρα­ση βρί­σκε­ται στα χέρια της εξου­σί­ας του κεφα­λαί­ου, θα «σκο­τώ­νει» για λογα­ρια­σμό της· για να αυξή­σει τα κέρ­δη και να επι­βά­λει τη διαιώ­νι­σή της με τρό­πο που θα την εξυ­πη­ρε­τεί καλύ­τε­ρα κάθε φορά. Από την κατ’ επί­φα­ση πολυ­φω­νία, τις μετρη­μέ­νες οάσεις αλη­θι­νής ψυχα­γω­γί­ας και πολι­τι­σμού, μέχρι το κλεί­σι­μο της ΕΡΤ με δια­δι­κα­σί­ες που θυμί­ζουν την εφτα­ε­τία των συνταγματαρχών.

Γι αυτό «Νικο­λά­κη» κλεί­σε την τηλε­ό­ρα­ση. Άνοι­ξε την πόρ­τα που σε κρα­τά­νε κλει­σμέ­νο και βγες έξω· δες, μύρι­σε, άρπα­ξε με τα χέρια σου και αντι­με­τώ­πι­σε την πραγ­μα­τι­κή ζωή. Μη χαρα­μί­ζεις τη δύνα­μή σου και μη που­λάς την ψυχή σου στους εμπό­ρους. Πάρε πίσω όσα σου ανή­κουν. Μην κου­ρα­στείς να «περ­πα­τάς»· κι αν κου­ρα­στείς, άνοι­ξε ένα βιβλίο.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο