Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Στις προηγούμενες αναρτήσεις ολοκληρώσαμε την εξέταση των γυναικείων ονομάτων που συνδέονται με τη θρησκευτική πίστη. Σε αυτή την ανάρτηση ασχολούμαστε με τα ονόματα που προέρχονται από την ελεύθερη αντίληψη του λαού, τα οποία έχουν αισθητή παρουσία στο νομό.
Μέρος της φύσης άνθρωπος, πάντα είχε το αίσθημα του δεσμού με τη φύση και προσωποποιούσε τα φαινόμενα και της δυνάμεις της. Όπως και στα δημοτικά τραγούδια έτσι και στην επιλογή των ονομάτων χρησιμοποιεί όλη την γκάμα της φύσης: λουλούδια, δέντρα, φυσικά φαινόμενα, πολύτιμους λίθους για να υμνήσει και να προβάλλει την ομορφιά, τα χαρίσματα και τις ικανότητες της γυναίκας.
Οι παρομοιώσεις του ανθρώπου προς τα περιβάλλοντα αντικείμενα της φύσης ή της τέχνης, οι ασχολίες του, οι διαθέσεις και οι επιθυμίες του έγιναν πηγή ονομάτων.
Συνολικά 66 (29,62%) από τα 216 ονόματα που μας έδωσε το δείγμα με 208 (13,56%) από τις συνολικά 1.519 εμφανίσεις των γυναικείων ονομάτων. Ιδιαίτερα ονόματα λουλουδιών (18)[1]: Το Τριανταφυλλιά 12 εμφανίσεις και τα σχετιζόμενα με το τριαντάφυλλο Ρόζα, Ροδονθέα από μία εμφάνιση, Χρυσάνθη 11, Μαριάνθη (Μαρία + Ιάνθη) 9, Δάφνη 8, Ευανθία 8, Γαρυφαλλιά 4, Ανθή, Ανθούλα, Βιολέτα, Μενεξία από 3 εμφανίσιες, τα Φιλιώ, Μυρσίνη από 2, και τα Ευθαλία, Λουλούδα, Ευφρανθία, Ζουμπουλία από 1 εμφάνιση. Όλα τα ονόματα λουλουδιών έχουν κάπως αυξημένα ποσοστό. Για παράδειγμα το Χρυσάνθη από το 0,51% φτάνει στο 0,72%.
Και ονόματα δέντρων (6): Το Νερατζιά με τις 9 εμφανίσεις (και 1 το Νεραντζούλα) δείχνει να είναι ιδιαίτερα συχνό στο νομό, όπως και το Λεμονια με τις 8. Υπάρχει και το αρσενικό Λεμονής με μία εμφάνιση. Ιδιαίτερα συχνό σε σχέση με την πανελλαδική του εμφάνιση το Μηλιά με τις 3 εμφανίσεις. Από μία εμφάνιση τα Κερασιά, Ρόιδω.
Από τον κόσμο των ζώων και πουλιών[2], το Παγώνα από τα χαρακτηριστικά του παγωνιού με 4 εμφανίσεις ιδιαίτερα δημοφιλές συγκριτικά με την υπόλοιπη Ελλάδα (0,11%/0,26%).
Από τις ιδιότητες πραγμάτων του συνήθους βίου το Συρματένια 2 και από μία εμφάνιση τα Ζαχάρω, Κανέλλα, Μεταξία, Ζαχαρούλα, Σύρμω και Συρμούλα.
Από τις ιδιότητες των ορυκτών (17): Το Ασημίνα, Διαμαντούλα από 3 εμφανίσεις και από 2 τα Σμαράγδα, Σμάρω, Ασημένια, Ασημούλα, Ζαφείρω, Κρυσταλλένια, Μαλαματένια. Από μία εμφάνιση τα Αργυρώ, Ασήμω, Ζαφειρία, Μάλαμα, Σμαραγδή, Χρυσάφω, Στη γλώσσα του Πόντου και της Ρόδου το «ρουμπίνι» ταυτίζεται και με τα ονόματα Βαλασία, Βαλάσιος. Από 1 εμφάνιση στο νομό. Το Χρυσή 28 και η Χρυσούλα 16.
Στα γυναικεία ονόματα το Χρυσή με τις 54 εμφανίσεις από το πανελλαδικό 0,27 εκτοξεύεται στο 3,54 στον Εβρο. Σε αυτά βέβαια πρέπει να προσθέσουμε το Συρματένια που δήλωνε αυτή που φορούσε ενδύματα με αργυρά και χρυσά νομίσματα (Οι αρχαίοι μπορούσαν να φτιάξουν σύρμα μόνο από χρυσό και αργυρό). Ετσι έφτασαν σε εμάς τα Συρμώ (<σύρμα =η χρυσοκλωστή του κεντήματος), Συρματένια. Επίσης με τις ιδιότητες των ορυκτών και το στόλισμα της ενδυμασίας σχετίζονται και τα Ασημίνα, Ασημούλα. Μαλαματένια. Ολα τα «χρυσά» ονόματα (Χρυσή, Χρυσούλα — με 32 εμφανίσεις στη 10η θέση και ποσοστό 2,10 έναντι πανελλαδικού 1,06 — Χρυσάφω, Χρυσάνθη) φτάνουν στο 6,45. Αν προστεθούν και τα παρεμφερή ανεβαίνει πολύ. Και μόνο ο στίχος «Κυρά αργυρή, κυρά χρυσή, κυρά μαλαματένια» εξηγεί τα δημοφιλία αυτών των ονομάτων. Ετσι βλέπανε τη γυναίκα. Η χρήση του ονόματος Χρυσή ίσως ενισχύθηκε στο νομό και από το θρησκευτικό συναίσθημα μιας και το όνομα μπορεί να συνδεθεί και με το Ευαγγέλιο που αποκαλείται «χρυσό βιβλίο».
Ιδιαίτερη υποκατηγορία είναι τα ονόματα που προέρχονται από χαρακτηριστικά του υποκειμένου, αυτού δηλαδή που φέρει το όνομα. Τέτοια είναι τα ονόματα που περιγράφουν τα ηθικά και σωματικά προτερήματα του φέροντα ονόματος. Αρετή (<ρίζα αρ- < άρω ή αραρίσκω· η καλύτερη, η ισχυρότερη) που έχει μία εμφάνιση. Μυθολογικό και αρχαιοελληνικό όνομα. Κόρη του Διός Σωτήρα και της Πραξιδίκης, προσωποποίηση της ανδρικής αξιότητας. Το όνομα μεταδόθηκε ασχέτου της αρχαιοελληνικής παραδόσεως λόγω της έννοιας που εμπεριέχει. Δύο εμφανίσεις όπως και το Ευγενία, 3 το Ευγένιος και 1 το Ευγενούλα. Δύο το Διαλεκτή (να γίνει η φέρουσα διαλεκτό μέλος της κοινωνίας) Μία το Φιλική (εξαιρετικά σπάνιο όνομα), όπως και το Γραμματούλα (να μάθει γράμματα η λαμβάνουσα το όνομα). Ευλαμπία (< αρχ. Ευλαμπής «λαμπερός») με μία εμφάνιση. Υπάρχει και ομώνυμη αγία που έζησε στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες.
Από τα σωματικά προσόντα Πανωραία 1 και Ευμορφία 2 εμφανίσεις. και μία το Ρούσα από τη χάρη του ξανθού χρώματος. Το ίδιο και το Ξάνθω με μία εμφάνιση
Υπάρχουν και τα ονόματα που συνδέονται με ευχές αναδόχου ή γονέα και δεισιδαιμονίες. Αγοραστή (από το Αγοραστός) Αγορίτσα από 1 εμφάνιση. Οταν υπήρχε θνησιγονία για να ξεγελάσουν το χάρο ο πατέρας άφηνε το παιδί στο δρόμο μόλις γεννιόταν κάποιος το έβρισκε και το αγόραζε και από την ευχή να σταματήσει η θνησιγονία τα Σταμάτιος (27 εμφανίσεις και ποσοστό 0,88% έναντι του πανελλαδικού 0,36%), Σταματία (9 εμφανίσεις και ποσοστό σχεδόν ίδιο με το πανελλαδικό, 0,59), Στάμος (1 εμφάνιση). Το Σταμάτιος είναι στην 21η θέση έναντι της 44ης σε πανελλαδική κλίμακα[3]. Τα ονόματα Στεργιανή (1 εμφάνιση), Στέργιος (21 εμφανίσεις, 0,69%/0,24%), Σέργιος (1 εμφάνιση) προέρχονται από την ευχή να στεριώσει το παιδί και από την ευχή να ευτυχήσει η Ευτυχία με 2 εμφανίσεις. Τέλος υπάρχει και το Εύχαρις (=εξωτερική χάρη, αξιέραστη εμφάνιση, ομορφιά, γοητεία, εσωτερική χάρη, δώρο, αναγνώριση καλοσύνης). Ενώ όμως η λέξη αυτή απλά θα σήμαινε “καλή χάρη” πήρε την πιο ελεύθερη ερμηνεία «χάρις του Θεού». Αυτό συνέβαινε όταν κατά τα παλαιότερα χρόνια τα νεογέννητα δεν ζούσαν παρά μόνο για λίγες ώρες και έτσι όταν παρουσιαζόταν επιπλοκές κατά τον τοκετό αεροβαπτίζαν τα κορίτσια Εύχαρις προκειμένου αυτά να έχουν την χάρη του Θεού και να επιζήσουν.
[1] Αναλυτικά στο «Ριζοσπάστη», Σάββατο 14 Αυγούστου 2010 — Κυριακή 15 Αυγούστου 2010, Κυριακή 20 Μάρτη 2011 και Κυριακή 17 Απρίλη 2011
[2] Αναλυτικά στο «Ριζοσπάστη», Κυριακή 15 Μάη 2011
[3] Αναλυτικά στο «Ριζοσπάστη» Κυριακή 21 Φλεβάρη 2010 και Κυριακή 18 Ιούλη 2010
