Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ντάσιελ Χάμετ: Ένας «κόκκινος» συγγραφέας

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Σαν σήμε­ρα 27 Μαΐ­ου 1894  γεν­νιέ­ται στο Μέρι­λαντ των ΗΠΑ (πέθα­νε στη Νέα Υόρ­κη το 1961) ο Ντά­σιελ Χάμετ.

Ο Ντά­σιελ Χάμετ είναι ο γενάρ­χης της αμε­ρι­κά­νι­κης αστυ­νο­μι­κής λογο­τε­χνί­ας. Γεν­νή­θη­κε στις 27 του Μάη 1894 στο Μέρι­λαντ των ΗΠΑ και πέθα­νε στη Νέα Υόρ­κη το 1961. Σε ηλι­κία 14 ετών ο Χάμετ αφή­νει το γυμνά­σιο και κάνει διά­φο­ρες δου­λειές. Στα 21 του, προσ­λαμβάνεται ως ντε­τέ­κτιβ στο μεγα­λύ­τε­ρο γρα­φείο της χώρας.

Μέλος του ΚΚ ΗΠΑ από το 1937 με πλού­σια πολι­τι­κή δρά­ση. Το 1946 εκλέ­γε­ται πρό­ε­δρος της Επιτρο­πής Πολι­τι­κών Δικαιω­μά­των Νέας Υόρκης.

Την επο­χή του γερου­σια­στή Μακ­Κάρ­θι ο Χάμετ κατα­δι­κά­ζε­ται σε έξι μήνες φυλα­κή. Οταν απο­φυ­λα­κί­ζε­ται είναι βαριά άρρω­στος. Από το 1956 ζει απο­τρα­βηγ­μέ­νος ως το 1961 που άφη­σε την τελευ­ταία του πνοή.

Ο «Κόκ­κι­νος θερι­σμός» εκδό­θη­κε σε βιβλίο το Φλε­βά­ρη του 1929. Το έργο αυτό απο­τε­λεί βαθιά τομή στο ως τότε αστυ­νο­μι­κό μυθι­στό­ρη­μα, για το ρεα­λι­σμό του, για την προ­σή­λω­ση του συγ­γρα­φέα στην αλή­θεια της «πιά­τσας» και στην κατάρ­ρι­ψη των μύθων του κλα­σι­κού αστυ­νο­μι­κού μυθιστορήματος.

Η βασι­κή συνει­σφο­ρά του Χάμετ είναι ότι τοπο­θε­τεί τη δρά­ση, τα φονι­κά που τα κάνει να φαί­νο­νται ταυ­τό­χρο­να κοι­νός παρα­λο­γι­σμός, μέσα στην κοι­νω­νία. Βλέ­πει το φόνο σαν συστα­τι­κό μέρος της δηλη­τη­ρια­σμέ­νης, της αθε­ρά­πευ­τα «φαρ­μα­κω­μέ­νης» καπι­τα­λι­στι­κής κοινωνίας.

Άλλα έργα του είναι η «Μαύ­ρη Μάσκα», το «Γερά­κι της Μάλ­τας», η «Κόκ­κι­νη σφα­γή», η «Κατά­ρα των Νταί­ην», «Το Γυά­λι­νο κλει­δί», ο «Αδύ­να­τος άνθρωπος»

Αξιο­ποιώ­ντας τα βιβλία «Στο εδώ­λιο – Κατα­θέ­σεις στην Επι­τρο­πή Αντι­αμερικανικών Ενερ­γειών» (Εκδό­σεις ΑΓΡΑ 2013) και «Ντ. Χάμετ, Το γερά­κι της Μάλ­τας» (μετά­φρα­ση Ν. Σαρα­ντά­κος – εκδ. Σύγ­χρο­νη Επο­χή (2η), Αθή­να 1988) παρου­σιά­ζου­με απο­σπά­σμα­τα απ’ την κατά­θε­ση του Χάμετ στην Επι­τρο­πή Μακάρ­θι (1953)

Ουά­σιγ­κτον, ένα πρω­ι­νό στα τέλη Μαρ­τί­ου του 1953. Ο αμε­ρι­κα­νός ειση­γη­τής του νουάρ μυθι­στο­ρή­μα­τος κατα­θέ­τει στη Μόνι­μη Υπο­ε­πι­τρο­πή Ερευ­νών της Επι­τρο­πής Κυβερ­νη­τι­κού Ελέγ­χου της αμε­ρι­κα­νι­κής Γερου­σί­ας. Τον Ιού­νιο της ίδιας χρο­νιάς οι Ρόζεν­μπεργκ, το αντρό­γυ­νο που κατη­γο­ρή­θη­κε για κατα­σκο­πεία προς όφε­λος της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης, πρό­κει­ται να κατα­δι­κα­σθούν σε θάνα­το και να εκτε­λε­σθούν στην ηλε­κτρι­κή καρέ­κλα. Προ­ε­δρεύ­ων σε αυτή τη δημό­σια ακρό­α­ση, για να επα­νέλ­θου­με, είναι ο Ρεπου­μπλι­κα­νός γερου­σια­στής από το Γουι­σκόν­σιν Τζό­ζεφ Μακ Κάρθι.

Στην ανά­κρι­ση συμ­με­τέ­χει ο Ρόι Κον, συνή­γο­ρος της πολι­τι­κής αγω­γής, ο γερου­σια­στής Μακ Κλέ­λαν και ο Πρό­ε­δρος, δηλα­δή ο γερου­σια­στής Μακάρθι.

Κον: (…) Λοι­πόν κύριε Χάμετ, πότε γρά­ψα­τε το πρώ­το σας δημο­σιευ­μέ­νο βιβλίο;

Χάμετ: Το πρώ­το βιβλίο ήταν ο «Κόκ­κι­νος Θερι­σμός». Εκδό­θη­κε το 1929. Νομί­ζω ότι το έγρα­ψα το 1927, ή το 1927 ή το 1928.

Κον: Την επο­χή που γρά­ψα­τε εκεί­νο το βιβλίο, ήσα­σταν μέλος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμματος;

Χάμετ: Αρνού­μαι να απα­ντή­σω, με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως με ενο­χο­ποιού­σε, βασι­ζό­με­νος στα δικαιώ­μα­τα που μου παρέ­χει η πέμ­πτη τρο­πο­λο­γία του Συντάγ­μα­τος των ΗΠΑ.

Κον: Κύριε Χάμετ, είστε σήμε­ρα μέλος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμματος;

Χάμετ: Αρνού­μαι να απα­ντή­σω, με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.

Πρό­ε­δρος (Μακάρ­θι): Κύριε Χάμετ, επι­τρέψ­τε μου να σας ρωτή­σω το εξής. Ας ξεχά­σου­με προς το παρόν τον εαυ­τό σας· είναι ασφα­λής παρα­δο­χή να πού­με ότι οποιο­δή­πο­τε μέλος του ΚΚ, υπό κομ­μου­νι­στι­κή πει­θαρ­χία, θα προ­πα­γάν­δι­ζε υπό κανο­νι­κές συν­θή­κες την κομ­μου­νι­στι­κή υπό­θε­ση, ανε­ξάρ­τη­τα απ’ το αν έγρα­ψε λογο­τε­χνι­κά ή πολι­τι­κά βιβλία;

Χάμετ: Δεν μπο­ρώ να σας απα­ντή­σω, διό­τι ειλι­κρι­νά δεν ξέρω.

Πρό­ε­δρος (Μακάρ­θι): Ελά­τε τώρα, μας είπα­τε ότι αρνεί­στε να μας πεί­τε αν είστε ή όχι μέλος του ΚΚ σήμε­ρα, με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως σας ενο­χο­ποιού­σε. Αυτό κανο­νι­κά ερμη­νεύ­ε­ται από την παρού­σα επι­τρο­πή και από τη χώρα μας συνο­λι­κά ότι σημαί­νει ότι είστε μέλος του κόμ­μα­τος, για­τί αν δεν ήσα­σταν θα λέγα­τε απλώς «Όχι» και αυτό δε θα σας ενο­χο­ποιού­σε. Βλέ­πε­τε, ο μόνος λόγος για να ασκή­σε­τε το δικαί­ω­μα της αρνή­σε­ως είναι αν αισθά­νε­στε ότι μια ειλι­κρι­νής απά­ντη­ση θα σας ενο­χο­ποιού­σε. Η απά­ντη­ση ότι δεν είστε κομ­μου­νι­στής, αν δεν ήσα­σταν κομ­μου­νι­στής, δε θα σας ενο­χο­ποιού­σε. Επο­μέ­νως, πρέ­πει να γνω­ρί­ζε­τε πολ­λά για το κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, υποθέτω.

Χάμετ: Ήταν αυτό ερώ­τη­ση, κύριε;

Πρό­ε­δρος: Ήταν απλώς σχό­λιο πάνω στη δήλω­σή σας. Κύριε σύμ­βου­λε, έχε­τε άλλες ερωτήσεις;

Κον: Ω, ναι. Λοι­πόν, κύριε Χάμετ, από τα διά­φο­ρα βιβλία που έχε­τε γρά­ψει, έχε­τε πλη­ρω­θεί συγ­γρα­φι­κά δικαιώματα;

Χάμετ: Μάλι­στα.

Κον: Και υπο­θέ­τω ότι αν το Υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών αγό­ρα­σε 300 βιβλία, ή όσα αγό­ρα­σε, εσείς θα πήρα­τε κάποιο ποσόν σαν δικαιώ­μα­τα, έτσι;

Χάμετ: Φαντά­ζο­μαι πως έτσι είναι.

Κον: Θα μπο­ρού­σα­τε να μας πεί­τε, χωρίς να παρα­βιά­σε­τε κάποιο απόρ­ρη­το του επαγ­γέλ­μα­τος, σε ποιο ποσο­στό ανέρ­χο­νται τα συγ­γρα­φι­κά σας δικαιώματα;

Χάμετ: Κοι­τάξ­τε, δεν υπάρ­χει θέμα παρα­βί­α­σης απορ­ρή­του του επαγ­γέλ­μα­τος. Θα πρέ­πει να κοι­τά­ξω τα συμ­βό­λαια. Τα ποσο­στά, ξέρε­τε, ποι­κίλ­λουν. Στα βιβλία που έκδο­σε ο Αλφρεντ Νοπφ, βιβλία των 2 ή 2.5 δολα­ρί­ων πάνω-κάτω, αρχί­ζουν από 15%. Στις συλ­λο­γές διη­γη­μά­των, που οι περισ­σό­τε­ρες είναι ανα­τυ­πώ­σεις, τα ποσο­στά είναι χαμηλότερα.

Πρό­ε­δρος: Μήπως κάποια απ’ τα χρή­μα­τα που λάβα­τε απ’ το Υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών κατά­λη­ξαν στα ταμεία του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμματος;

Χάμετ: Αρνού­μαι να απα­ντή­σω, με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.

Κον: Κύριε Χάμετ, είναι γεγο­νός ότι πρό­σφα­τα εκτί­σα­τε ποι­νή φυλα­κί­σε­ως για περι­φρό­νη­ση του δικαστηρίου;

Χάμετ: Ναι.

Κον: Και πού οφει­λό­ταν αυτό;

Χάμετ: Στο ότι αρνή­θη­κα να απα­ντή­σω αν ήμουν ή όχι επί­τρο­πος του κον­δυ­λί­ου για τις απο­φυ­λα­κί­σεις μ’ εγγύ­η­ση της Επι­τρο­πής για τα Πολι­τι­κά Δικαιώματα.

Κον: Είπα­τε ότι η αιτία ήταν η άρνη­σή σας ν’ απα­ντή­σε­τε. Το γεγο­νός είναι; Υπήρ­ξα­τε επί­τρο­πος του κον­δυ­λί­ου για τις απο­φυ­λα­κί­σεις μ’ εγγύ­η­ση της ΕΓΊΔ. Είναι αυτό σωστό;

Χάμετ: Αυτή ήταν η ερώ­τη­ση για την οποία πήγα φυλα­κή επει­δή αρνή­θη­κα να απα­ντή­σω ναι.

Κον: Λοι­πόν, επι­τρέψ­τε μου να σας ρωτή­σω: Υπήρ­ξα­τε επί­τρο­πος του κον­δυ­λί­ου για τις απο­φυ­λα­κί­σεις μ’ εγγύ­η­ση της ΕΠΔ;

Χάμετ: Αρνού­μαι να απα­ντή­σω με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.

Κον: Λοι­πόν, να σας ρωτή­σω τώρα; Ξέρε­τε πού βρί­σκε­ται κάποιος απ’ τους φυγό­δι­κους κομ­μου­νι­στές ηγέτες;

Χάμετ; Όχι. Ο Γκας Χολ, απ’ ό,τι διά­βα­σα, είναι στη φυλακή.

Κον; Ξέρε­τε ότι ο Γκας Χολ έχει συλ­λη­φθεί. Για τους άλλους τρεις;

Χάμετ: Δεν ξέρω.

Κον; Λέτε ότι δεν ξέρετε;

Χάμετ: Δεν ξέρω.

Πρό­ε­δρος (Μακάρ­θι): Πιστεύ­ε­τε ότι ο κομ­μου­νι­σμός, έτσι όπως εφαρ­μό­ζε­ται στη Ρωσία σήμε­ρα, είναι ανώ­τε­ρος από τη δική μας μορ­φή διακυβέρνησης;

Χάμετ: Λοι­πόν, άσχε­τα απ’ το τι πιστεύω για τον κομ­μου­νι­σμό στη Ρωσία σήμε­ρα, είναι αμφί­βο­λο αν, ξέρε­τε, κάποιο πράγ­μα – ένα πράγ­μα είναι καλύ­τε­ρο για τη μια χώρα, άλλο για την άλλη χώρα. Δε νομί­ζω ότι ο ρωσι­κός κομ­μου­νι­σμός είναι καλύ­τε­ρος για τις ΗΠΑ, όπως επί­σης δε νομί­ζω ότι και κάποιο είδος ιμπε­ρια­λι­σμού θα ’ταν καλύ­τε­ρο για τις ΗΠΑ.

Πρό­ε­δρος; Φαί­νε­ται ότι κάνε­τε διά­κρι­ση ανά­με­σα σε ρωσι­κό και σε αμε­ρι­κα­νι­κό κομ­μου­νι­σμό. Παρ’ όλο που εγώ δεν μπο­ρώ να δω καμιά δια­φο­ρά, θα υπο­θέ­σω, χάρη της εξέ­τα­σης, ότι υπάρ­χει. Πιστεύ­ε­τε ότι ο αμε­ρι­κα­νι­κός κομ­μου­νι­σμός θα ήταν ένα καλό σύστη­μα για να υιο­θε­τη­θεί σ’ αυτή τη χώρα;

Χάμετ: Θα πρέ­πει ν’ αρνη­θώ να απα­ντή­σω, με το αιτιο­λο­γι­κό ότι η απά­ντη­ση ίσως μ’ ενο­χο­ποιού­σε. Για­τί, θέλω να πω, αυτή η ερώ­τη­ση δεν απα­ντιέ­ται με «ναι» ή «όχι».

Πρό­ε­δρος: Δεν μπο­ρεί­τε ν’ απα­ντή­σε­τε με «ναι» ή «όχι» στο ερώ­τη­μα αν ο κομ­μου­νι­σμός είναι, κατά τη γνώ­μη σας, ανώ­τε­ρος από τη δική μας μορ­φή διακυβέρνησης.

Χάμετ: Βλέ­πε­τε, δεν κατα­λα­βαί­νω. Ο θεω­ρη­τι­κός κομ­μου­νι­σμός δεν είναι μορ­φή δια­κυ­βέρ­νη­σης. Σ’ αυτόν, ξέρε­τε, δεν υπάρ­χει κυβέρ­νη­ση. Και στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν ξέρω και δε θα μπο­ρού­σα να ξέρω, χωρίς – ακό­μα και στο τέλος, αμφι­βάλ­λω αν θα μπο­ρού­σα να δόσω μια κατη­γο­ρη­μα­τι­κή απάντηση.

Πρό­ε­δρος: Θα επι­κρο­τού­σα­τε την υιο­θέ­τη­ση του κομ­μου­νι­σμού σ’ αυτή τη χώρα;

Χάμετ: Εννο­εί­τε τώρα;

Πρό­ε­δρος: Ναι.

Χάμετ: Όχι.

Πρό­ε­δρος: Όχι;

Χάμετ: Αν μη τι άλλο, θα μου φαι­νό­ταν ανε­φάρ­μο­στος, αν δεν τον ήθε­λε η πλειο­ψη­φία του λαού.

Γερου­σια­στής Μακ Κλέ­λαν: Αρνεί­στε ν’ απα­ντή­σε­τε πολ­λές ερω­τή­σεις, κατα­φεύ­γο­ντας στα προ­νό­μια της πέμ­πτης τρο­πο­λο­γί­ας του Συντάγ­μα­τος, επει­δή φοβά­στε ότι η απά­ντη­ση των ερω­τή­σε­ων ίσως σας ενο­χο­ποιού­σε. Είστε ειλι­κρι­νής και έντι­μος όταν κάνε­τε ενόρ­κως αυτή τη δήλωση;

Χάμετ: Πολύ ειλι­κρι­νής, κύριε. Πράγ­μα­τι φοβά­μαι πολύ ότι οι απα­ντή­σεις θα μ’ ενο­χο­ποι­ή­σουν ή ίσως μ’ ενοχοποιήσουν.

Μακ Κλέ­λαν: Εφό­σον λέτε ότι φοβά­στε: Δε νομί­ζε­τε ότι η άρνη­σή σας να απα­ντή­σε­τε είναι μια εθε­λο­ντι­κή πρά­ξη αυτο­ε­νο­χο­ποι­ή­σε­ως ενώ­πιον του δικα­στη­ρί­ου της κοι­νής γνώ­μης; Δεν κατα­φεύ­γε­τε με τη θέλη­σή σας τώρα στην πέμ­πτη τρο­πο­λο­γία του Συντάγ­μα­τος, υπο­πί­πτο­ντας σε εθε­λο­ντι­κή αυτο­ε­νο­χο­ποί­η­ση ενώ­πιον του δικα­στη­ρί­ου της κοι­νής γνώ­μης; Το αγνο­εί­τε αυτό;

Χάμετ: Δε νομί­ζω ότι είναι έτσι, κύριε, και αν είναι έτσι, δυστυ­χώς ή ευτυ­χώς για μένα σ’ αυτές τις συν­θή­κες, δεν ήταν το δικα­στή­ριο της κοι­νής γνώ­μης που μ’ έστει­λε στη φυλα­κή για έξι μήνες.

Πρό­ε­δρος: Να σας κάνω μια ακό­μα ερώ­τη­ση: Κύριε Χάμετ, αν ξοδεύ­α­τε, όπως εμείς, πάνω από 100 εκα­τομ­μύ­ρια δολά­ρια το χρό­νο σ’ ένα ενη­με­ρω­τι­κό πρό­γραμ­μα, που υπο­τί­θε­ται ότι έχει σκο­πό την κατα­πο­λέ­μη­ση του κομ­μου­νι­σμού, και αν εσείς ήσα­σταν υπεύ­θυ­νος αυτού του προ­γράμ­μα­τος για την κατα­πο­λέ­μη­ση του κομ­μου­νι­σμού, θα αγο­ρά­ζα­τε τα έργα 75 περί­που κομ­μου­νι­στών συγ­γρα­φέ­ων και θα τα δια­νέ­μα­τε σε όλο τον κόσμο, βάζο­ντας πάνω τους την επί­ση­μη σφρα­γί­δα της έγκρι­σής μας;

Ή μήπως θα προ­τι­μού­σα­τε να μην απαντήσετε;

Χάμετ: Λοι­πόν, νομί­ζω – φυσι­κά, δεν είμαι σίγου­ρος – ότι αν κατα­πο­λε­μού­σα τον κομ­μου­νι­σμό, νομί­ζω ότι δε θα ‘δινα στον κόσμο καθό­λου βιβλία.

Να σημειώ­σου­με ότι το 1949 ο Ντά­σιελ Χάμετ κατα­δι­κά­στη­κε σε φυλά­κι­ση (και) επει­δή υπο­στή­ρι­ξε Έλλη­νες ναυ­τερ­γά­τες της ΟΕΝΕ που συνε­λή­φθη­σαν και εκρα­τού­ντο στο Ελις Αϊλαντ – πρό­κει­ται για την Ομο­σπον­δία Ελλη­νι­κών Ναυ­τερ­γα­τι­κών Ενώ­σε­ων, με γραμ­μα­τέα τον μετέ­πει­τα βου­λευ­τή του ΚΚΕ Αντώ­νη Αμπα­τιέ­λο. Ο βασι­κός λόγος ωστό­σο εκεί­νης της εξά­μη­νης φυλά­κι­σής του ήταν η οικο­νο­μι­κή βοή­θεια που παρεί­χε σε τέσ­σε­ρα ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος στις ΗΠΑ που είχαν κατα­δι­κα­στεί με τον Νόμο Σμιθ, ο οποί­ος προ­έ­βλε­πε ακό­μη και απέ­λα­ση για όποιους προ­πα­γάν­δι­ζαν την ανα­τρο­πή του πολι­τεύ­μα­τος με τη βία.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο