Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Σαν σήμερα 27 Μαΐου 1894 γεννιέται στο Μέριλαντ των ΗΠΑ (πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1961) ο Ντάσιελ Χάμετ.
Ο Ντάσιελ Χάμετ είναι ο γενάρχης της αμερικάνικης αστυνομικής λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στις 27 του Μάη 1894 στο Μέριλαντ των ΗΠΑ και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1961. Σε ηλικία 14 ετών ο Χάμετ αφήνει το γυμνάσιο και κάνει διάφορες δουλειές. Στα 21 του, προσλαμβάνεται ως ντετέκτιβ στο μεγαλύτερο γραφείο της χώρας.
Μέλος του ΚΚ ΗΠΑ από το 1937 με πλούσια πολιτική δράση. Το 1946 εκλέγεται πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτικών Δικαιωμάτων Νέας Υόρκης.
Την εποχή του γερουσιαστή ΜακΚάρθι ο Χάμετ καταδικάζεται σε έξι μήνες φυλακή. Οταν αποφυλακίζεται είναι βαριά άρρωστος. Από το 1956 ζει αποτραβηγμένος ως το 1961 που άφησε την τελευταία του πνοή.
Ο «Κόκκινος θερισμός» εκδόθηκε σε βιβλίο το Φλεβάρη του 1929. Το έργο αυτό αποτελεί βαθιά τομή στο ως τότε αστυνομικό μυθιστόρημα, για το ρεαλισμό του, για την προσήλωση του συγγραφέα στην αλήθεια της «πιάτσας» και στην κατάρριψη των μύθων του κλασικού αστυνομικού μυθιστορήματος.
Η βασική συνεισφορά του Χάμετ είναι ότι τοποθετεί τη δράση, τα φονικά που τα κάνει να φαίνονται ταυτόχρονα κοινός παραλογισμός, μέσα στην κοινωνία. Βλέπει το φόνο σαν συστατικό μέρος της δηλητηριασμένης, της αθεράπευτα «φαρμακωμένης» καπιταλιστικής κοινωνίας.
Άλλα έργα του είναι η «Μαύρη Μάσκα», το «Γεράκι της Μάλτας», η «Κόκκινη σφαγή», η «Κατάρα των Νταίην», «Το Γυάλινο κλειδί», ο «Αδύνατος άνθρωπος»
Αξιοποιώντας τα βιβλία «Στο εδώλιο – Καταθέσεις στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών» (Εκδόσεις ΑΓΡΑ 2013) και «Ντ. Χάμετ, Το γεράκι της Μάλτας» (μετάφραση Ν. Σαραντάκος – εκδ. Σύγχρονη Εποχή (2η), Αθήνα 1988) παρουσιάζουμε αποσπάσματα απ’ την κατάθεση του Χάμετ στην Επιτροπή Μακάρθι (1953)
Ουάσιγκτον, ένα πρωινό στα τέλη Μαρτίου του 1953. Ο αμερικανός εισηγητής του νουάρ μυθιστορήματος καταθέτει στη Μόνιμη Υποεπιτροπή Ερευνών της Επιτροπής Κυβερνητικού Ελέγχου της αμερικανικής Γερουσίας. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς οι Ρόζενμπεργκ, το αντρόγυνο που κατηγορήθηκε για κατασκοπεία προς όφελος της Σοβιετικής Ενωσης, πρόκειται να καταδικασθούν σε θάνατο και να εκτελεσθούν στην ηλεκτρική καρέκλα. Προεδρεύων σε αυτή τη δημόσια ακρόαση, για να επανέλθουμε, είναι ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής από το Γουισκόνσιν Τζόζεφ Μακ Κάρθι.
Στην ανάκριση συμμετέχει ο Ρόι Κον, συνήγορος της πολιτικής αγωγής, ο γερουσιαστής Μακ Κλέλαν και ο Πρόεδρος, δηλαδή ο γερουσιαστής Μακάρθι.
Κον: (…) Λοιπόν κύριε Χάμετ, πότε γράψατε το πρώτο σας δημοσιευμένο βιβλίο;
Χάμετ: Το πρώτο βιβλίο ήταν ο «Κόκκινος Θερισμός». Εκδόθηκε το 1929. Νομίζω ότι το έγραψα το 1927, ή το 1927 ή το 1928.
Κον: Την εποχή που γράψατε εκείνο το βιβλίο, ήσασταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος;
Χάμετ: Αρνούμαι να απαντήσω, με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως με ενοχοποιούσε, βασιζόμενος στα δικαιώματα που μου παρέχει η πέμπτη τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ.
Κον: Κύριε Χάμετ, είστε σήμερα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος;
Χάμετ: Αρνούμαι να απαντήσω, με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.
Πρόεδρος (Μακάρθι): Κύριε Χάμετ, επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω το εξής. Ας ξεχάσουμε προς το παρόν τον εαυτό σας· είναι ασφαλής παραδοχή να πούμε ότι οποιοδήποτε μέλος του ΚΚ, υπό κομμουνιστική πειθαρχία, θα προπαγάνδιζε υπό κανονικές συνθήκες την κομμουνιστική υπόθεση, ανεξάρτητα απ’ το αν έγραψε λογοτεχνικά ή πολιτικά βιβλία;
Χάμετ: Δεν μπορώ να σας απαντήσω, διότι ειλικρινά δεν ξέρω.
Πρόεδρος (Μακάρθι): Ελάτε τώρα, μας είπατε ότι αρνείστε να μας πείτε αν είστε ή όχι μέλος του ΚΚ σήμερα, με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως σας ενοχοποιούσε. Αυτό κανονικά ερμηνεύεται από την παρούσα επιτροπή και από τη χώρα μας συνολικά ότι σημαίνει ότι είστε μέλος του κόμματος, γιατί αν δεν ήσασταν θα λέγατε απλώς «Όχι» και αυτό δε θα σας ενοχοποιούσε. Βλέπετε, ο μόνος λόγος για να ασκήσετε το δικαίωμα της αρνήσεως είναι αν αισθάνεστε ότι μια ειλικρινής απάντηση θα σας ενοχοποιούσε. Η απάντηση ότι δεν είστε κομμουνιστής, αν δεν ήσασταν κομμουνιστής, δε θα σας ενοχοποιούσε. Επομένως, πρέπει να γνωρίζετε πολλά για το κομμουνιστικό κίνημα, υποθέτω.
Χάμετ: Ήταν αυτό ερώτηση, κύριε;
Πρόεδρος: Ήταν απλώς σχόλιο πάνω στη δήλωσή σας. Κύριε σύμβουλε, έχετε άλλες ερωτήσεις;
Κον: Ω, ναι. Λοιπόν, κύριε Χάμετ, από τα διάφορα βιβλία που έχετε γράψει, έχετε πληρωθεί συγγραφικά δικαιώματα;
Χάμετ: Μάλιστα.
Κον: Και υποθέτω ότι αν το Υπουργείο Εξωτερικών αγόρασε 300 βιβλία, ή όσα αγόρασε, εσείς θα πήρατε κάποιο ποσόν σαν δικαιώματα, έτσι;
Χάμετ: Φαντάζομαι πως έτσι είναι.
Κον: Θα μπορούσατε να μας πείτε, χωρίς να παραβιάσετε κάποιο απόρρητο του επαγγέλματος, σε ποιο ποσοστό ανέρχονται τα συγγραφικά σας δικαιώματα;
Χάμετ: Κοιτάξτε, δεν υπάρχει θέμα παραβίασης απορρήτου του επαγγέλματος. Θα πρέπει να κοιτάξω τα συμβόλαια. Τα ποσοστά, ξέρετε, ποικίλλουν. Στα βιβλία που έκδοσε ο Αλφρεντ Νοπφ, βιβλία των 2 ή 2.5 δολαρίων πάνω-κάτω, αρχίζουν από 15%. Στις συλλογές διηγημάτων, που οι περισσότερες είναι ανατυπώσεις, τα ποσοστά είναι χαμηλότερα.
Πρόεδρος: Μήπως κάποια απ’ τα χρήματα που λάβατε απ’ το Υπουργείο Εξωτερικών κατάληξαν στα ταμεία του Κομμουνιστικού Κόμματος;
Χάμετ: Αρνούμαι να απαντήσω, με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.
Κον: Κύριε Χάμετ, είναι γεγονός ότι πρόσφατα εκτίσατε ποινή φυλακίσεως για περιφρόνηση του δικαστηρίου;
Χάμετ: Ναι.
Κον: Και πού οφειλόταν αυτό;
Χάμετ: Στο ότι αρνήθηκα να απαντήσω αν ήμουν ή όχι επίτροπος του κονδυλίου για τις αποφυλακίσεις μ’ εγγύηση της Επιτροπής για τα Πολιτικά Δικαιώματα.
Κον: Είπατε ότι η αιτία ήταν η άρνησή σας ν’ απαντήσετε. Το γεγονός είναι; Υπήρξατε επίτροπος του κονδυλίου για τις αποφυλακίσεις μ’ εγγύηση της ΕΓΊΔ. Είναι αυτό σωστό;
Χάμετ: Αυτή ήταν η ερώτηση για την οποία πήγα φυλακή επειδή αρνήθηκα να απαντήσω ναι.
Κον: Λοιπόν, επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω: Υπήρξατε επίτροπος του κονδυλίου για τις αποφυλακίσεις μ’ εγγύηση της ΕΠΔ;
Χάμετ: Αρνούμαι να απαντήσω με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως μ’ ενοχοποιούσε.
Κον: Λοιπόν, να σας ρωτήσω τώρα; Ξέρετε πού βρίσκεται κάποιος απ’ τους φυγόδικους κομμουνιστές ηγέτες;
Χάμετ; Όχι. Ο Γκας Χολ, απ’ ό,τι διάβασα, είναι στη φυλακή.
Κον; Ξέρετε ότι ο Γκας Χολ έχει συλληφθεί. Για τους άλλους τρεις;
Χάμετ: Δεν ξέρω.
Κον; Λέτε ότι δεν ξέρετε;
Χάμετ: Δεν ξέρω.
Πρόεδρος (Μακάρθι): Πιστεύετε ότι ο κομμουνισμός, έτσι όπως εφαρμόζεται στη Ρωσία σήμερα, είναι ανώτερος από τη δική μας μορφή διακυβέρνησης;
Χάμετ: Λοιπόν, άσχετα απ’ το τι πιστεύω για τον κομμουνισμό στη Ρωσία σήμερα, είναι αμφίβολο αν, ξέρετε, κάποιο πράγμα – ένα πράγμα είναι καλύτερο για τη μια χώρα, άλλο για την άλλη χώρα. Δε νομίζω ότι ο ρωσικός κομμουνισμός είναι καλύτερος για τις ΗΠΑ, όπως επίσης δε νομίζω ότι και κάποιο είδος ιμπεριαλισμού θα ’ταν καλύτερο για τις ΗΠΑ.
Πρόεδρος; Φαίνεται ότι κάνετε διάκριση ανάμεσα σε ρωσικό και σε αμερικανικό κομμουνισμό. Παρ’ όλο που εγώ δεν μπορώ να δω καμιά διαφορά, θα υποθέσω, χάρη της εξέτασης, ότι υπάρχει. Πιστεύετε ότι ο αμερικανικός κομμουνισμός θα ήταν ένα καλό σύστημα για να υιοθετηθεί σ’ αυτή τη χώρα;
Χάμετ: Θα πρέπει ν’ αρνηθώ να απαντήσω, με το αιτιολογικό ότι η απάντηση ίσως μ’ ενοχοποιούσε. Γιατί, θέλω να πω, αυτή η ερώτηση δεν απαντιέται με «ναι» ή «όχι».
Πρόεδρος: Δεν μπορείτε ν’ απαντήσετε με «ναι» ή «όχι» στο ερώτημα αν ο κομμουνισμός είναι, κατά τη γνώμη σας, ανώτερος από τη δική μας μορφή διακυβέρνησης.
Χάμετ: Βλέπετε, δεν καταλαβαίνω. Ο θεωρητικός κομμουνισμός δεν είναι μορφή διακυβέρνησης. Σ’ αυτόν, ξέρετε, δεν υπάρχει κυβέρνηση. Και στην πραγματικότητα δεν ξέρω και δε θα μπορούσα να ξέρω, χωρίς – ακόμα και στο τέλος, αμφιβάλλω αν θα μπορούσα να δόσω μια κατηγορηματική απάντηση.
Πρόεδρος: Θα επικροτούσατε την υιοθέτηση του κομμουνισμού σ’ αυτή τη χώρα;
Χάμετ: Εννοείτε τώρα;
Πρόεδρος: Ναι.
Χάμετ: Όχι.
Πρόεδρος: Όχι;
Χάμετ: Αν μη τι άλλο, θα μου φαινόταν ανεφάρμοστος, αν δεν τον ήθελε η πλειοψηφία του λαού.
Γερουσιαστής Μακ Κλέλαν: Αρνείστε ν’ απαντήσετε πολλές ερωτήσεις, καταφεύγοντας στα προνόμια της πέμπτης τροπολογίας του Συντάγματος, επειδή φοβάστε ότι η απάντηση των ερωτήσεων ίσως σας ενοχοποιούσε. Είστε ειλικρινής και έντιμος όταν κάνετε ενόρκως αυτή τη δήλωση;
Χάμετ: Πολύ ειλικρινής, κύριε. Πράγματι φοβάμαι πολύ ότι οι απαντήσεις θα μ’ ενοχοποιήσουν ή ίσως μ’ ενοχοποιήσουν.
Μακ Κλέλαν: Εφόσον λέτε ότι φοβάστε: Δε νομίζετε ότι η άρνησή σας να απαντήσετε είναι μια εθελοντική πράξη αυτοενοχοποιήσεως ενώπιον του δικαστηρίου της κοινής γνώμης; Δεν καταφεύγετε με τη θέλησή σας τώρα στην πέμπτη τροπολογία του Συντάγματος, υποπίπτοντας σε εθελοντική αυτοενοχοποίηση ενώπιον του δικαστηρίου της κοινής γνώμης; Το αγνοείτε αυτό;
Χάμετ: Δε νομίζω ότι είναι έτσι, κύριε, και αν είναι έτσι, δυστυχώς ή ευτυχώς για μένα σ’ αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν το δικαστήριο της κοινής γνώμης που μ’ έστειλε στη φυλακή για έξι μήνες.
Πρόεδρος: Να σας κάνω μια ακόμα ερώτηση: Κύριε Χάμετ, αν ξοδεύατε, όπως εμείς, πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο σ’ ένα ενημερωτικό πρόγραμμα, που υποτίθεται ότι έχει σκοπό την καταπολέμηση του κομμουνισμού, και αν εσείς ήσασταν υπεύθυνος αυτού του προγράμματος για την καταπολέμηση του κομμουνισμού, θα αγοράζατε τα έργα 75 περίπου κομμουνιστών συγγραφέων και θα τα διανέματε σε όλο τον κόσμο, βάζοντας πάνω τους την επίσημη σφραγίδα της έγκρισής μας;
Ή μήπως θα προτιμούσατε να μην απαντήσετε;
Χάμετ: Λοιπόν, νομίζω – φυσικά, δεν είμαι σίγουρος – ότι αν καταπολεμούσα τον κομμουνισμό, νομίζω ότι δε θα ‘δινα στον κόσμο καθόλου βιβλία.
Να σημειώσουμε ότι το 1949 ο Ντάσιελ Χάμετ καταδικάστηκε σε φυλάκιση (και) επειδή υποστήριξε Έλληνες ναυτεργάτες της ΟΕΝΕ που συνελήφθησαν και εκρατούντο στο Ελις Αϊλαντ – πρόκειται για την Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Ενώσεων, με γραμματέα τον μετέπειτα βουλευτή του ΚΚΕ Αντώνη Αμπατιέλο. Ο βασικός λόγος ωστόσο εκείνης της εξάμηνης φυλάκισής του ήταν η οικονομική βοήθεια που παρείχε σε τέσσερα ηγετικά στελέχη του κομμουνιστικού κινήματος στις ΗΠΑ που είχαν καταδικαστεί με τον Νόμο Σμιθ, ο οποίος προέβλεπε ακόμη και απέλαση για όποιους προπαγάνδιζαν την ανατροπή του πολιτεύματος με τη βία.