Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Νόμος-πλαίσιο για τα ΑΕΙ: Οι επιπτώσεις για στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και τις Τέχνες

ΝΟΜΟΣ — ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΕΙ: Τι διαγράφεται στους μαύρους του «ορίζοντες» για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και τις Τέχνες

Οι επι­χει­ρη­μα­τι­κοί όροι δια­μόρ­φω­σης της εκπαι­δευ­τι­κής και ερευ­νη­τι­κής πολι­τι­κής για την Ανώ­τα­τη Εκπαί­δευ­ση που δια­γρά­φο­νται στον νόμο — πλαί­σιο, με τίτλο «Νέοι Ορί­ζο­ντες για τα ΑΕΙ», αφή­νουν ελά­χι­στα περι­θώ­ρια για την ανά­πτυ­ξη και την ίδια την ύπαρ­ξη γνω­στι­κών αντι­κει­μέ­νων που δεν συμ­βάλ­λουν άμε­σα στους σύγ­χρο­νους ορί­ζο­ντες της κερ­δο­φο­ρί­ας. Οι ανθρω­πι­στι­κές σπου­δές και τέχνες ανή­κουν σίγου­ρα στα πιο επι­σφα­λή τέτοια πεδία, όπως επι­βε­βαιώ­νει η διε­θνής εμπει­ρία των τελευ­ταί­ων δεκα­ε­τιών — αν και η «κρί­ση» στις ανθρω­πι­στι­κές σπου­δές είναι υπό­θε­ση ήδη πέραν του ενός αιώ­να για χώρες όπως οι ΗΠΑ.

Τα τελευ­ταία χρό­νια, σε όλο τον κόσμο, Πανε­πι­στη­μια­κά Τμή­μα­τα στον χώρο των ανθρω­πι­στι­κών και κοι­νω­νι­κών σπου­δών και των τεχνών κλεί­νουν με καται­γι­στι­κούς ρυθ­μούς ή υφί­στα­νται δρα­στι­κές περι­κο­πές στη χρη­μα­το­δό­τη­σή τους. Πριν έναν χρό­νο η κυβέρ­νη­ση του Ηνω­μέ­νου Βασι­λεί­ου ανα­κοί­νω­σε 50% περι­κο­πές στη χρη­μα­το­δό­τη­ση των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών και των τεχνών στα πανε­πι­στή­μια της χώρας, προ­κα­λώ­ντας θύελ­λα αντι­δρά­σε­ων. Τμή­μα­τα Φιλο­λο­γί­ας, Αρχαιο­λο­γί­ας, Κλα­σι­κών Σπου­δών, Ιστο­ρί­ας κλεί­νουν σε όλα τα γεω­γρα­φι­κά μήκη και πλά­τη, από την Αυστρα­λία και την Ιαπω­νία μέχρι την Ευρώ­πη, τον Κανα­δά και τις ΗΠΑ, μαθή­μα­τα καταρ­γού­νται, διδα­κτι­κό προ­σω­πι­κό απο­λύ­ε­ται σωρη­δόν. Η συν­θή­κη αυτή επι­δει­νώ­θη­κε ιδιαί­τε­ρα κατά την περί­ο­δο της κρί­σης COVID, που λει­τούρ­γη­σε ως επι­τα­χυ­ντής των ήδη δρο­μο­λο­γη­μέ­νων εξελίξεων.

Οι ανθρω­πι­στι­κές σπου­δές και τέχνες θα είναι οι πρώ­τες που θα κινδυνεύσουν

Ο νόμος — πλαί­σιο δημιουρ­γεί τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις για αντί­στοι­χες εξε­λί­ξεις και στην Ελλά­δα. Ηδη τα Τμή­μα­τα του χώρου των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών και των τεχνών υφί­στα­νται εντο­νό­τε­ρα τις συνέ­πειες της διαρ­κούς υπο­χρη­μα­το­δό­τη­σης των ετών της κρί­σης, αλλά και της εντει­νό­με­νης επι­χει­ρη­μα­το­ποί­η­σης της Ανώ­τα­της Εκπαί­δευ­σης, που έχει ήδη δρο­μο­λο­γη­θεί από όλες τις προη­γού­με­νες κυβερ­νή­σεις. Τα παχυ­λά ερευ­νη­τι­κά προ­γράμ­μα­τα δεν αφο­ρούν, ως επί το πλεί­στον, τα γνω­στι­κά αυτά αντι­κεί­με­να, και το επεν­δυ­τι­κό ενδια­φέ­ρον σε αυτό το πεδίο είναι πολύ περιο­ρι­σμέ­νο. Σε ένα περι­βάλ­λον όπου η ποιό­τη­τα των προ­γραμ­μά­των σπου­δών και της ερευ­νη­τι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας μετριέ­ται με κρι­τή­ρια προ­σέλ­κυ­σης κεφα­λαί­ων, τα αντι­κεί­με­να αυτά καθί­στα­νται επι­σφα­λή και «άχρη­στα». Ως εκ τού­του, οι ανθρω­πι­στι­κές σπου­δές και τέχνες θα είναι οι πρώ­τες που θα κιν­δυ­νεύ­σουν από τις δια­δι­κα­σί­ες που προσ­διο­ρί­ζει ο νόμος για ταχεία κατάρ­γη­ση ή συγ­χώ­νευ­ση Τμη­μά­των, υπο­τί­μη­ση, μετα­τρο­πή ή κατάρ­γη­ση γνω­στι­κών αντι­κει­μέ­νων, αλλά και από τον εκτο­πι­σμό μας ή τις επι­σφα­λείς δια­δι­κα­σί­ες εξέ­λι­ξής μας ως μελών διδα­κτι­κού προσωπικού.

Η δεύ­τε­ρη κατα­στρο­φι­κή συνέ­πεια του νόμου μετά την κατάρ­γη­ση ή συγ­χώ­νευ­ση των Τμη­μά­των είναι η υπο­νό­μευ­ση, η αλλοί­ω­ση και ο κατα­κερ­μα­τι­σμός των γνω­στι­κών αντι­κει­μέ­νων, κυρί­ως μέσα από την εργα­λειο­ποί­η­σή τους ώστε να συσχε­τι­στούν με την αγο­ρά, την προ­ώ­θη­ση των εφαρ­μο­σμέ­νων τους κατευ­θύν­σε­ων και τη διά­χυ­σή τους σε άλλα Τμή­μα­τα, ή την ενσω­μά­τω­σή τους σε εκπαι­δευ­τι­κά και ερευ­νη­τι­κά προ­γράμ­μα­τα άλλων επι­στη­μο­νι­κών πεδί­ων, προ­κει­μέ­νου να λει­τουρ­γή­σουν ως ενι­σχυ­τές της επι­χει­ρη­μα­τι­κής τους δραστηριότητας.

Η κατεύ­θυν­ση προς την απευ­θεί­ας σύν­δε­ση των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών, των κοι­νω­νι­κών επι­στη­μών και των τεχνών με την αγο­ρά είναι σαφής σε παγκό­σμιο επί­πε­δο, τόσο στα προ­γράμ­μα­τα σπου­δών και στην ερευ­νη­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα των αντί­στοι­χων Τμη­μά­των και Σχο­λών, όσο και στις πολι­τι­κές των διε­θνών φορέ­ων της αγο­ράς. Η συσχέ­τι­ση με τις Δημιουρ­γι­κές Βιο­μη­χα­νί­ες (Creative Industries) αφο­ρά όλα τα συνα­φή γνω­στι­κά αντι­κεί­με­να, ακό­μα και τα πιο κλα­σι­κά ή παρα­δο­σια­κά από αυτά, σε ανα­πά­ντε­χους συν­δυα­σμούς και στον βαθ­μό, φυσι­κά, που η γνώ­ση που παρέ­χουν μπο­ρεί να φανεί εμπο­ρι­κά αξιοποιήσιμη.

Θα λει­τουρ­γούν ως εται­ρεί­ες παρο­χής υπηρεσιών

Ο νόμος — πλαί­σιο κινεί­ται σαφώς προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση. Στις Σχο­λές Ανθρω­πι­στι­κών Σπου­δών και Καλών Τεχνών είναι εμφα­νής η τάση για ταχεία ενερ­γο­ποί­η­ση των εφαρ­μο­σμέ­νων κατευ­θύν­σε­ων που συν­δέ­ο­νται άμε­σα με την παρα­γω­γή εμπο­ρεύ­σι­μων προ­ϊ­ό­ντων. Εφό­σον βασι­κή στό­χευ­ση των ακα­δη­μαϊ­κών μονά­δων είναι, σύμ­φω­να με τον νόμο, η παρα­γω­γή ελκυ­στι­κών εκπαι­δευ­τι­κών προ­γραμ­μά­των, τα Τμή­μα­τα των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών και τα καλ­λι­τε­χνι­κά εργα­στή­ρια θα ωθη­θούν προς την ανα­διάρ­θρω­ση του προ­πτυ­χια­κού προ­γράμ­μα­τος και την εισα­γω­γή επαγ­γελ­μα­τι­κών μετα­πτυ­χια­κών και βιο­μη­χα­νι­κών διδα­κτο­ρι­κών προ­γραμ­μά­των (με εκπρό­σω­πο της επι­χεί­ρη­σης στην τρι­με­λή συμ­βου­λευ­τι­κή επι­τρο­πή), την οργά­νω­ση σεμι­να­ρί­ων κατάρ­τι­σης στο πλαί­σιο ΚΕΔΙΒΙΜ, κ.α., φυσι­κά με δίδα­κτρα. Αλλω­στε, όπως προ­βλέ­πε­ται από τον νόμο (άρθρο 49), στο πλαί­σιο των δρα­στη­ριο­τή­των του το πανε­πι­στη­μια­κό εργα­στή­ριο «ανα­λαμ­βά­νει τη διε­ξα­γω­γή βιο­μη­χα­νι­κής έρευ­νας, στο πλαί­σιο συμ­φώ­νου συνερ­γα­σί­ας με επι­χει­ρή­σεις ή βιο­μη­χα­νί­ες της ημε­δα­πής ή αλλο­δα­πής», ενώ, επι­πλέ­ον, θα λει­τουρ­γεί ως εται­ρεία παρο­χής υπηρεσιών.

Η προ­σαρ­μο­γή στην αγο­ρά δεν θα αφο­ρά μόνο την ανά­πτυ­ξη των καθα­ρά εφαρ­μο­σμέ­νων κατευ­θύν­σε­ων. Θα είναι σαφείς οι επι­πτώ­σεις και στο περιε­χό­με­νο, στην κατεύ­θυν­ση και στις μεθό­δους τόσο των ανθρω­πι­στι­κών επι­στη­μο­νι­κών γνω­στι­κών πεδί­ων όσο και των καλ­λι­τε­χνι­κών προ­σεγ­γί­σε­ων και μέσων που δια­κρί­νο­νται από τα αμι­γώς εφαρ­μο­σμέ­να και αφο­ρούν ό,τι θα μπο­ρού­σε σήμε­ρα να ονο­μα­στεί σύγ­χρο­νη τέχνη. Η «ακα­δη­μαϊ­κή ελευ­θε­ρία» που δια­τυ­μπα­νί­ζε­ται στο άρθρο 4 του νόμου αφο­ρά, τελι­κά, πολύ συγκε­κρι­μέ­νες μεθο­δο­λο­γι­κές προσεγγίσεις.

Η «διε­πι­στη­μο­νι­κό­τη­τα», η οποία προσ­διο­ρί­ζε­ται στον νόμο ως βασι­κή στό­χευ­ση των προ­γραμ­μά­των σπου­δών, δια­μορ­φώ­νε­ται τελι­κά στη βάση της επι­χει­ρη­μα­τι­κής εργα­λειο­ποί­η­σης των γνω­στι­κών αντι­κει­μέ­νων και της συσχέ­τι­σής τους με την αγο­ρά, και όχι στη βάση της ανα­γκαί­ας και απα­ραί­τη­της για την έρευ­να συγκρο­τη­μέ­νης διε­πι­στη­μο­νι­κής συνερ­γα­σί­ας προς όφε­λος της κοι­νω­νί­ας. Κατ’ αυτόν τον τρό­πο, συσχε­τί­ζε­ται τελι­κά με συγκε­κρι­μέ­νες μεθο­δο­λο­γι­κές προ­σεγ­γί­σεις και εργα­λεία που υπο­νο­μεύ­ουν τη μεθο­δο­λο­γι­κή και ερμη­νευ­τι­κή συνο­χή, αλλά και την κρι­τι­κή προ­σέγ­γι­ση στο πεδίο των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών, απο­κλεί­ο­ντας επί της ουσί­ας άλλες, εκλαμ­βα­νό­με­νες με τα κρι­τή­ρια της αγο­ράς ως μη «διε­πι­στη­μο­νι­κές» — δηλα­δή, τελι­κά, όχι επαρ­κώς εργα­λειο­ποι­ή­σι­μες — επι­στη­μο­νι­κές μεθοδολογίες.

Είναι ενδει­κτι­κό ότι η ενσω­μά­τω­ση των Κοι­νω­νι­κών και Ανθρω­πι­στι­κών Επι­στη­μών (SSH — Social Sciences and Humanities) σε κλά­δους της «σκλη­ρής» Επι­στή­μης, της Τεχνο­λο­γί­ας, της Μηχα­νι­κής και των Μαθη­μα­τι­κών (STEM Science, Technology, Engineering, Mathematics) απο­τε­λού­σε μία από τις βασι­κές στο­χεύ­σεις του προ­γράμ­μα­τος χρη­μα­το­δό­τη­σης έρευ­νας και και­νο­το­μί­ας της ΕΕ «Horizon 2020» (για την περί­ο­δο 2014 — 2020), μια στρα­τη­γι­κή που επε­κτεί­νε­ται και εντα­τι­κο­ποιεί­ται στα επό­με­να «Horizon». Στην ιστο­σε­λί­δα του διε­θνούς Δικτύ­ου Τεχνο­λο­γιών Ενη­μέ­ρω­σης και Επι­κοι­νω­νί­ας «Ideal-ist», που υπο­στη­ρί­ζει τις ερευ­νη­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες του Πλαι­σί­ου Προ­γραμ­μά­των της ΕΕ, και στο άρθρο με τίτλο «Κοι­νω­νι­κές και Ανθρω­πι­στι­κές Επι­στή­μες — μια προ­στι­θέ­με­νη αξία για το πρό­τζεκτ σου», περι­γρά­φε­ται αυτή η στρα­τη­γι­κή της ΕΕ και προσ­διο­ρί­ζε­ται το όφε­λος αυτής της ενσω­μά­τω­σης ως εξής: «Η ενσω­μά­τω­ση των Κοι­νω­νι­κών και Ανθρω­πι­στι­κών Επι­στη­μών (SSH) στα έργα του Horizon 2020 μπο­ρεί να απο­φέ­ρει και­νο­τό­μες λύσεις και προ­ϊ­ό­ντα που είναι κοι­νω­νι­κά απο­δε­κτά, άμε­σα εφαρ­μό­σι­μα, εμπο­ρεύ­σι­μα και οικο­νο­μι­κά απο­δο­τι­κά. Επι­πλέ­ον, η ενσω­μά­τω­ση των SSH μπο­ρεί να ενι­σχύ­σει σημα­ντι­κά τον αντί­κτυ­πο του πρό­τζεκτ και να υπο­στη­ρί­ξει την απο­τε­λε­σμα­τι­κή διά­δο­ση των απο­τε­λε­σμά­των και την επι­κοι­νω­νία με την ομά­δα — στό­χο και το ευρύ­τε­ρο κοι­νό» (βλ. https://www.ideal-ist.eu/news/social-sciences-and-humanities-added-value-your-project).

Θέλου­με να είμα­στε επι­στή­μο­νες ή μάνατζερ;

Η εργα­λειο­ποί­η­ση της Ερευ­νας στο πλαί­σιο μιας τέτοιου τύπου «διε­πι­στη­μο­νι­κό­τη­τας» συνά­δει με τη μετα­τρο­πή των ΑΕΙ σε εται­ρεί­ες παρα­γω­γής και διά­χυ­σης δεξιο­τή­των, μέσα από τον πολ­λα­πλα­σια­σμό δια­φό­ρων ειδών προ­πτυ­χια­κών και μετα­πτυ­χια­κών εκπαι­δευ­τι­κών και ερευ­νη­τι­κών προ­γραμ­μά­των, με την απο­σύν­δε­ση του πτυ­χί­ου από οποια­δή­πο­τε επαγ­γελ­μα­τι­κά δικαιώ­μα­τα και με τη μετα­τρο­πή του συνε­κτι­κού, ολο­κλη­ρω­μέ­νου προ­γράμ­μα­τος σπου­δών, που συγκρο­τεί­ται με την επι­στη­μο­νι­κή ευθύ­νη των Τμη­μά­των, σε εξα­το­μι­κευ­μέ­να μονο­πά­τια κατάρ­τι­σης που χαράσ­σο­νται ευκαι­ρια­κά από τους φοι­τη­τές και τις φοι­τή­τριες ώστε να δια­μορ­φώ­σουν το εργα­σια­κό τους προ­φίλ. Στην ίδια κατεύ­θυν­ση απο­σύν­θε­σης της επι­στη­μο­νι­κής συγκρό­τη­σης λει­τουρ­γούν η υπο­νό­μευ­ση του μόνι­μου εργα­σια­κού καθε­στώ­τος των διδα­σκό­ντων και η εγγε­νής συνά­φεια μετα­ξύ διδα­σκα­λί­ας και επι­στη­μο­νι­κής ή καλ­λι­τε­χνι­κής έρευ­νας, που χαρα­κτη­ρί­ζει την ιδιό­τη­τα των μελών ΔΕΠ. Τα μέλη ΔΕΠ, που τα επό­με­να χρό­νια θα μειω­θούν δρα­στι­κά λόγω συντα­ξιο­δο­τή­σε­ων, θα αντι­κα­τα­στα­θούν κατά ένα μέρος από ένα πλή­θος εργα­σια­κών σχέ­σε­ων που προ­βλέ­πο­νται από τον νόμο και που διαρ­ρη­γνύ­ουν, μαζί με τα εργα­σια­κά δικαιώ­μα­τα, τη στα­θε­ρή σχέ­ση με το πανε­πι­στή­μιο και επο­μέ­νως τη συγκρο­τη­μέ­νη επι­στη­μο­νι­κή έρευνα.

Οποιος θεω­ρεί τα παρα­πά­νω υπερ­βο­λές, δεν έχει παρά να δει τι γίνε­ται στον ακα­δη­μαϊ­κό χώρο διε­θνώς, και κυρί­ως σε χώρες όπως η Μ. Βρε­τα­νία, οι ΗΠΑ, η Αυστρα­λία, ο Κανα­δάς, όπου οι πολι­τι­κές αυτές έχουν ήδη εφαρ­μο­στεί εδώ και χρό­νια και απο­τε­λούν το πρό­τυ­πο των επι­χει­ρη­μα­τι­κών πανε­πι­στη­μί­ων. Σε αυτό το περι­βάλ­λον, όπου τα πτυ­χία των ανθρω­πι­στι­κών σπου­δών χαρα­κτη­ρί­ζο­νται «χαμη­λής αξί­ας» και «μη συμ­φέ­ρο­ντα οικο­νο­μι­κά», επι­στή­μο­νες και ερευ­νη­τές του χώρου διε­θνώς δημο­σιεύ­ουν σωρεία άρθρων προ­σπα­θώ­ντας να απο­δεί­ξουν για­τί οι ανθρω­πι­στι­κές σπου­δές και τέχνες έχουν λόγο ύπαρ­ξης και μερί­διο αξί­ας στο σύγ­χρο­νο τοπίο της Εκπαί­δευ­σης και της Ερευ­νας, ώστε να εξα­σφα­λί­σουν ψίχου­λα χρηματοδότησης.

Ηδη, σε χώρες όπου το επι­χει­ρη­μα­τι­κό πανε­πι­στή­μιο έχει δοκι­μα­στεί εδώ και χρό­νια, οι αντι­δρά­σεις της ακα­δη­μαϊ­κής κοι­νό­τη­τας είναι σαφείς και ισχυ­ρές. Πριν μερι­κούς μήνες οι αντι­δρά­σεις αυτές εκφρά­στη­καν στο Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο με μαζι­κές απερ­γί­ες και δια­δη­λώ­σεις, στις οποί­ες οι ακα­δη­μαϊ­κοί δήλω­σαν με απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα την αντί­θε­σή τους στο απάν­θρω­πο εργα­σια­κό καθε­στώς των πανε­πι­στη­μί­ων των επι­χει­ρή­σε­ων, των εξα­ντλη­τι­κών ωρα­ρί­ων, των ασφυ­κτι­κών αξιο­λο­γή­σε­ων, των εκφο­βι­στι­κών εργα­σια­κών σχέ­σε­ων, της υπο­χρη­μα­το­δό­τη­σης και των ανε­παρ­κών αμοι­βών. Είναι προ­φα­νές ότι το ζήτη­μα δεν είναι αν θα έχου­με ένα «ευρω­παϊ­κό» πανε­πι­στή­μιο, όπως πολ­λοί ισχυρίζονται.

Τα ερω­τή­μα­τα, επο­μέ­νως, που καλού­μα­στε να απα­ντή­σου­με είναι: Θέλου­με να είμα­στε επι­στή­μο­νες, καλ­λι­τέ­χνες, δάσκα­λοι; ‘Η θέλου­με να είμα­στε μάνα­τζερ και εται­ρι­κοί συνερ­γά­τες; Θέλου­με να διδά­σκου­με ελεύ­θε­ρα σκε­πτό­με­νους ανθρώ­πους; ‘Η θέλου­με να δια­χει­ρι­ζό­μα­στε — να εντα­τι­κο­ποιού­με, να εξο­ντώ­νου­με, να ξεζου­μί­ζου­με, να απει­λού­με — «ανθρώ­πι­νο δυνα­μι­κό»; Θέλου­με να υπη­ρε­τού­με τη γνώ­ση και τις πραγ­μα­τι­κές ανά­γκες της κοι­νω­νί­ας; ‘Η θέλου­με να υπη­ρε­τού­με το κέρ­δος; Η απά­ντη­ση σε αυτά τα ερω­τή­μα­τα δεν κρί­νει μόνο τη στά­ση μας απέ­να­ντι στον νόμο — πλαί­σιο. Ας μη γελιό­μα­στε και ας μην έχου­με βολι­κές αυτα­πά­τες: Το πανε­πι­στή­μιο που έχου­με τώρα ήδη κινεί­ται σε αυτήν την κατεύ­θυν­ση εδώ και χρό­νια, με ευθύ­νη όλων των προη­γού­με­νων κυβερ­νή­σε­ων. Αυτό που καλού­μα­στε να κάνου­με είναι να συνε­χί­σου­με να αντι­στε­κό­μα­στε στην επι­βαλ­λό­με­νη μετα­μόρ­φω­σή του σε ανώ­νυ­μη εται­ρεία. Να ανα­τρέ­που­με τα σχέ­δια για την επι­βο­λή της τρο­μο­κρα­τί­ας της αγο­ράς. Και όχι μόνο αυτό, δεν αρκεί μόνο αυτό: Θα αγω­νι­ζό­μα­στε και θα διεκ­δι­κού­με το πανε­πι­στή­μιο που αξί­ζει στα παι­διά μας, στην επι­στή­μη μας, στην τέχνη μας, στη σκέ­ψη μας, στις δυνα­τό­τη­τές μας, στην αντί­λη­ψή μας, στις ανά­γκες μας, στη συνεί­δη­σή μας. Το πανε­πι­στή­μιο της κοι­νω­νί­ας, το πανε­πι­στή­μιο των ανθρώπων.

Λουί­ζα ΑΥΓΗΤΑ
Επί­κου­ρη καθη­γή­τρια Ιστο­ρί­ας της Τέχνης στο Τμή­μα Εικα­στι­κών και Εφαρ­μο­σμέ­νων Τεχνών του ΑΠΘ.
Ριζο­σπά­στης

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο