Οι ανομολόγητες ιδεολογικές παραδοχές της «Επιτροπής Διαλόγου για την Παιδεία»

Γρά­φει ο Θανά­σης Αλε­ξί­ου* //

Οι οποιεσ­δή­πο­τε δια­βου­λεύ­σεις και προ­τά­σεις της Επι­τρο­πής Δια­λό­γου για την Παι­δεία, έχο­ντας μάλι­στα εξο­ρι­σμού περιο­ρι­σμέ­νη κοι­νω­νι­κή νομι­μο­ποί­η­ση (αυτή δεν ανα­δεί­χτη­κε ας πού­με μέσα από ένα εκπαι­δευ­τι­κό-αστι­κό κίνη­μα, όπως συνέ­βη με τις εκπαι­δευ­τι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις του 1917, του 1929, του 1964, του 1976 του 1982 κ.λπ.) θα περιο­ρι­στούν στη δια­χεί­ρι­ση επι­μέ­ρους αντι­φά­σε­ων του αστι­κού εκσυγ­χρο­νι­σμού (κυρί­ως ιδε­ο­λο­γι­κών). Και λέμε ιδε­ο­λο­γι­κών, καθώς η ανυ­παρ­ξία οικο­νο­μι­κών μέσων και ανθρώ­πι­νων πόρων (δάσκα­λοι, καθη­γη­τές, εκπαι­δευ­τι­κές υπο­δο­μές, εγκα­τα­στά­σεις κ.λπ.) ‑δεδο­μέ­νων και των μνη­μο­νια­κών δεσμεύ­σε­ων, έκθε­ση ΟΟΣΑ- κάθε άλλο παρά επι­τρέ­πουν μακρό­πνοα σχέ­δια εξορ­θο­λο­γι­σμού του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος (ανα­βάθ­μι­ση του Λυκεί­ου, ενιαίο Λύκειο θεω­ρί­ας και πρά­ξης,  δωδε­κά­χρο­νη εκπαί­δευ­ση, μετα­λυ­κεια­κή τεχνι­κή-επαγ­γελ­μα­τι­κή εκπαί­δευ­ση κ.λπ.) (βλ. πρό­γραμ­μα ΣΥΡΙΖΑ). Με αυτή την έννοια πρό­κει­ται για ιδε­ο­λο­γία, καθώς  η οικο­νο­μι­κή κρί­ση (ανερ­γία, κλεί­σι­μο επι­χει­ρή­σε­ων  κ.λπ.) εμφα­νί­ζε­ται ως κρί­ση του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος, ως αυτό δηλα­δή να είναι σε θέση να παρέμ­βει στις αιτί­ες του προ­βλή­μα­τος, δηλα­δή στην κοι­νω­νι­κή οργά­νω­ση της εργα­σί­ας και της κατα­νο­μής πόρων. Το γεγο­νός αυτό, πέρα από τον βολο­ντα­ρι­σμό που υπο­κρύ­πτει, επι­τεί­νει την σύγ­χυ­ση συμ­βάλ­λο­ντας στη περαι­τέ­ρω απο­διορ­γά­νω­ση του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος. Σε τελι­κή ανά­λυ­ση, όπως επι­ση­μαί­νει και ένας συντη­ρη­τι­κός μεταρ­ρυθ­μι­στής, ο καθη­γη­τής Γ. Μπα­μπι­νιώ­της, οι εκπαι­δευ­τι­κές εξαγ­γε­λί­ες προ­ϋ­πο­θέ­τουν κρα­τι­κά κον­δύ­λια, όπως ήταν το αίτη­μα του εκπαι­δευ­τι­κού κινή­μα­τος, αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ και των πανε­πι­στη­μια­κών που σήμε­ρα στε­λε­χώ­νουν την Επι­τρο­πή Δια­λό­γου­για την  Παι­δεία (5% του ΑΕΠ). Ωστό­σο με δεδο­μέ­νη τη μεί­ω­ση των δημό­σιων επεν­δύ­σε­ων και την υπο­χρη­μα­το­δό­τη­ση της εκπαί­δευ­σης το όλο εγχεί­ρη­μα  εξε­λίσ­σε­ται σε παρω­δία. Αυτό που τελι­κά θα συζη­τεί­ται, ας πού­με σε συν­θή­κες δημο­σιο­νο­μι­κής πει­θαρ­χί­ας (μονε­τα­ρι­σμός), είναι η εισα­γω­γή της επι­χει­ρη­μα­τι­κής λογι­κής στο σχο­λείο (αντα­γω­νι­σμός μετα­ξύ σχο­λι­κών μονά­δων, αγο­ρά των εκπαι­δευ­τι­κών υπη­ρε­σιών, «επι­λο­γή» σχο­λεί­ου, δίδα­κτρα, σπόν­σο­ρες κ.λπ.) ώστε ο αντα­γω­νι­σμός να μετα­φερ­θεί  από την αγο­ρά στο εσώ­τε­ρο των κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων (εδώ του σχο­λι­κού βιό­κο­σμου) και να γίνει ατο­μι­κή ηθι­κή («νεο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός»). Εξάλ­λου στο 2^ο σημείο του Εθνι­κού Δια­λό­γου για την Παι­δεία (οικο­νο­μι­κά της εκπαί­δευ­σης) εμμέ­σως αλλά σαφώς ανα­ζη­τού­νται, ‑μαζί με την «θεσμο­θε­τη­μέ­νη αύξη­ση του ποσο­στού επι­χο­ρή­γη­σης στην εκπαί­δευ­σης» (ως να πρό­κει­ται για πολι­τι­στι­κή εκδήλωση)-τα «δια­φο­ρε­τι­κά χρη­μα­το­δο­τι­κά σχή­μα­τα» (συμ­με­το­χή ΜΚΟ κ.ά.) και οι «δυνα­τό­τη­τες μεί­ω­σης των εξό­δων».[1] Μια δεύ­τε­ρη ανά­γνω­ση των σημεί­ων του Εθνι­κού Δια­λό­γου για την Παι­δεία δεί­χνει την ιδε­ο­λο­γι­κή συγ­γέ­νεια με τα κεί­με­να της Κομι­σιόν για την εκπαί­δευ­ση, την εργα­σία και την αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα (Λευ­κή Βίβλος κ.ά.). Εδώ το ζητού­με­νο είναι η κατάρ­τι­ση μιας φτη­νής, ευέ­λι­κτης και επι­σφα­λούς εργα­σια­κής δύνα­μης όπως την απο­ζη­τά η οικο­νο­μι­κή συγκυ­ρία. Μήπως δηλα­δή και η ρευ­στο­ποί­η­ση της εργασίας(σε αυτό συμ­βάλ­λει και η απο­διάρ­θρω­ση επαγ­γελ­μα­τι­κών δομών εκπαί­δευ­σης προς όφε­λος άτυ­πων, όπως ΚΕΚ, ΙΕΚ κ.ά.) δημιουρ­γή­σει τους όρους για επα­να­δέ­σμευ­ση ζωντα­νής εργα­σί­ας και αντι­σταθ­μι­στεί κατ’ αυτόν τον τρό­ποη κρί­ση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης (κεφά­λαια που λιμνά­ζουν). Η κρί­ση που προ­κύ­πτει από την συνε­χή υπο­κα­τά­στα­ση ζωντα­νής εργα­σί­ας και την μετα­τρο­πή της σε νεκρή.

Είναι ενδια­φέ­ρον πως αυτή η απο­δό­μη­ση του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος γίνε­ται με όρους «προ­ο­δευ­τι­κό­τη­τας», απόρ­ροια μιας πολι­τι­σμι­κής προ­σέγ­γι­σης για την ιστο­ρία και την κοι­νω­νία, προ­σέγ­γι­ση που σε τελι­κή ανά­λυ­ση υπο­σκά­πτει και αυτόν τον «ορθό λόγο». Γνω­ρί­ζο­ντας η Επι­τρο­πή Δια­λό­γου για την Παι­δεία ότι σε επί­πε­δο κοι­νω­νί­ας στε­ρεί­ται μιας ευρύ­τε­ρης κοι­νω­νι­κής νομι­μο­ποί­η­σης, δεξιώ­νε­ται στο όνο­μα της «ισο­τι­μί­ας των παραδόσεων»γνώσης (επι­στη­μο­νι­κής-ορθο­λο­γι­κής, άτυ­πης, θρη­σκευ­τι­κής κ.ο.κ.) ως συνο­μι­λη­τές ομά­δα φοι­τη­τών (βλ.REN-ReformEducationNow). Ως η γνώ­ση και ο τρό­πος παρα­γω­γής και ανα­πα­ρα­γω­γής της να είναι μια κοι­νω­νι­κή σύμ­βα­ση και όχι μια αντι­κει­με­νι­κή δια­δι­κα­σία με βάση μεθό­δους και κανό­νες. Με αυτή την έννοια η πλα­σμα­τι­κή ανα­βάθ­μι­ση των υπο­κει­μέ­νων (εδώ των φοι­τη­τών) έρχε­ται να δια­σκε­δά­σει την έλλει­ψη κοι­νω­νι­κής νομι­μο­ποί­η­σης, παρέ­χο­ντας όμως στα άτο­μα, όπως το θέτει η ιδε­ο­λο­γία του ατο­μι­σμού (μεθο­δο­λο­γι­κός ατο­μι­σμός) την ελευ­θε­ρία να οργα­νώ­σουν τις σπου­δές τους, να «κατα­σκευά­σουν» το γνω­στι­κό αντι­κεί­με­νο που τους ται­ριά­ζει (σπον­δυ­λω­τές σπου­δές, το πτυ­χίο ως άθροι­σμα πιστω­τι­κών μονά­δων κ.ο.κ.). Έτσι όμως το πτυ­χίο απο­συν­δέ­ε­ται πλή­ρως από στα­θε­ρά επαγ­γελ­μα­τι­κά δικαιώ­μα­τα που περιό­ρι­ζαν το βαθ­μό ευε­λι­ξί­ας και επι­σφά­λειας της εργα­τι­κής δύναμης.Ωστόσο για να επι­τευ­χθεί η απρό­σκο­πτη προ­σαρ­μο­γή του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος στην αγο­ρά, επι­χει­ρεί­ται, ‑μαζί με την απα­ξί­ω­ση του Δημό­σιου (ως παρα­γω­γού αξιών χρήσης)-η αξιο­λό­γη­ση του εκπαι­δευ­τι­κού έργου σύμ­φω­να με εξω­εκ­παι­δευ­τι­κούς (αγο­ραί­ους) συντε­λε­στές (ποσο­τι­κο­ποί­η­ση). Εκ των πραγ­μά­των η αξιο­λό­γη­ση-ποσο­τι­κο­ποί­η­ση θα μεγι­στο­ποι­ή­σει τον έλεγ­χο της εκπαι­δευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας από την αγο­ρά και θα την μετα­τρέ­ψει, ‑παρά τα ποιο­τι­κά στοι­χεία που την συν­θέ­τουν- σε μια διοι­κη­τι­κή διαδικασία.

Αλλά και στο ζήτη­μα της πανε­πι­στη­μια­κής εκπαί­δευ­σης η Επι­τρο­πή Δια­λό­γου για την Παι­δεία δεν φαί­νε­ται να πρω­το­τυ­πεί. Η πρό­τα­ση του προ­έ­δρου της Επι­τρο­πής για εξε­τά­σεις σε λίγες σχο­λές υπο­νο­εί ουσια­στι­κά ότι θα υπάρ­χουν πανε­πι­στή­μια δύο ταχυ­τή­των, πρό­τα­ση που είναι μέσα στη φιλο­σο­φία του συστή­μα­τος των δυο κύκλων σπου­δών της Ευρω­παϊ­κής Επι­τρο­πής: τρί­χρο­νες προ­πτυ­χια­κές συν «συμπλή­ρω­μα διπλώ­μα­τος» (Diploma Supplement) (Συμ­φω­νία της Μπο­λό­νια 1999). Η πρό­τα­ση αυτή είναι επί­σης μέσα στο «νέο πρό­γραμ­μα του ΣΥΡΙΖΑ για την παι­δεία» (Αύγου­στος 2015). Επί­σης η πρό­τα­ση αυτή συνά­δει με τα προ­γράμ­μα­τα δια βίου εκπαί­δευ­σης που προ­σφέ­ρο­νται σήμε­ρα από τα περισ­σό­τε­ρα ελλη­νι­κά πανε­πι­στή­μια, όχι στη βάση εγκε­κρι­μέ­νων προ­γραμ­μά­των σπου­δών, αλλά στη βάση συμπρά­ξε­ων ομά­δων ΔΕΠ ένα­ντι διδά­κτρων. Εξάλ­λου δια­κη­ρυγ­μέ­νος στό­χος της Ευρω­παϊ­κής Επι­τρο­πής είναι ο δια­χω­ρι­σμός σε πανε­πι­στή­μια που θα προ­σφέ­ρουν απο­κλει­στι­κά διδα­σκα­λία και όχι έρευ­να  (βλ. Ινστι­τού­τα δια Βίου Εκπαί­δευ­σης) ώστε να ολο­κλη­ρώ­νε­ται ο κύκλος κατάρτιση/ απασχόληση/ανεργία/επανακατάρτιση, μιας και η γνώ­ση έχει εκπέ­σει σύμ­φω­να με έναν αγο­ραίο σκε­πτι­κι­σμό σε  πλη­ρο­φο­ρία (εκπλη­ρο­φό­ρη­ση της γνώ­σης) («μετα­μο­ντερ­νι­σμός»).

Παρ’ όλα αυτά ο συγ­χρο­νι­σμός του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος με τις προ­ω­θη­μέ­νες ανά­γκες και τις (πολυ)λειτουργίες του «συλ­λο­γι­κού εργά­τη» συνι­στά μια αδή­ρι­τη ανά­γκη. Η ανά­γκη αυτή  θέτει εκ των πραγ­μά­των στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη το ζήτη­μα του ενιαί­ου σχο­λεί­ου και της πολυ­τε­χνι­κής εκπαί­δευ­σης, δηλα­δή τη σύν­δε­ση του σχο­λεί­ου με την  εργα­σία. Ως γνω­στόν το θέμα έστω και απο­σπα­σμα­τι­κά τέθη­κε τις προη­γού­με­νες δεκα­ε­τί­ες στη χώρα μας στη συζή­τη­ση για το πολυ­κλα­δι­κό λύκειο και την ενο­ποί­η­ση θεω­ρί­ας και πρά­ξης, γενι­κής και τεχνι­κής-επαγ­γελ­μα­τι­κής εκπαί­δευ­σης (Ν.1566/1985). Αντλώ­ντας από τις παρα­δό­σεις του σοβιε­τι­κού σχο­λεί­ου (ενιαί­ος τύπος εκπαί­δευ­σης) ή, ακό­μη και του «σχο­λεί­ου εργα­σί­ας» (J. Dewy) το ενιαίο σχο­λείο στις διά­φο­ρες εκδο­χές του (ComprehensiveSchool, CollegeUnique, Enhetsskola, Gesamtschule   κ.ά.) απέ­βλε­πε σε επί­πε­δο λόγου, ‑υπό την πίε­ση του μεταρ­ρυθ­μι­στι­κού κινή­μα­τος των δεκα­ε­τιών του ΄60 και ΄70‑,στην άμβλυν­ση των δια­χω­ρι­σμών μετα­ξύ μορ­φών σκέ­ψης (εννοιολογική/καταγραφική), όπως το έθε­τε η «ψυχο­λο­γία της δρα­στη­ριό­τη­τας» (L. Vygotsky, A. Luria, V. Leontief κ.ά.) αλλά και μετα­ξύ δια­νοη­τι­κής και μη «δια­νοη­τι­κής» (εκτε­λε­στι­κής-χει­ρω­να­κτι­κής) δρα­στη­ριό­τη­τας  με απώ­τε­ρο στό­χο την άρση του δια­χω­ρι­σμού μετα­ξύ εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος και εργα­σί­ας. Παρό­λο που οι σημε­ρι­νοί ταξι­κοί συσχε­τι­σμοί εμφα­νί­ζουν ως «μαξι­μα­λι­στι­κούς» τους στό­χους του ενιαί­ου σχο­λεί­ου και της πολυ­τε­χνι­κής εκπαί­δευ­σης έχει σημα­σία το πρό­βλη­μα να τεθεί από άπο­ψη μεθό­δου στη σωστή του διά­τα­ξη. Μόνο έτσι θα είμα­στε σε θέση να παρα­κο­λου­θή­σου­με τους όρους πραγ­μά­τευ­σης του ζητή­μα­τος και να προσ­διο­ρί­σου­με τρό­πους και δυνα­τό­τη­τες παρέμ­βα­σης της κοι­νω­νί­ας. Αντι­λαμ­βά­νε­ται ο καθέ­νας πως η συγκε­κρι­μέ­νη Επι­τρο­πή αδυ­να­τεί εκ των πραγ­μά­των να θέσει, για τους λόγους που παρα­πά­νω ανέ­φε­ρα (κοι­νω­νι­κή νομι­μο­ποί­η­ση, οικο­νο­μι­κοί πόροι κ.ά.) αυτά τα ζητή­μα­τα. Ωστό­σο  αυτά είναι που περι­γρά­φουν το πλαί­σιο κάθε ουσια­στι­κής συζή­τη­σης για το εκπαι­δευ­τι­κό ζήτη­μα και με αυτή την έννοια εδώ ανα­δει­κνύ­ε­ται ο προ­σχη­μα­τι­κός (ιδε­ο­λο­γι­κός) ρόλος της Επιτροπής.

Σε κάθε περί­πτω­ση η προ­ά­σπι­ση του δημό­σιου χαρα­κτή­ρα της εκπαί­δευ­σης που θα υπεν­θυ­μί­ζει, εκτός των άλλων, πως ολό­κλη­ρο το σώμα των κοι­νω­νι­κών και γνω­στι­κών δεξιο­τή­των που έχουν περά­σει από την εργα­σία και τους παρα­γω­γούς σε ένα χώρο εκτός εργα­σί­ας (στο εκπαι­δευ­τι­κό σύστη­μα) ανή­κει στην κοι­νω­νία και όχι στην αγο­ρά, δια­μορ­φώ­νει το ανα­γκαίο κοι­νω­νι­κό πλαί­σιο για να τεθούν στη συνέ­χεια και ταάλ­λα  ζητή­μα­τα. Εξάλ­λου η ανά­δει­ξη της εκπαί­δευ­σης σε δημό­σιο αγα­θό όπως και άλλων (ασφά­λι­ση, υγεία, μετα­φο­ρά, ασφά­λεια κ.λπ.), που «κατα­να­λώ­νο­νται» συλ­λο­γι­κά, δεί­χνει τη στρα­τη­γι­κή πρό­θε­ση μιας κοι­νω­νί­ας να κοι­νω­νι­κο­ποι­ή­σει κρί­σι­μες κοι­νω­νι­κές λει­τουρ­γί­ες ανα­λαμ­βά­νο­ντας το κόστος ανα­πα­ρα­γω­γής. Συνε­πώς μπο­ρεί σε συν­θή­κες καπι­τα­λι­στι­κής οργά­νω­σης της εργα­σί­ας το εκπαι­δευ­τι­κό ζήτη­μα να εμφα­νί­ζε­ται ως ζήτη­μα κοι­νω­νι­κής ανέ­λι­ξης και να αφο­ρά πρω­τί­στως στα μεσαία και αστι­κά στρώ­μα­τα που είναι και τα μόνα που πραγ­μα­τι­κά ανε­λίσ­σο­νται (όσο και αν οι θέσεις εκμε­ταλ­λευ­τών και εκμε­ταλ­λευό­με­νων ανα­πα­ρά­γο­νται ανε­ξάρ­τη­τα από την κοι­νω­νι­κή κατα­γω­γή των φορέ­ων), ωστό­σο η προ­χω­ρη­μέ­νη κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση της εργα­σί­ας θέτει εκ των πραγ­μά­των επί τάπη­τος και  την κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση των συν­θη­κών κοι­νω­νι­κής ανα­πα­ρα­γω­γής, επο­μέ­νως και της εκπαι­δευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας. Με αυτή την έννοια το εκπαι­δευ­τι­κό ζήτη­μα γίνε­ται μέρος του αγώ­να για ηγε­μο­νία (ιδε­ο­λο­γι­κή ανα­πα­ρα­γω­γή) αλλά και μέρος του ταξι­κού αγώνα.

[1]http://www.tanea.gr/news/greece/article/5317796/kathorizontai-oi-genikes-kateythynseis-toy-ethnikoy-dialogoy-gia-thn-paideia/

* Καθη­γη­τής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου