Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Οι κομμουνιστές εξόριστοι στη μάχη της Κρήτης

 

Το ΚΚΕ ήταν και τότε παρά­νο­μο. Πάνω από 2.000 μέλη και στε­λέ­χη του — δοκι­μα­σμέ­νοι λαϊ­κοί αγω­νι­στές — βρί­σκο­νταν στις φυλα­κές και τις εξο­ρί­ες. Από κει είχαν ζητή­σει να τους επι­τρα­πεί να πάνε, απλοί στρα­τιώ­τες, στο μέτω­πο και να πολε­μή­σουν κατά των επι­δρο­μέ­ων. Η φασι­στι­κή κυβέρ­νη­ση της 4ης Αυγού­στου τους το αρνή­θη­κε. Οι διά­δο­χοί της εγκα­τα­λεί­πο­ντας την Ελλά­δα τους παρά­δι­ναν δέσμιους στα χέρια των χιτλε­ρι­κών κατα­χτη­τών βέβαιοι ότι τους παρά­δι­ναν για εξό­ντω­ση. Τις δύσκο­λες εκεί­νες στιγ­μές το ΚΚΕ βρέ­θη­κε, όπως πάντα, στο πλευ­ρό του λαού. (…)

Από τη Φολέγανδρο στην Ασφάλεια Ηρακλείου

Όταν έγι­νε γνω­στό στο στρα­τό­πε­δο των πολι­τι­κών εξο­ρί­στων Φολε­γάν­δρου ότι ολό­κλη­ρη η ηπει­ρω­τι­κή Ελλά­δα μαζί με την πρω­τεύ­ου­σα είχαν κατα­λη­φθεί από τους γερ­μα­νο-ιτα­λούς επι­δρο­μείς και ότι μονά­χα ορι­σμέ­να νησιά μαζί με την Κρή­τη παρέ­με­ναν ακό­μα ελεύ­θε­ρα, η ηγε­σία της ομά­δας των πολι­τι­κών εξο­ρί­στων Φολε­γάν­δρου απο­φά­σι­σε να φύγει όλη η ομά­δα για την Κρή­τη και την ηπει­ρω­τι­κή Ελλά­δα, είτε πεί­θο­ντας τη διοί­κη­ση της Φρου­ράς να το επι­τρέ­ψει, είτε ξεγε­λώ­ντας την και δραπετεύοντας.

Η φρου­ρά με επι­κε­φα­λής τον ανθυ­πα­σπι­στή χωρο­φυ­λα­κής Κοκ­κί­νη αρνή­θη­κε να επι­τρέ­ψει την ανα­χώ­ρη­ση των εξο­ρί­στων με τη δικαιο­λο­γία ότι δεν είχε δια­τα­γή από την κυβέρ­νη­ση να τους αφή­σει ελεύ­θε­ρους. Υστερ’ απ’ αυτό απο­φα­σί­στη­κε να γίνει από­δρα­ση των εξο­ρί­στων σε δυο ομά­δες. Η πρώ­τη, από 9 άτο­μα, έφυ­γε το ίδιο βρά­δυ, 15 του Μάη, με βάρ­κα που πήρε από τη Φολέ­γαν­δρο. Η ομά­δα αυτή απο­τε­λού­νταν από τον Στέρ­γιο Ανα­στα­σιά­δη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, και από 8 Κρη­τι­κούς τους: Νίκο Μανου­σά­κη, Μιχά­λη Βιτσα­ξά­κη, Ευθύ­μη Μαρια­κά­κη, Μανώ­λη Πισ­σα­δά­κη, Σωκρά­τη Καλ­λέρ­γη, Γιάν­νη Τρια­ντα­φύλ­λου, Γιάν­νη Σιμι­τζή και Γιάν­νη Καλαϊτζάκη.

Την ίδια νύχτα συνά­ντη­σαν στο δρό­μο τους ένα μικρό καΐ­κι, που κατευ­θυ­νό­ταν επί­σης στην Κρή­τη με άλλους πατριώ­τες Κρη­τι­κούς κ.ά., ιδιαί­τε­ρα στρα­τιώ­τες, που είχαν δια­φύ­γει από την ηπει­ρω­τι­κή Ελλά­δα, και επι­βι­βά­στη­καν σ’ αυτό. Αργά το από­γευ­μα της άλλης μέρας το μικρό καΐ­κι, περ­νώ­ντας πολ­λούς κιν­δύ­νους, έφτα­σε στο λιμά­νι του Ηρακλείου.

Εκεί περί­με­νε τους 9 εξό­ρι­στους κομ­μου­νι­στές άλλη, μεγα­λύ­τε­ρη έκπλη­ξη από την απα­γό­ρευ­ση του διοι­κη­τή της φρου­ράς του στρα­το­πέ­δου της Φολε­γάν­δρου. Στον έλεγ­χο που έγι­νε στο λιμά­νι του Ηρα­κλεί­ου η Ασφά­λεια ανα­γνώ­ρι­σε ορι­σμέ­νους από τους εξό­ρι­στους και τους κρά­τη­σε όλους.

Εκεί τους βρή­κε και η 20ή του Μάη 1941, μέρα της γερ­μα­νι­κής επι­δρο­μής, παρά τις συνε­χι­ζό­με­νες δια­μαρ­τυ­ρί­ες τους, τις παρα­στά­σεις συγ­γε­νών τους και δια­φό­ρων εκπρο­σώ­πων του λαού και τις επα­νει­λημ­μέ­νες προ­τά­σεις τους να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν από τις αρχές, όπως αυτές νόμι­ζαν καλύ­τε­ρα, για την από­κρου­ση της γερ­μα­νι­κής επιδρομής.

Στη φωτιά της μάχης

Όταν το από­γευ­μα της 20 του Μάη 1941 άρχι­σε η γερ­μα­νι­κή επι­δρο­μή στο Ηρά­κλειο, οι εξό­ρι­στοι κομ­μου­νι­στές κρα­τού­νταν ακό­μα κλει­σμέ­νοι στα κρα­τη­τή­ρια της Ασφά­λειας κιν­δυ­νεύ­ο­ντας να ταφούν κάτω από τα ερεί­πια που προ­κα­λού­σαν οι ισχυ­ροί βομ­βαρ­δι­σμοί που προη­γή­θη­καν της ρίψης των αλε­ξι­πτω­τι­στών. Από ένα τέτιο βομ­βαρ­δι­σμό χτυ­πή­θη­κε και κατέρ­ρευ­σε το χτί­ριο που βρί­σκο­νταν δίπλα στα κρα­τη­τή­ρια της Ασφά­λειας. Από τις εκρή­ξεις άνοι­ξαν και οι πόρ­τες των κρα­τη­τη­ρί­ων και οι 9 κομ­μου­νι­στές βρέ­θη­καν λεύ­τε­ροι. Η φρου­ρά είχε εγκα­τα­λεί­ψει το κτί­ριο για να σωθεί από τους βομβαρδισμούς.

Μόλις οι 9 πατριώ­τες κομ­μου­νι­στές βρέ­θη­καν λεύ­τε­ροι η πρώ­τη τους φρο­ντί­δα ήταν να οπλι­στούν και να πολε­μή­σουν μαζί με όλο τον λαό για την άμυ­να της Κρή­της. (…) Η νύχτα τους βρή­κε εξο­πλι­σμέ­νους και τους 9 να κυνη­γούν τους Γερ­μα­νούς, έξω από τα τεί­χη του Ηρα­κλεί­ου προς τα λατομεία.

Την άλλη μέρα πήραν ενερ­γό μέρος στις μάχες για την από­κρου­ση των γερ­μα­νι­κών επι­θέ­σε­ων στην πύλη «Χανί­ων Πόρ­τα» του Ηρα­κλεί­ου και για την εξό­ντω­ση των ομά­δων που είχαν διεισ­δύ­σει μέσα στην πόλη (…)

Η ομά­δα των 9 κομ­μου­νι­στών πήρε επί­σης μέρος στις τελευ­ταί­ες μάχες στο ύψω­μα Αη — Λιά έξω από το Ηρά­κλειο στις 30 του Μάη όταν, όπως γρά­φει ο στρα­τη­γός Αλ. Εδι­πί­δης, «η συνέ­χι­σις του αγώ­να είχε κρι­θεί πλέ­ον άσκο­πος». (…)

Το παρα­πά­νω κεί­με­νο — από­σπα­σμα από το βιβλίο του Γιώρ­γη Αγγου­ρά­κη (Αλέ­κου Ψηλο­ρεί­τη) «Η μάχη της Κρή­της» δημο­σιεύ­τη­κε στον «Ριζο­σπά­στη» στις 20 Μάη 1975 στο πλαί­σιο ολο­σέ­λι­δου αφιε­ρώ­μα­τος για την επέ­τειο της μάχης της Κρήτης.

Η γερ­μα­νι­κή επί­θε­ση ξεκί­νη­σε στις 20 Μάη 1941 με σφο­δρό βομ­βαρ­δι­σμό από τις γερ­μα­νι­κές δυνά­μεις και μαζι­κές ρίψεις αλε­ξι­πτω­τι­στών. Το αγγλι­κό εκστρα­τευ­τι­κό σώμα που είχε φτά­σει στην Κρή­τη και οι ελλη­νι­κές στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις αριθ­μού­σαν 42.000 άντρες, ενώ η Μεραρ­χία των Κρη­τών, που βρί­σκο­νταν στην Αλβα­νία, καθη­λώ­θη­κε στην Ηπει­ρο, παρό­τι ζητού­σε να στα­λεί στην Κρή­τη. Τρεις μέρες αφό­του ξεκί­νη­σαν οι μάχες, η κυβέρ­νη­ση Τσου­δε­ρού και ο βασι­λιάς εγκα­τέ­λει­ψαν την Κρή­τη (23 Μάη 1941).

Στην από­κρου­ση της γερ­μα­νι­κής αερα­πο­βα­τι­κής επι­χεί­ρη­σης ήταν ηρω­ι­κός ο ρόλος του κρη­τι­κού λαού. Αυτό ήταν το ιδιαί­τε­ρο χαρα­κτη­ρι­στι­κό της μάχης της Κρή­της. Χιλιά­δες απλοί άνθρω­ποι, με παλιό οπλι­σμό, ακό­μα και με ρόπα­λα και μαχαί­ρια αντι­στά­θη­καν στην εισβο­λή. Υπο­λο­γί­ζο­νται σε περί­που 600 οι ομά­δες, 3–80 αντρών η καθε­μιά, που σχη­μα­τί­στη­καν από πολί­τες σε όλη τη Βόρεια Κρή­τη, από το Ηρά­κλειο ως τα Χανιά, και πολέ­μη­σαν κατά των Γερμανών.

Σημα­ντι­κή ήταν και η συμ­βο­λή των κομ­μου­νι­στών που βρέ­θη­καν εκεί­νες τις μέρες στην Κρή­τη ή που ζού­σαν εκεί, πρω­το­στα­τώ­ντας στη λαϊ­κή αντί­στα­ση. Στο νησί βρέ­θη­κε και ο Μιλ­τιά­δης Πορ­φυ­ρο­γέ­νης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, που είχε απο­δρά­σει απ’ την Κίμω­λο. Φτά­νο­ντας στην Κρή­τη, ο Πορ­φυ­ρο­γέ­νης παρου­σιά­στη­κε στον Τσου­δε­ρό και απαί­τη­σε την απε­λευ­θέ­ρω­ση των κομ­μου­νι­στών κρα­του­μέ­νων, εκδί­ω­ξη των τεταρ­το­αυ­γου­στια­νών και οργά­νω­ση του λαού για να αντι­με­τω­πί­σει την επι­κεί­με­νη επέμ­βα­ση του γερ­μα­νι­κού στρα­τού. Ακο­λού­θως, στις 16 Μάη δημο­σιεύ­τη­κε άρθρο του Πορ­φυ­ρο­γέ­νη στα «Κρη­τι­κά Νέα», όπου υπο­γράμ­μι­ζε ότι οι κομ­μου­νι­στές «πρέ­πει να’ ναι στις πρώ­τες γραμ­μές» της μάχης.

Βλ. περισ­σό­τε­ρα:
Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1939–1939, τόμ. Β1, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 2018, σελ. 81–83.
«Ριζο­σπά­στης», 27.5.2007.


σσ. Οι παλιό­τε­ροι θα θυμού­νται την  επι­χεί­ρη­ση “απα­γω­γή του στρα­τη­γού Κράι­πε”  (βλ. βιβλίο I’ll Met by Moonlight: The Abduction of General Kreipe). Το 1957, το βιβλίο μετα­φέρ­θη­κε στην οθό­νη με πρω­τα­γω­νι­στές τους Ντιρκ Μπο­γκάρντ, Ντέι­βιντ Όξλεϊ και Μάριους Γκόρινγκ

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο