Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Οι σεισμοί ανά τους αιώνες — Πού αποδίδεται η πρόσφατη δραστηριότητα στην Ελλάδα

Η ιστο­ρία θα μπο­ρού­σε να είναι από εκεί­νες τις ευαί­σθη­τες με διδα­κτι­κό μήνυ­μα, που λένε στα παι­διά. Τον έθα­ψαν ζωντα­νό στη γη κι έκτο­τε βογκά­ει και ανα­στε­νά­ζει επει­δή τον πνί­γει το άδι­κο… Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν είναι τίπο­τε περισ­σό­τε­ρο από ένα στρογ­γυ­λε­μέ­νο παρα­μύ­θι, επει­δή ο Εγκέ­λα­δος έδω­σε το όνο­μά του σε μία από τις τρο­μα­κτι­κό­τε­ρες φυσι­κές κατα­στρο­φές. Για­τί οι σει­σμοί που προ­κα­λού­νται από τα… παρα­πο­νε­μέ­να βογκη­τά τού ‑κατά την ελλη­νι­κή μυθο­λο­γία- αρχη­γού των Γιγά­ντων, δεν αρκούν ως άλλο­θι για την ανη­συ­χη­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα της Γης κάτω από τα πόδια μας…

Τις τελευ­ταί­ες, μάλι­στα, ημέ­ρες, θα έλε­γε κανείς ότι εκεί κάτω, στα βαθιά του πλα­νή­τη, γίνε­ται ένα… πανη­γύ­ρι που εκδη­λώ­νε­ται με διαρ­κείς δονή­σεις στην επι­φά­νεια. Η επι­στη­μο­νι­κή ερμη­νεία είναι σχε­δόν κινηματογραφική…

«Οι μεγά­λοι και μικροί σει­σμοί των τελευ­ταί­ων ημε­ρών προ­κα­λού­νται από σπα­σί­μα­τα της λιθό­σφαι­ρας σε ολό­κλη­ρο τον ελλα­δι­κό χώρο. Οι περισ­σό­τε­ροι από αυτούς είναι επι­φα­νεια­κοί, δηλα­δή έχουν εστία σε βάθος έως και 50 χιλιο­μέ­τρων. Αλλά στο νότιο Αιγαίο γίνο­νται σει­σμοί και ενδιά­με­σου βάθους με εστί­ες που φθά­νουν τα 200 χιλιό­με­τρα. Αυτό οφεί­λε­ται στο ότι η αφρι­κα­νι­κή λιθο­σφαι­ρι­κή πλά­κα κάμ­πτε­ται κατά μήκος του ελλη­νι­κού τόξου και βυθί­ζε­ται στο εσω­τε­ρι­κό της Γης. Εξαι­τί­ας της ίδιας δια­δι­κα­σί­ας, σε βάθος περί­που 150 χιλιο­μέ­τρων παρά­γε­ται θερ­μό μάγ­μα που ανε­βαί­νει προς την επι­φά­νεια και σχη­μα­τί­ζει το ηφαι­στεια­κό τόξο του νότιου Αιγαί­ου με κύρια ηφαι­στεια­κά κέντρα στη Σαντο­ρί­νη και τη Νίσυ­ρο, που θεω­ρού­νται ενερ­γά ηφαί­στεια. Στα Μέθα­να το ηφαί­στειο είναι μάλ­λον ενερ­γό, ενώ στη Μήλο και στην Κω, τα ηφαί­στεια είναι ανε­νερ­γά πλέ­ον. Σε όλα τα ηφαι­στεια­κά κέντρα, όμως, παρά­γο­νται κατά και­ρούς και σει­σμοί ηφαι­στεια­κής προ­έ­λευ­σης» εξη­γεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Γερά­σι­μος Παπα­δό­που­λος, σει­σμο­λό­γος, επι­στη­μο­νι­κός συνερ­γά­της της ΕΕ και της UNESCO.

Ένας ιδιό­τυ­πος «πόλε­μος» διε­ξά­γε­ται από συστά­σε­ως του πλα­νή­τη στη λιθό­σφαι­ρά του και οι τεκτο­νι­κές πλά­κες που πάνε κι έρχο­νται δια­γκω­νι­ζό­με­νες, προ­κα­λούν στον μαν­δύα της σει­σμούς και αφυ­πνί­σεις ηφαι­στεί­ων, στα οποία, πάντως, η Ελλά­δα είναι συνη­θι­σμέ­νη… Δεν είναι τυχαίο ότι οι ειδι­κοί επι­στή­μο­νες ανά τον κόσμο απο­κα­λούν τη χώρα μας «φυσι­κό εργα­στή­ριο σεισμών».

«Η ιστο­ρία των σει­σμών στην Ελλά­δα πηγαί­νει πολύ βαθιά στο παρελ­θόν. Υπάρ­χουν γρα­πτές πηγές που ξεκι­νούν από τον Ηρό­δο­το, τον πατέ­ρα της ιστο­ρί­ας, φθά­νουν στην κλα­σι­κή αρχαιό­τη­τα (π.χ. Θου­κυ­δί­δης) και μετά, στους ελλη­νι­στι­κούς και βυζα­ντι­νούς χρό­νους, στην αρα­βο­κρα­τία και την ενε­το­κρα­τία, στην οθω­μα­νι­κή επο­χή και κατα­λή­γουν στα νεό­τε­ρα χρό­νια, οπό­τε άρχι­σε η κατα­γρα­φή των σει­σμών γύρω στα 1900. Αλλά και πριν, έχου­με μαρ­τυ­ρί­ες για ισχυ­ρούς σει­σμούς, από τα ίχνη που άφη­σαν πίσω τους στο έδα­φος και σε αρχαιο­λο­γι­κούς χώρους» σημειώ­νει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Παπα­δό­που­λος, και προ­σθέ­τει: «Το θέμα με τη χώρα μας δεν είναι μόνο ότι γίνο­νται πολ­λοί σει­σμοί, ούτε το ότι έχει την υψη­λό­τε­ρη σει­σμι­κό­τη­τα σε ολό­κλη­ρη τη δυτι­κή Ευρα­σία, δηλα­δή από τα Ουρά­λια ίσα­με τον Ατλα­ντι­κό και από την Αφρι­κή ως το Βόρειο Πόλο. Είναι και το ότι η σει­σμι­κό­τη­τα στην Ελλά­δα έχει μεγά­λη πολυ­πλο­κό­τη­τα και δεν συν­δέ­ε­ται μόνο με έναν τύπο ρηγ­μά­των, αλλά με όλους τους κύριους τύπους ρηγ­μά­των που συνα­ντά­με στον πλα­νή­τη. Η λιθό­σφαι­ρα στη γεω­γρα­φι­κή περιο­χή της χώρας μας και τις γύρω περιο­χές είναι κυριο­λε­κτι­κά κατα­κερ­μα­τι­σμέ­νη για τον λόγο ότι η περιο­χή αυτή συν­θλί­βε­ται ανά­με­σα στην αφρι­κα­νι­κή πλά­κα που κινεί­ται προς τα ΒΑ και την ευρα­σια­τι­κή που κινεί­ται προς τα ΝΔ, με μία σχε­τι­κή μετα­ξύ τους μετα­κί­νη­ση που φθά­νει τα 6 εκα­το­στά ετη­σί­ως κατά μήκος του ελλη­νι­κού τόξου».

Το ελλη­νι­κό τόξο εκτεί­νε­ται από τα νησιά του Ιονί­ου, περ­νά στα νότια της Πελο­πον­νή­σου και μέσω της Κρή­της και της Καρ­πά­θου κατα­λή­γει στη Ρόδο και τη νοτιο­δυ­τι­κή Τουρ­κία. Ταυ­τό­χρο­να, η μικρή λιθο­σφαι­ρι­κή πλά­κα της Ανα­το­λί­ας, πρα­κτι­κά η γεω­γρα­φι­κή περιο­χή της Τουρ­κί­ας, μετα­κι­νεί­ται επί­σης προς τα δυτι­κά και τα νοτιο­δυ­τι­κά, συμπλη­ρώ­νο­ντας το πεδίο των δυνά­με­ων που ασκού­νται στη λιθό­σφαι­ρα της Ελλά­δας. Εν ολί­γοις και αν η δρα­στη­ριό­τη­τα των λιθο­σφαι­ρι­κών πλα­κών συνε­χι­στεί με τον ίδιο ή και ταχύ­τε­ρο ρυθ­μό, οι χάρ­τες του μέλ­λο­ντος θα απει­κο­νί­ζουν την Ελλά­δα αγκα­λιά με την Τουρ­κία. Ωστό­σο η δια­μόρ­φω­ση της στε­ριάς στον πλα­νή­τη είναι υπό­θε­ση παλιά και διαρ­κής. Το θέμα είναι τι γίνε­ται κατά τη διάρ­κειά της…

«Το απο­τέ­λε­σμα αυτής της κινη­τι­κό­τη­τας στη λιθό­σφαι­ρα της Γης είναι η πολύ υψη­λή σει­σμι­κό­τη­τα που στα­τι­στι­κά εκφρά­ζε­ται στην Ελλά­δα με έναν σει­σμό μεγέ­θους 6 βαθ­μών της κλί­μα­κας Ρίχτερ, ή μεγα­λύ­τε­ρο, περί­που κάθε χρό­νο» σημειώ­νει ο κ. Παπα­δό­που­λος και διευ­κρι­νί­ζει: «Η συχνό­τη­τα εμφά­νι­σης, όμως, των σει­σμών είναι τόσο μεγα­λύ­τε­ρη όσο μικρό­τε­ρο είναι το μέγε­θος. Και αντί­στρο­φα. Οι μεγά­λοι σει­σμοί είναι πιο σπά­νιοι. Για παρά­δειγ­μα, οι σει­σμοί μεγέ­θους 7 R επα­να­λαμ­βά­νο­νται περί­που κάθε 10–12 χρό­νια και οι ακό­μη μεγα­λύ­τε­ροι ακό­μη πιο αραιά. Ο τελευ­ταί­ος 7άρης, για την ακρί­βεια 6,9 R, που είχα­με στη χώρα μας, ήταν στις 24 Μαΐ­ου του 2014 στο βόρειο Αιγαίο. Εσείς, ο κόσμος δεν τον θυμά­στε, επει­δή δεν προ­κά­λε­σε κατα­στρο­φές. Αλλά ήταν ένας ισχυ­ρός σει­σμός στο πλαί­σιο των αναμενόμενων».

Για, δε, τη σει­σμι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα σε παγκό­σμιο επί­πε­δο, ο κ. Παπα­δό­που­λος σημειώ­νει ότι κάθε χρό­νο γίνο­νται από 15 έως 18 σει­σμοί των 7 R και άνω! Και αν παρα­τη­ρη­θεί κάτι περισ­σό­τε­ρο σε αυτή τη συχνό­τη­τα, τότε δεν είναι τυχαίο…

Το ιστορικό των σεισμών στην Ελλάδα

Ο μεγα­λύ­τε­ρος σει­σμός, που έχει κατα­γρα­φεί στην Ελλά­δα είχε μέγε­θος περί­που 8,5 R και σημειώ­θη­κε στις 21 Ιου­λί­ου του 365 μ.Χ. στη δυτι­κή Κρή­τη, όπου η παρά­κτια ζώνη ανα­ση­κώ­θη­κε κατά 6,5 μέτρα! Ταυ­τό­χρο­να, ένα θηριώ­δες τσου­νά­μι κατέ­κλυ­σε ολό­κλη­ρη τη λεκά­νη της ανα­το­λι­κής Μεσο­γεί­ου. Επα­νά­λη­ψη του φαι­νο­μέ­νου κατα­γρά­φη­κε στις 8 Αυγού­στου του 1303, με τη δια­φο­ρά ότι αυτή τη φορά ο σει­σμός έγι­νε στην ανα­το­λι­κή πλευ­ρά της Κρήτης.

Ο αμέ­σως επό­με­νος σε μέγε­θος σει­σμός κατα­γρά­φε­ται στις 12 Οκτω­βρί­ου του 1856 με επί­κε­ντρο στη θαλάσ­σια περιο­χή ανά­με­σα στην Κρή­τη και τη Ρόδο και έχει μέγε­θος 8,2 βαθ­μούς της κλί­μα­κας Ρίχτερ. Ο σει­σμός εξα­φα­νί­ζει επτά χωριά στην Κρή­τη και αφή­νει πίσω του σε Κρή­τη, Ρόδο, Κάρ­πα­θο, Κάσο, Σύμη, Καστε­λό­ρι­ζο, Αμορ­γό και Κύπρο 618 νεκρούς, 638 τραυ­μα­τί­ες και περί τα 17.000 σπί­τια κατε­στραμ­μέ­να ή με σοβα­ρές ζημιές.

Αλλά πλού­σιος σε σει­σμι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα είναι και όλος ο 20ος αι., στη διάρ­κεια του οποί­ου έχουν σημειω­θεί ανά την Ελλά­δα, σύμ­φω­να με το αρχείο του Αστε­ρο­σκο­πεί­ου Αθη­νών, 37 φονι­κοί σει­σμοί μεγέ­θους από 6 έως και 8 βαθ­μών της κλί­μα­κας Ρίχτερ και αμέ­τρη­τοι μικρό­τε­ροι. Τα ισχυ­ρό­τε­ρα χτυ­πή­μα­τα του Εγκέ­λα­δου κατα­γρά­φο­νται στις 11 Αυγού­στου του 1903 και στις 26 Ιου­νί­ου του 1926 με 7,2 R και 8 R στα Κύθη­ρα και τη Ρόδο αντί­στοι­χα. Συγκρι­τι­κά με τις φονι­κές συνέ­πειες των κατο­πι­νών σει­σμών, δεν φαί­νο­νται δρα­μα­τι­κοί, δεδο­μέ­νου ότι 14 ήταν οι νεκροί στα Κύθη­ρα και 12 στη Ρόδο. Ωστό­σο, αν ανα­λο­γι­στεί κανείς τον αριθ­μό των σπι­τιών και των κατοί­κων των νησιών εκεί­νης της επο­χής, οι αριθ­μοί ασφα­λώς δεν είναι αμε­λη­τέ­οι. «Η κατα­στρο­φι­κό­τη­τα ενός σει­σμού δεν εξαρ­τά­ται μόνο από το μέγε­θός του. Πρέ­πει να συντρέ­χουν ταυ­τό­χρο­να πολ­λοί παρά­γο­ντες. Το μέγε­θος, η δομή του εδά­φους, τα ποιο­τι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά των κατοι­κιών, ο χρό­νος και η διάρ­κεια της δόνη­σης κ.α.» εξη­γεί ο κ. Παπαδόπουλος.

seismos kefalonia

Πάντως, ο φονι­κό­τε­ρος σει­σμός του προη­γού­με­νου αιώ­να χτύ­πη­σε στις 12 Αυγού­στου του 1953 το νησιω­τι­κό σύμπλεγ­μα Κεφα­λο­νιά-Ζάκυν­θος-Ιθά­κη, όπου κατα­γρά­φη­καν συνο­λι­κά 455 νεκροί, 21 αγνο­ού­με­νοι και 2.412 τραυ­μα­τί­ες. Ενδει­κτι­κό της σφο­δρό­τη­τας του σει­σμού ήταν το γεγο­νός ότι από τα συνο­λι­κά 33.300 σπί­τια των τριών νησιών, κρα­τή­θη­καν όρθια κάτι παρα­πά­νω από 5.000! Το πέρα­σμα του Εγκέ­λα­δου άφη­σε γκρε­μί­δια ολό­κλη­ρη τη Ζάκυν­θο, ολό­κλη­ρη την Ιθά­κη, το Αργο­στό­λι και το Ληξού­ρι! Ενδει­κτι­κά είναι τα πρω­το­σέ­λι­δα των εφη­με­ρί­δων της επο­χής… «Κεφαλ­λη­νία, Ζάκυν­θος, Ιθά­κη δεν υπάρ­χουν από της χθες» δημο­σί­ευε σε πηχυαίο τίτλο στις 13 Αυγού­στου 1953 η εφη­με­ρί­δα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ».

seismos ionio

Εφικτή υπόθεση η πρόβλεψη των σεισμών

Ο σει­σμός είναι η μόνη φυσι­κή κατα­στρο­φή, που δεν «σηκώ­νει» ανθρώ­πι­νο δάκτυ­λο… Στις κατα­στρο­φι­κές συνέ­πειες των πλημ­μυ­ρών ή των πυρ­κα­γιών όλο και κάπου ανι­χνεύ­ε­ται ανθρώ­πι­νη εμπλο­κή. Αλλά στον σει­σμό; Πώς μπο­ρεί κανείς να κατα­λά­βει τι γίνε­ται στα… σώψυ­χα του πλανήτη;

Ο δρ Παπα­δό­που­λος εξη­γεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι, πράγ­μα­τι, μία βρα­χυ­πρό­θε­σμη πρό­βλε­ψη ακού­γε­ται ανέ­φι­κτη… «Η σει­σμο­λο­γία είναι ακρι­βώς το αντί­θε­το της μετε­ω­ρο­λο­γί­ας. Η δεύ­τε­ρη, κατα­γρά­φο­ντας ορα­τά φαι­νό­με­να μπο­ρεί να προ­βλέ­ψει για μερι­κές μέρες, αλλά όχι για περισ­σό­τε­ρο χρό­νο. Όταν, όμως, έχεις να κάνεις με ό,τι συμ­βαί­νει στο εσω­τε­ρι­κό της γης, άρα δεν το βλέ­πεις, κατα­γρά­φεις και μελε­τάς τις κινή­σεις και υπο­λο­γί­ζεις για το βάθος του χρό­νου. Ως εκ τού­του, η υπό­θε­ση «βρα­χυ­πρό­θε­σμη πρό­βλε­ψη» ακού­γε­ται ουτο­πι­κή και η ερώ­τη­ση αυτο­νό­η­τη… «Μα, τώρα, δρ Παπα­δό­που­λε, πιστεύ­ε­τε πραγ­μα­τι­κά ότι θα κατα­φέ­ρου­με κάπο­τε να προ­βλέ­που­με τους σει­σμούς;». Αλλά η απά­ντη­ση είναι κάθε­τη! «Πέραν πάσης αμφιβολίας»!

-Πώς, δηλα­δή;

«Με την έρευ­να και την παρα­τή­ρη­ση. Όταν παρα­κο­λου­θείς σοβα­ρά και συστη­μα­τι­κά μία περιο­χή με πλού­σια σει­σμι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα, μπο­ρείς να προ­βλέ­ψεις τον μεγά­λο σει­σμό, κατα­γρά­φο­ντας την προ­σει­σμι­κή του ακο­λου­θία. Σε αυτή τη μελέ­τη συγκλί­νει και η επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να παγκοσμίως».

-Και πώς γνω­ρί­ζει ένας επι­στή­μο­νας ότι ένας από τους προ­σει­σμούς δεν είναι ο κύριος;

«Οι προ­σει­σμοί έχουν τα εξής τρία χαρα­κτη­ρι­στι­κά: χωρο­τα­ξι­κά κατα­γρά­φο­νται πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, η χρο­νι­κή εξέ­λι­ξή τους βαί­νει αυξα­νό­με­νη, δηλα­δή πυκνώ­νουν προς τη μεγά­λη δόνη­ση και τέλος, όσο πλη­σιά­ζου­με στον κύριο σει­σμό, τόσο ανε­βαί­νει το μέγε­θος του προ­σει­σμού. Ώσπου γίνε­ται ο μεγά­λος και το μέγε­θος πια των δονή­σε­ων που ακο­λου­θούν, των μετα­σει­σμών, βαί­νει μειούμενο».

-Αυτό που περι­γρά­φε­τε μοιά­ζει με τους πόνους της γέννας…

«Αυτό είναι. Σαν γέν­να. Ή αν θέλε­τε, σαν τα μνη­μό­νια που έπλη­ξαν τη χώρα μας. Ξεκι­νή­σα­με κάπως χαλα­ρά και όσο πλη­σιά­ζα­με προς την κορύ­φω­ση, τόσο έσφιγ­γε ο κλοιός…».

Κι όταν μία φτω­χή χώρα με πλού­σια σει­σμι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα δεν έχει «καύ­σι­μο» να ρίξει στην έρευ­να, τι γίνε­ται; «Ακού­στε. Κάπο­τε πρέ­πει να στα­μα­τή­σου­με να γκρι­νιά­ζου­με. Στην Ελλά­δα, που 40 χρό­νια τώρα είναι πλή­ρες μέλος της ΕΕ, έρευ­να γίνε­ται. Υπάρ­χουν ευρω­παϊ­κά κον­δύ­λια, που διεκ­δι­κούν πολ­λοί επι­στή­μο­νες από διά­φο­ρες χώρες, και τα οποία για να εγκρι­θούν υπέρ σου, θα πρέ­πει να ανή­κεις στους άρι­στους. Κι εμείς, είμα­στε στους άρι­στους! Αλλά και στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας μέσα στην κρί­ση, στο διά­στη­μα 2016–19 το κον­δύ­λι για την έρευ­να αυξή­θη­κε σε 1% του ΑΕΠ, βέβαια λιγό­τε­ρο κι από το μισό του μέσου όρου της ΕΕ, που είναι 2,2–2,3%. Ωστό­σο, αυξή­θη­κε κι αυτό έγι­νε επει­δή ο τότε αν. υπουρ­γός Παι­δεί­ας, ο κ. Φωτά­κης, προ­ερ­χό­ταν ακρι­βώς από τον τομέα της έρευ­νας» λέει ο κ. Παπαδόπουλος.

Όταν δεν μπο­ρείς να απο­τρέ­ψεις μια κατα­στρο­φή, ο μόνος τρό­πος για να επι­βιώ­σεις είναι να εκπαι­δευ­τείς στο πώς θα την αντι­με­τω­πί­σεις… Κάπο­τε, όταν οι άνθρω­ποι ήταν ανυ­πο­ψί­α­στοι για τα… τεκται­νό­με­να στο εσω­τε­ρι­κό της Γης, σει­σμοί της τάξε­ως των 5 ή 5,5 R, λει­τουρ­γού­σαν όπως οι παρά­πλευ­ρες απώ­λειες των πολέ­μων: ‘Αμα­χοι νεκροί… Αλλά η ζωή εξε­λίσ­σε­ται και η επι­στή­μη τρέ­χει… «Είναι αδύ­να­το να απο­φύ­γου­με τους σει­σμούς. Μπο­ρού­με όμως να μάθου­με να τους αντι­με­τω­πί­ζου­με» τονί­ζει ο κ. Παπα­δό­που­λος και διευ­κρι­νί­ζει: «Να βάλου­με στη ζωή μας την εκπαί­δευ­ση και κανο­νι­σμούς που να τηρούνται».

Πηγή: ΑΠΕ

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο