Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ
Ανδρικά ονόματα σχετιζόμενα με αγίους
Το Αθανάσιος (< αθάνατος) στο πανελλαδικό δείγμα είναι ένατο σε δημοτικότητα στα ανδρικά ονόματα, στο νομό με 143 εμφανίσεις είναι έκτο με ποσοστό 4,71% έναντι πανελλαδικού 2,93%. Το Αθανασία με ποσοστό 1,71 στο νομό (και 16 θέση) έχει υπερδιπλάσιο ποσοστό από το πανελλαδικό 0,69% (32η θέση). Στην ευρύτερη περιοχή του Διδυμοτείχου υπάρχουν 14 ναοί αφιερωμένοι στον άγιο Αθανάσιο και συνολικά στο νομό Έβρου 18 (όταν οι αφιερωμένοι στους Κωνσταντίνο και Ελένη είναι 9). Σύμφωνα με τις λαογραφίες τη μέρα του αγίου Αθανασίου κατά τη διάρκεια πανηγυριού αφιερωμένου στον άγιο, στον αυλόγυρο της εκκλησίας ή και δίπλα σ’ αυτήν, γίνεται θυσία βοδιού ή προβάτων — τα κουρμπάνια. Έθιμο πανάρχαιο. Σφάζονται για κοινό σκοπό, για την υγεία δηλαδή και την ευτυχία ολόκληρης της κοινότητας. Αλλά και κάθε οικογένεια χωριστά στα μέρη εκείνα θεωρεί απαραίτητο να σφάξει έναν πετεινό για την υγεία των μελών της. Όπως πληροφορούμαστε από σχετικές τοπικές δημοσιεύσεις: «Σε πολλά χωριά στον Εβρο, μέχρι και σήμερα, πραγματοποιείται το κουρμπάνι του Αγίου Αθανασίου. Παλαιότερα στην πόλη του Διδυμοτείχου το κουρμπάνι τη μέρα του Αγίου γινότανε σε τέσσερα διαφορετικά σημεία. Εξάλλου ο Αγιος Αθανάσιος είναι ο πολιούχος της πόλης. Σήμερα το συνεχίζουν μόνο οι ψαράδες, που μένουν δίπλα τον Ερυθροπόταμο». Η δύναμη του εθίμου είναι πολύ μεγάλη. Δεν καταργήθηκε ποτέ. Συνεχίζεται και σήμερα. Ακόμη «τ’ αγιο-Θανασού το ‘χουνε σε κακό να κάνουνε αρχή» (μιας εργασίας) και οι γυναίκες απέχουν από κάθε δουλειά: δε ζυμώνουν, δεν πλένουν’ λένε, είναι της Άσπρης.
Το Νικόλαος με 4,21% είναι χαμηλότερα από το πανελλαδικό του ποσοστό (6,86) και δύο θέσεις πιο κάτω (7η έναντι 5ης). Μία φορά εμφανίζεται και το όνομα Νίκος. Έξι οι ναοί του αγίου Νικολάου στο νομό. Ο άγιος Νικόλαος που αντικατέστησε τον Ποσειδώνα πήρε και τους ναούς του. Επίσης, λέγεται ότι φρόντιζε τους φτωχούς και αναφέρονται μυστικές επισκέψεις του σε σπίτια φτωχών όπου τους πετούσε πουγκιά με χρήματα για να τους βοηθήσει. Το όνομα Saint Nikolaus ταξίδεψε και ρίζωσε στην Ευρώπη όπου οι χριστιανοί παρέλαβαν τις ελληνικές δοξασίες για τον άγιο Νικόλαο (Είναι δημοφιλές σε όλους τους Χριστιανικούς λαούς). Έγινε προστάτης της όλης της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια άγιος Βασίλης ή μάλλον καλύτερα Santa Claus γιατί εμείς οι Έλληνες ως άγιο Βασίλη τιμούμε τον Μέγα Βασίλειο. Το όνομα Νικολέτα (9 εμφανίσεις) είναι αντιδάνειο, γαλλικό και προέρχεται από το Νικόλαος (< Nicolette υποκοριστικό του Nicole, θηλυκό του Nicola/ Nicholas)[1].
Ο Μέγας Βασίλειος που ήταν και είναι υψηλά στη συνείδηση των χριστιανών για το θρησκευτικό και φιλανθρωπικό του έργο, ταυτίστηκε και με τα πιο δημοφιλή έθιμα και παραδόσεις[2]. Αυτό επέδρασε και στην ευρεία διάδοση του ονόματος Βασίλης (< αρχ. επίθ. βασίλειος < βασιλεύς. μεγαλοπρεπής). Πανελλαδικά είναι στην έβδομη θέση με ποσοστό 3,89% και στο νομό στην όγδοη με ποσοστό 4,18%. Το Βασιλική είναι στην Πέμπτη θέση με ποσοστό 3,29% και 50 εμφανίσεις έναντι της τέταρτης πανελλαδικά θέσης και ποσοστού 3,52%.
Το όνομα Σαράντης με τις 6 εμφανίσεις στο νομό ξαφνιάζει αφού το πανελλαδικό 0,06% γίνεται 0,19%. Την εξήγηση μας την έδωσαν τα έθιμα της περιοχής όπως περιγράφονται σε σχετικές σύγχρονες δημοσιεύσεις: «Στις 9 Μαρτίου γιορτάζεται η γιορτή των Σαράντα Μαρτύρων, ο λεγόμενος ’’ Αη-Σαράντς’’. Εκείνη τη μέρα επικρατεί το έθιμο να φτιάχνουν οι γυναίκες ’’ ακ’τμαδις’’ (κρέπες) και να τις γαρνίρουνε με ζάχαρη ή μέλι, με κανέλα ή καρύδια (…) Παλιότερα, στην τοποθεσία ’’Αη-Νικόλας’’ κοντά στο ποτάμι (Άρδας) υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Εκεί μαζευόταν χωριανοί κι έκαναν γλέντι (…) στο ίδιο σημείο, πολλοί ήταν αυτοί που έπαιρναν μια χούφτα μικρές πέτρες και καθισμένοι στο ύψωμα κοιτάζοντας εμπρός πετούσαν μια-μια τις πέτρες πίσω τους λέγοντας τις φράσεις: ’’ ά’ γορίδα’’, ’’ά κορτσίδα’’. Ανάλογα σε ποια φράση πετιόταν η τελευταία πέτρα, αυτή σηματοδοτούσε το φύλο ’’ αγόρι ή κορίτσι’’ που θα γεννιόταν στο σπιτικό τους από γυναίκα ή ζωντανό που ήταν σε κατάσταση εγκυμοσύνης». Η σύνδεση της ημέρας με την εγκυμοσύνη αναπόφευκτα συνδέει και με την εκλογή ονόματος. Πιθανά όταν το σημάδι των αγίων ήταν σωστό σε κάποιες να δινόταν το όνομα Σαράντης που προέρχεται από τους άγιους Σαράντα. Συναντήσαμε και 2 γυναικείους τύπους από μία φορά, Σαράντω και Σαράντο.
Το Ευστράτιος ανεβάζει πολύ το ποσοστό του στο νομό (17 εμφανίσεις, 0,55%/0,33%). Δεν είναι η ταύτιση με τον ομώνυμο στρατιώτη άγιο αιτία αυτής της διάδοσης του ονόματος. Μάλλον έχουμε κοινές επιρροές με τη Λέσβο όπου και εκεί δίνουν στα παιδιά τους το όνομα Ευστράτιος προς τιμήν το Αρχιστράτηγου Μιχαήλ. Ο Αρχάγγελλος Μιχαήλ, ο Αρχιστράτηγος, ο Ταξιάρχης. Αυτή η λατρεία του αρχάγγελου Μιχαήλ ήταν εξίσου σημαντική στη βυζαντινή και στη μεταβυζαντινή εποχή. Μάλιστα την αποδίδουν σε επιβίωση στο χριστιανικό εορτολόγιο της λατρείας του Απόλλωνα. Κάποια ιερά του Απόλλωνα έγινα εκκλησίες του αρχάγγελου Μιχαήλ. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουμε συνεκτιμώντας και τα δεδομένα στους άλλους δύο νομούς της Θράκης. Είναι το Αρχιστράτηγος, που η γλώσσα του λαού τα παρέφθειρε σε Στρατήγης — Αστράτηγος — Στρατής — Στρατήγια. Και έτσι συνδέθηκε με την Ευστράτιο. Εκτός από τον Ευστράτιο στο δείγμα εμφανίζεται μία φορά το Στρατής, όπως και το Ευστρατία. Το Μιχάλης (< έβρ. Mikhael = ποιος είναι σαν το Θεό;). είναι πολύ κάτω από το πανελλαδικό ποσοστό (1,28%/2,12%) και οκτώ θέσεις χαμηλότερα. Από τη δέκατη πανελλαδική θέση στη 18ή στο νομό. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πέντε εκκλησίες αφιερωμένες στους Παμμέγιστους Ταξιάρχες και αρκετές μονές στην ευρύτερη περιοχή.
Σύμφωνα με τις λαογραφίες, στη Θράκη οι έγκυες τιμούν ιδιαίτερα τον Άγιο Συμεών για να μην βγουν τα παιδιά σημαδεμένα και τον άγιο Ελευθέριο, ως προστάτη τους γιατί «δίνει» καλή λευτεριά. Τουλάχιστον παλιότερα. Πριν το δίκτυο ιατρικής φροντίδας καλύψει όλο τον πληθυσμό της χώρας. Υπάρχει απήχηση αυτής της «τιμής» στην εκλογή ονομάτων; Δε φαίνεται κάτι τέτοιο. Τουλάχιστον στην περίπτωση του αγίου Ελευθερίου. Πολύ κάτω από τα πανελλαδικά τους ποσοστά είναι και το Ελευθέριος (0,46%/0,77%) και το Ελευθερία (0,39%/0,8). Ένας και ο ναός στο νομό. Το Συμεών (< εβρ. sim ‘on = έχει ακούσει ο Θεός) έχει διπλάσιο ποσοστό (0,26%/0,13%), όμως αυτό ίσως να συνδεθεί με την ισχυρή παρουσία των βιβλικών ονομάτων. Είναι ο γέροντας ο οποίος κατά την Υπαπαντή του Χριστού αναγνώρισε στο πρόσωπο του θείου βρέφους τον Μεσσία.
[1] Περισσότερα στο «Ριζοσπάστη» Παρασκευή 31 Δεκέμβρη 2010 — Κυριακή 2 Γενάρη 2011
[2] Περισσότερα στο «Ριζοσπάστη» Κυριακή 9 Γενάρη 2011
(Στη φωτογραφία υστεροβυζαντινός Ναός Αγίου Αθανασίου Αλεποχωρίου Εβρου)
