Ορισμένα συμπεράσματα από την πορεία του ΠΑΣΟΚ από το 1974 ως σήμερα — Της Αλέκας Παπαρήγα

Στην Ελλά­δα ο πολι­τι­κός σπό­ρος της γέν­νη­σης σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού κόμ­μα­τος, δηλα­δή του ΠΑΣΟΚ (ιδρύ­θη­κε επί­ση­μα στις 3 Σεπτέμ­βρη 1974), ρίχτη­κε κατά την περί­ο­δο της δια­μά­χης στις γραμ­μές των ηγε­τι­κών στε­λε­χών της Ενω­σης Κέντρου, κυρί­ως μέσα από τις δια­φω­νί­ες ανά­με­σα στον Γ. Παπαν­δρέ­ου (ΕΚ) και τον Α. Παπαν­δρέ­ου (Α. Π.). Ο Α. Π. στη μακρό­χρο­νη παρα­μο­νή του στις ΗΠΑ μελε­τού­σε το Δημο­κρα­τι­κό Κόμ­μα και τα ευρω­παϊ­κά σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κά κόμ­μα­τα. Κατα­νο­ού­σε ότι η ΕΚ δεν μπο­ρού­σε να απο­τε­λέ­σει τον εναλ­λα­κτι­κό πόλο στη δια­χεί­ρι­ση των ανα­γκών της καπι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης και της ενσω­μά­τω­σης του εργα­τι­κού κινή­μα­τος, ενώ προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν η πορεία έντα­ξης στην ΕΟΚ. Διέ­βλε­πε ως βασι­κό εμπό­διο τη δια­τή­ρη­ση του μετεμ­φυ­λια­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος που δια­μορ­φώ­θη­κε μετά τη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας. Δεν ήταν μόνο ο Α. Π. που είχε κάνει την επι­λο­γή του αστι­κού εκσυγ­χρο­νι­σμού, αυτός είχε ωρι­μά­σει και σε έναν κύκλο στε­λε­χών της ΕΡΕ με επι­κε­φα­λής τον Κ. Καραμανλή.

Σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κοί — μικρής εμβέ­λειας — σχη­μα­τι­σμοί υπήρ­ξαν στην Ελλά­δα από τον Μεσο­πό­λε­μο, ορι­σμέ­να στε­λέ­χη τους συμ­με­τεί­χαν στο ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ, ενώ στη συνέ­χεια πήραν μέρος στη συγκρό­τη­ση της ΕΔΑ. Παρά τον ρόλο της ΕΔΑ στην ανά­πτυ­ξη εργα­τι­κών — λαϊ­κών και νεο­λαι­ί­στι­κων αγώ­νων, αυτή δεν μπο­ρού­σε να υπο­κα­τα­στή­σει το ΚΚΕ, που έχα­σε την αυτο­τέ­λειά του με τη διά­λυ­ση των Κομ­μα­τι­κών Οργα­νώ­σε­ων το 1958 και τη διά­χυ­ση των κομ­μου­νι­στών και κομ­μου­νι­στριών στις γραμ­μές του κόμ­μα­τος που απο­τε­λού­σε τη βασι­κή σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή δύνα­μη στη μετα­πο­λε­μι­κή Ελλά­δα, έως το ’74.

Ο Α. Π. ανήγ­γει­λε την ίδρυ­ση του Πανελ­λή­νιου Απε­λευ­θε­ρω­τι­κού Κινή­μα­τος (ΠΑΚ) στις 27/2/1968, δια­τυ­πώ­νο­ντας ένα μείγ­μα αστι­κών, μικρο­α­στι­κών, ρεφορ­μι­στι­κών — οπορ­του­νι­στι­κών, τρο­τσκι­στι­κών αντι­λή­ψε­ων, προ­σπα­θώ­ντας να εμφα­νι­στεί ως η αρι­στε­ρή γραμ­μή της σοσιαλδημοκρατίας1. Στις 13/4/1969 δήλω­νε στη σου­η­δι­κή εφη­με­ρί­δα «Ντά­γκες Νίχε­τερ»: «Δεν ανα­γνω­ρί­ζω το ΚΚΕ, για τον απλού­στα­το λόγο ότι στην υπό της χού­ντας δια­λυ­θεί­σαν Βου­λή δεν είχε αντι­προ­σώ­πους». Πρό­σθε­σε μάλι­στα ότι συνερ­γα­ζό­ταν με μια ομά­δα αρι­στε­ρών «καλών προ­θέ­σε­ων» και όχι με τους «πιστούς της Μόσχας»2.

Το ΠΑΣΟΚ τα πρώ­τα χρόνια

Το ΠΑΣΟΚ το ’74 εμφα­νί­στη­κε εξι­λε­ω­μέ­νο από τις αμαρ­τί­ες της ΕΚ, με το άλλο­θι του παρα­με­ρι­σμού της, ενώ σήκω­νε «στα άστρα» την αντι­δε­ξιά σημαία ένα­ντι της ΝΔ. Ταυ­τό­χρο­να, στη σύν­θε­ση των κεντρι­κών οργά­νων, του στε­λε­χι­κού δυνα­μι­κού του μετεί­χαν επώ­νυ­μα στε­λέ­χη της ΕΚ, γενι­κώς στε­λέ­χη με κοι­νω­νι­κή προ­έ­λευ­ση από την αστι­κή τάξη. Εμφα­νι­ζό­ταν ότι σκό­πευε να βαδί­σει έναν δήθεν ιδιαί­τε­ρο δρό­μο προς τον σοσια­λι­σμό, που δεν ταυ­τι­ζό­ταν με εκεί­νο της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας και δεν είχε καμία σχέ­ση με τη σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση του 20ού αιώ­να, εξ ου και ονο­μά­στη­κε «τρί­τος δρό­μος». Εννο­εί­ται ότι το σύν­θη­μα περί σοσια­λι­σμού ταυ­τι­ζό­ταν με τους αστι­κούς εκσυγ­χρο­νι­σμούς και τις ανα­γκαί­ες για το κεφά­λαιο και το πολι­τι­κό σύστη­μα ανα­διαρ­θρώ­σεις. Η ανά­γκη οριο­θέ­τη­σής του από τη ΝΔ, όπως και του προ­σε­ται­ρι­σμού ριζο­σπα­στι­κο­ποι­η­μέ­νων λαϊ­κών μαζών, δημιουρ­γί­ας ανα­χω­μά­των απέ­να­ντι στο ΚΚΕ, οδή­γη­σε την ηγε­σία του να προ­βάλ­λει στις δημό­σιες τοπο­θε­τή­σεις έναν σχε­τι­κά εκλε­πτυ­σμέ­νο αντι­κομ­μου­νι­σμό. Σε φάση όξυν­σης των σχέ­σε­ών του με το ΚΚΕ χρη­σι­μο­ποιού­σε ως όπλο τη λαθο­λο­γία, τα προ­βλή­μα­τα στρα­τη­γι­κής του Κόμ­μα­τος στις δεκα­ε­τί­ες ’50 — ’60 και τα επι­χει­ρή­μα­τα του ευρωκομμουνισμού.

Ως ιδιαι­τε­ρό­τη­τα του ΠΑΣΟΚ πλα­σά­ρο­νταν τα ιδιαί­τε­ρα δημο­φι­λή συν­θή­μα­τα για έξο­δο από το ΝΑΤΟ, μη έντα­ξη στην ΕΟΚ, και, στην πορεία, διε­ξα­γω­γή δημο­ψη­φί­σμα­τος για έντα­ξη ή όχι σε αυτήν. Ιδιαί­τε­ρη απή­χη­ση είχαν οι δια­κη­ρύ­ξεις περί κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης των ιδιω­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας (ήταν δηλα­δή υπέρ της άμε­σης παρέμ­βα­σης του αστι­κού κρά­τος στην οικο­νο­μία μέσω κρα­τι­κο­ποι­η­μέ­νων επι­χει­ρή­σε­ων). Ακό­μα πιο ελκυ­στι­κές ήταν οι δια­κη­ρύ­ξεις του για κατάρ­γη­ση αντι­δη­μο­κρα­τι­κών νόμων και ανα­γνώ­ρι­ση της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, με απο­κο­ρύ­φω­μα τα εκλο­γι­κά συν­θή­μα­τα ότι ως κυβέρ­νη­ση θα βάλει «τη δεξιά στο χρο­νο­ντού­λα­πο της Ιστο­ρί­ας» και «στις 18 Οκτώ­βρη σοσια­λι­σμός». Επαιρ­νε υπό­ψη την ανα­γκαιό­τη­τα ορι­σμέ­νων αστι­κών εκσυγ­χρο­νι­σμών, που είχαν καθυ­στε­ρή­σει στην Ελλά­δα σε σύγκρι­ση με τα κρά­τη — μέλη της ΕΟΚ, και την όποια ριζο­σπα­στι­κή συνεί­δη­ση είχε ανα­πτυ­χθεί λόγω του ρόλου του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στη μετεμ­φυ­λια­κή περί­ο­δο, τη λαϊ­κή εμπει­ρία της στρα­τιω­τι­κής δικτα­το­ρί­ας. Ξεχω­ρι­στή θέση επί­σης είχαν τα συν­θή­μα­τα περί «εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας», «Η Ελλά­δα ανή­κει στους Ελλη­νες», μαζί και η πλη­θώ­ρα υπο­σχέ­σε­ων κοι­νω­νι­κών παρο­χών. Εμφα­νι­ζό­ταν ως ένα δήθεν ιδιό­μορ­φο σοσια­λι­στι­κό κόμ­μα απέ­να­ντι στην πρα­κτι­κή της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας. Αυτή η εκτί­μη­ση ενι­σχύ­θη­κε και από το γεγο­νός ότι στη δεκα­ε­τία του ’80 έδει­ξε φιλι­κό και υπο­στη­ρι­κτι­κό προς το παλαι­στι­νια­κό κίνη­μα, τους Σαντι­νί­στας της Νικα­ρά­γουας, το «κίνη­μα των αδέ­σμευ­των κρα­τών», ακό­μα και προς την Κού­βα, ενώ ανέ­πτυ­ξε δια­κρα­τι­κές σχέ­σεις με αρα­βι­κά κρά­τη. Εμφα­νι­ζό­ταν δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νο απέ­να­ντι στη ΝΔ ως προς την εκτί­μη­ση ότι δεν υπήρ­χε ο «από βορ­ρά κίν­δυ­νος», σε σύγκρι­ση με τον «εξ ανα­το­λών». Η τακτι­κή του, ιδιαί­τε­ρα απέ­να­ντι στα κινή­μα­τα που αντι­κει­με­νι­κά στρέ­φο­νταν κατά των ΗΠΑ ή δια­φο­ρο­ποιού­νταν, δεν οφει­λό­ταν απο­κλει­στι­κά σε λόγους δημα­γω­γί­ας. Το ίδιο ισχύ­ει και στην περί­πτω­ση της κρι­τι­κής προς την ΕΟΚ και της πίε­σης που ασκού­σε προ­κει­μέ­νου να απο­σπά­σει κοι­νο­τι­κά προ­γράμ­μα­τα, όπως τα Μεσο­γεια­κά (ΜΟΠ), που εκτός των άλλων αφο­ρού­σαν περιο­χές με σημα­ντι­κή συμ­με­το­χή στην εκλο­γι­κή του δύνα­μη. Εξέ­φρα­ζε, δηλα­δή, τμή­μα­τα της αστι­κής τάξης, και σε ορι­σμέ­νες περι­πτώ­σεις μεσαί­ων στρω­μά­των, που αντι­με­τώ­πι­ζαν σοβα­ρές δυσκο­λί­ες στον δρό­μο ενσω­μά­τω­σης στην ΕΟΚ, ή είχαν συμ­φέ­ρον από την ανά­πτυ­ξη οικο­νο­μι­κών σχέ­σε­ων με αρα­βι­κά κρά­τη. Η πολι­τι­κή αυτή ουσια­στι­κά εξα­φα­νί­στη­κε τη δεκα­ε­τία του ’90 και την πρώ­τη δεκα­ε­τία του 21ου αιώ­να ευθυ­γραμ­μί­στη­κε έμπρα­κτα με τη στρα­τη­γι­κή της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ.

Ο Α. Π. θεω­ρή­θη­κε χαρι­σμα­τι­κός ηγέ­της, που κατά­φε­ρε από τον Νοέμ­βρη του ’74 έως τις εκλο­γές του 1981 να εκτι­να­χθεί στην πρω­θυ­πουρ­γία. Το ΠΑΣΟΚ τόσο τη δεκα­ε­τία του ’70 όσο και κατά το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της δεκα­ε­τί­ας του ’80 πορεύ­τη­κε σε ένα αντι­κει­με­νι­κά ευνοϊ­κό έδα­φος για τη σοσιαλ­δη­μο­κρα­τία. Οι ιδε­ο­λο­γι­κές και πολι­τι­κές κατα­βο­λές της ΝΔ την οδή­γη­σαν να δυσκο­λεύ­ε­ται στο να δεχτεί ορι­σμέ­νους αστι­κούς εκσυγ­χρο­νι­σμούς και προ­σαρ­μο­γές, στο να αντα­πο­κρί­νε­ται στα συμ­φέ­ρο­ντα της καπι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης και με νέους τρό­πους ενσω­μά­τω­σης της εργα­τι­κής τάξης πέρα από τους πάγιους της βίας, της κατα­στο­λής, των αντι­κομ­μου­νι­στι­κών νόμων3.

Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση

Το ΠΑΣΟΚ κατάρ­γη­σε το πιστο­ποι­η­τι­κό κοι­νω­νι­κών φρο­νη­μά­των, ανα­γνώ­ρι­σε την Εθνι­κή Αντίσταση4, έδω­σε τη δυνα­τό­τη­τα μαζι­κής επι­στρο­φής των πολι­τι­κών προ­σφύ­γων, και όχι μόνο ατο­μι­κής που επι­τρε­πό­ταν και η οποία συνο­δευό­ταν και από ατο­μι­κές πιέ­σεις σε όσους έπια­ναν. Προ­χώ­ρη­σε στην κατάρ­γη­ση ορι­σμέ­νων κραυ­γα­λέ­ων αντι­δη­μο­κρα­τι­κών νόμων, όπως έγι­νε με τον νόμο για το εργα­τι­κό συν­δι­κα­λι­στι­κό κίνημα.

Η ελκτι­κή δύνα­μή του ενι­σχύ­θη­κε με την κρα­τι­κο­ποί­η­ση προ­βλη­μα­τι­κών και μη επι­χει­ρή­σε­ων στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας, βαφτί­ζο­ντάς την «κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση» προ­κει­μέ­νου να κρύ­ψει τον ταξι­κό χαρα­κτή­ρα του αστι­κού κρά­τους. Αυτή η επι­λο­γή δεν ήταν μόνο της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, καθώς κρα­τι­κο­ποι­ή­σεις πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν και από φιλε­λεύ­θε­ρα κόμ­μα­τα, παντού, και στην Ελλά­δα. Η ΝΔ, μάλι­στα, κατη­γο­ρή­θη­κε από ένα τμή­μα της για «σοσιαλ­μα­νία».

Η καπι­τα­λι­στι­κή κρα­τι­κο­ποί­η­ση οδή­γη­σε στην αύξη­ση της απα­σχό­λη­σης στις μόνι­μες θέσεις της δημό­σιας διοί­κη­σης, στις λεγό­με­νες ΔΕΚΟ και σε άλλα εργο­στά­σια, με καλύ­τε­ρους σχε­τι­κά μισθούς και ορι­σμέ­νες κοι­νω­νι­κές παρο­χές. Προ­σλή­φθη­καν άνθρω­ποι με πιο ριζο­σπα­στι­κό — προ­ο­δευ­τι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό, κάτι βεβαί­ως που επι­δί­ω­κε το ΠΑΣΟΚ, προ­κει­μέ­νου να ασκή­σει έλεγ­χο απέ­να­ντι στους δια­μορ­φω­μέ­νους κρα­τι­κούς μηχα­νι­σμούς της ΕΡΕ και της ΝΔ. Θετι­κό ρόλο έπαι­ξαν επί­σης οι αλλα­γές στον χώρο της Παι­δεί­ας, ιδιαί­τε­ρα στα ΑΕΙ. Ανοι­ξαν πόρ­τες και για παι­διά της εργα­τι­κής τάξης, της φτω­χής αγρο­τιάς, με τη διεύ­ρυν­ση των εισερ­χό­με­νων απο­φοί­των της 12χρονης Εκπαί­δευ­σης και με αντί­στοι­χα απο­τε­λέ­σμα­τα στον εκσυγ­χρο­νι­σμό της Μεσαί­ας και Ανώ­τε­ρης — Τεχνο­λο­γι­κής Εκπαί­δευ­σης. Τόσο οι αυξή­σεις μισθών όσο και η δωρε­άν Παι­δεία είχαν «κοντά ποδά­ρια» — όπως συμ­βαί­νει στον καπι­τα­λι­σμό — με την άνο­δο του πλη­θω­ρι­σμού και του κόστους ζωής, ενώ τα φρο­ντι­στή­ρια για την εισα­γω­γή στα ΑΕΙ — ΤΕΙ επι­βά­ρυ­ναν τα εργα­τι­κά — λαϊ­κά στρώ­μα­τα. Οι αλλα­γές υπη­ρε­τού­σαν την ανά­γκη δια­μόρ­φω­σης πιο μορ­φω­μέ­νου εργα­τι­κού, ποιο­τι­κά και ποσο­τι­κά καταρ­τι­σμέ­νου επι­στη­μο­νι­κού δυνα­μι­κού, με βάση τις σύγ­χρο­νες ανά­γκες της παρα­γω­γής και του αστι­κού ιδε­ο­λο­γι­κού εποικοδομήματος.

Το ΠΑΣΟΚ στις κρα­τι­κές επι­χει­ρή­σεις και στους μηχα­νι­σμούς του αστι­κού κρά­τους ενί­σχυ­σε τμή­μα­τα της εργα­τι­κής αρι­στο­κρα­τί­ας, δια­βρώ­νο­ντας και δια­φθεί­ρο­ντας ριζο­σπα­στι­κές συνει­δή­σεις, χωρίς να καταρ­γεί και τη μέθο­δο της βίας. Αξιο­ποί­η­σε τη Δικαιο­σύ­νη για την ανα­τρο­πή της νόμι­μης διοί­κη­σης της ΓΣΕΕ, ώστε να επι­βά­λει συν­δι­κα­λι­στι­κές ηγε­σί­ες που στή­ρι­ζαν την πολι­τι­κή του. Αυτό το τμή­μα της εργα­τι­κής αρι­στο­κρα­τί­ας επέ­δει­ξε μεγά­λη αντο­χή από τη δεκα­ε­τία του ’80 μέχρι σήμε­ρα, μάλι­στα και μετά το 2012, που το ΠΑΣΟΚ κατα­κρη­μνί­στη­κε εκλο­γι­κά και πολι­τι­κά. Ενα σημα­ντι­κό μέρος της προ­σχώ­ρη­σε πολι­τι­κά ή συν­δι­κα­λι­στι­κά στον ΣΥΡΙΖΑ, πράγ­μα βεβαί­ως που δεί­χνει την πορεία της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κο­ποί­η­σης του ΣΥΡΙΖΑ, την προ­σπά­θεια να κατο­χυ­ρω­θεί ως το ηγε­τι­κό κόμ­μα του χώρου.

Το ΠΑΣΟΚ, στα μάτια ενός μεγά­λου μέρους του λαού που είχαν πάρει μέρος στη ΕΑΜι­κή Αντί­στα­ση ή ελκύ­στη­καν από αυτή, ιδιαί­τε­ρα ενός μέρους εκεί­νων που δέχτη­καν διώ­ξεις μετά τη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας, τα χρό­νια του ΔΣΕ και τη μετεμ­φυ­λια­κή περί­ο­δο, φαι­νό­ταν σαν κόμ­μα που δήθεν η αστι­κή τάξη και οι Αμε­ρι­κα­νο­ΝΑ­ΤΟι­κοί σύμ­μα­χοι θα μπο­ρού­σαν να το ανε­χθούν, ή το ίδιο το κόμ­μα θα μπο­ρού­σε τάχα να τους παρα­πλα­νή­σει με ελιγ­μούς και μικρά βήμα­τα προ­κει­μέ­νου να υλο­ποι­ή­σει τις δια­κη­ρύ­ξεις περί «σοσια­λι­σμού», εξό­δου από το ΝΑΤΟ κ.λπ.

Το ΠΑΣΟΚ από το ’81 έως το ’85 συστη­μα­τι­κά άμβλυ­νε τα παρα­πά­νω αιτή­μα­τα και τους λεο­ντα­ρι­σμούς απέ­να­ντι σε ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΟΚ, με σημαία τον «ρεα­λι­σμό» της υπο­τα­γής. Το όποιο κενό άφη­νε η εγκα­τά­λει­ψη των συν­θη­μά­των αυτών το γέμι­σε επι­με­λώς με το κάλε­σμα για μαζι­κή υπο­στή­ρι­ξη απέ­να­ντι στον κίν­δυ­νο της επι­στρο­φής της «επά­ρα­της δεξιάς», που αν επέ­στρε­φε θα άνοι­γε Μακρονήσια.

Ετσι, ένα σημα­ντι­κό τμή­μα της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των στις πόλεις και στην ύπαι­θρο βρέ­θη­κε ανά­με­σα στα δια­σταυ­ρού­με­να πυρά των αστι­κών εκσυγ­χρο­νι­σμών, από τη μία, με την όποια δυνα­μι­κή αρχι­κά περιεί­χαν, και από την άλλη στην ψυχο­λο­γι­κή, τρο­μο­κρα­τι­κή βία του «αντι­δε­ξιού συν­δρό­μου», ενώ στην πορεία ένιω­σε την απο­γο­ή­τευ­ση από την αντε­πα­νά­στα­ση στις σοσια­λι­στι­κές χώρες.

Η στά­ση του ΚΚΕ

Το ΚΚΕ τις δεκα­ε­τί­ες ’70 και ’80 αντι­με­τώ­πι­σε το ΠΑΣΟΚ κάτω από την επί­δρα­ση της λαθε­μέ­νης στρα­τη­γι­κής του για τον χαρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης, της μη αντι­κει­με­νι­κής εκτί­μη­σης για την ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού στην Ελλά­δα, που οδη­γού­σε και στη μη αντι­κει­με­νι­κή εκτί­μη­ση της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, την οποία έβλε­πε ως δύνα­μη συμ­με­το­χής στη ανά­δει­ξη προ­ο­δευ­τι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης στο έδα­φος του καπι­τα­λι­σμού. Η κρι­τι­κή του κυρί­ως περιο­ρι­ζό­ταν στην ασυ­νέ­πεια λόγων και έργων του ΠΑΣΟΚ, ή στην αρνη­τι­κή του στά­ση να δεχτεί συνερ­γα­σία με το ΚΚΕ.

Στις Θέσεις της ΚΕ για το 10ο Συνέδριο5 ανά­με­σα στα άλλα ανα­φε­ρό­ταν για τη θεω­ρη­τι­κή σύλ­λη­ψη του ΠΑΣΟΚ ότι πρό­κει­ται για ένα «κρά­μα μικρο­α­στι­κού σοσια­λι­σμού, δια­πο­τι­σμέ­νου και από εθνι­κι­στι­κές αντιλήψεις».

Στις Θέσεις για το 11ο Συνέ­δριο (1982), ως γραμ­μή κρι­τι­κής προς το ΠΑΣΟΚ καθό­ρι­σε ότι αυτή στο­χεύ­ει «στις αντι­φά­σεις, τις ασά­φειες και υπα­να­χω­ρή­σεις» που έκα­νε το ΠΑΣΟΚ, και ιδιαί­τε­ρα στην άρνη­ση για συνερ­γα­σία με το ΚΚΕ6.

Στις Θέσεις της ΚΕ για το 12ο Συνέδριο7αναφερόταν ότι «η συντη­ρη­τι­κή στρο­φή της κυβερ­νη­τι­κής πολι­τι­κής πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε, τα χρό­νια αυτά, βαθ­μιαία, αλλά και με σχε­τι­κά από­το­μες εξε­λί­ξεις, όπως έγι­νε με το άρθρο 48, την υπο­γρα­φή της συμ­φω­νί­ας για την παρα­μο­νή των βάσε­ων έως το 1988 του­λά­χι­στον, την ψήφι­ση του εκλο­γι­κού νόμου της υπε­ρε­νι­σχυ­μέ­νης ανα­λο­γι­κής, την ευθύ­νη της μονό­πλευ­ρης λιτό­τη­τας τον Οκτώ­βρη του ’85, την πλή­ρη μετα­στρο­φή της κυβέρ­νη­σης απέ­να­ντι στο ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ». Δίνο­ντας στην κρι­τι­κή του το θέμα της διά­στα­σης της υπο­χώ­ρη­σης, ουσια­στι­κά άφη­νε στο απυ­ρό­βλη­το τον χαρα­κτή­ρα και τον ρόλο της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας. Η κρι­τι­κή προς το ΠΑΣΟΚ συμπλη­ρώ­θη­κε με τη θέση του Κόμ­μα­τος για υπο­βο­ή­θη­ση των θετι­κών εξε­λί­ξε­ων με την κοι­νή δρά­ση των προς τα αρι­στε­ρά δυνά­με­ων του ΠΑΣΟΚ, εναρ­κτή­ριο λάκτι­σμα που οδή­γη­σε στον «Συνα­σπι­σμό της Αρι­στε­ράς και της Προόδου»9.

Η κρι­τι­κή του Κόμ­μα­τος απέ­βλε­πε στο να ασκη­θεί πίε­ση από την εκλο­γι­κή και κομ­μα­τι­κή βάση του ΠΑΣΟΚ πάνω στην ηγε­σία του, ώστε να γίνουν ανα­κα­τα­τά­ξεις και να λει­τουρ­γή­σουν υπέρ της συνερ­γα­σί­ας με το ΚΚΕ. Η μακρό­χρο­νη Ιστο­ρία του εργα­τι­κού και κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος περι­κλεί­ει άφθο­νες απο­δεί­ξεις ότι η ιδε­ο­λο­γι­κή και πολι­τι­κή χει­ρα­φέ­τη­ση εργα­τι­κών — λαϊ­κών μαζών, στον έναν ή στον άλλο βαθ­μό, συντε­λεί­ται όχι μέσω της κρι­τι­κής για μη απο­δο­χή της συνερ­γα­σί­ας με ένα αστι­κό κόμ­μα, αλλά με την απο­κά­λυ­ψη, στη συγκε­κρι­μέ­νη περί­πτω­ση, του χαρα­κτή­ρα και του ρόλου της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας αυτο­τε­λώς και στις γραμ­μές του κινήματος.

Η θέση του ΚΚΕ για συνερ­γα­σία με το ΠΑΣΟΚ δια­τη­ρή­θη­κε έως το 1991, παρά τη μεγά­λη όξυν­ση στις σχέ­σεις των δύο κομ­μά­των την περί­ο­δο ’89 — ’91 (σκάν­δα­λο Κοσκω­τά, συγκρό­τη­ση κυβέρ­νη­σης Τζαν­νε­τά­κη, στη συνέ­χεια με πρω­θυ­πουρ­γό Ζολώ­τα και τη συμ­με­το­χή του ΠΑΣΟΚ).

Το ΠΑΣΟΚ το ’89 — ’91 πέρα­σε έντο­νη φάση κρί­σης, που τελι­κά δεν είχε σοβα­ρή επί­πτω­ση στην εκλο­γι­κή του δύνα­μη, αφού το 1993 επα­νήλ­θε στη δια­κυ­βέρ­νη­ση. Οι ομα­δο­ποι­ή­σεις και η δια­πά­λη, που οδή­γη­σαν σε ορι­σμέ­νες προ­σω­ρι­νές απο­χω­ρή­σεις ηγε­τι­κών στε­λε­χών του, δεν μπο­ρεί να απο­δο­θούν απο­κλει­στι­κά στις δια­φω­νί­ες για τις επι­πτώ­σεις από την ασθέ­νεια του Α. Π., του σκαν­δά­λου Κοσκω­τά, όσο κι αν ήταν υπαρ­κτές οι προ­σω­πι­κές φιλο­δο­ξί­ες. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αντι­με­τώ­πι­ζε την ανά­γκη να αντα­πο­κρι­θεί στις νέες εξε­λί­ξεις και σε ανά­γκες του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος που προ­έ­κυ­πταν για την Ελλά­δα στις παρα­μο­νές της μετε­ξέ­λι­ξης της ΕΟΚ σε ΕΕ, ενό­ψει της ΟΝΕ. Ταυ­τό­χρο­να ωρί­μα­ζαν προ­βλη­μα­τι­σμοί, νέες απαι­τή­σεις που πήγα­ζαν από τη νίκη της αντε­πα­νά­στα­σης στις σοσια­λι­στι­κές χώρες, την αναγ­γε­λία από τον τότε Πρό­ε­δρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους για τη «νέα τάξη πραγ­μά­των». Την ίδια περί­ο­δο η κρί­ση που ξέσπα­σε στο ΚΚΕ έδει­ξε ότι η οπορ­του­νι­στι­κή ομά­δα στην ΚΕ και στο ΠΓ, σε ένα τμή­μα της του­λά­χι­στον, απέ­βλε­πε όχι μόνο στη διά­χυ­ση του ΚΚΕ στον «Συνα­σπι­σμό της Αρι­στε­ράς και της Προ­ό­δου» αλλά και στη σύγκλι­ση, ενδε­χο­μέ­νως ενσω­μά­τω­ση σε ένα κοι­νό σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό σχήμα.

Στη δια­κυ­βέρ­νη­ση από το 1993 έως το 2012 και μαζί με τη ΝΔ έως το 2015, το ΠΑΣΟΚ υλο­ποί­η­σε τις αντι­δρα­στι­κές ανα­προ­σαρ­μο­γές της ΕΕ και του κεφα­λαί­ου στην Ελλά­δα μέσω των μνη­μο­νί­ων, απο­δεί­χθη­κε το αδια­φι­λο­νί­κη­το στή­ριγ­μα του συστήματος.

***

Η πορεία και η πρα­κτι­κή του ΠΑΣΟΚ απέ­δει­ξαν ότι δεν ήταν ένα κόμ­μα που υπο­χώ­ρη­σε κάτω από το βάρος δυσκο­λιών ή λαθών, αλλά κόμ­μα αστι­κό, σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό, που αντα­πο­κρί­θη­κε στο καθή­κον τού να γίνει ο σωτή­ριος πόλος στο αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα, στις συγκε­κρι­μέ­νες ανά­γκες του καπι­τα­λι­στι­κού κύκλου, με απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα στη διά­βρω­ση συνει­δή­σε­ων. Η εναλ­λα­γή από την κυβέρ­νη­ση ΣΥΡΙΖΑ — ΑΝΕΛ οδή­γη­σε στην καθή­λω­ση και σε κατά κάποιον τρό­πο διαρ­κή κρί­ση της ελλη­νι­κής σοσιαλδημοκρατίας10. Το γεγο­νός ότι μαζι­κά ψηφο­φό­ροι — οπα­δοί του ΠΑΣΟΚ, αυθόρ­μη­τα αλλά και με την καθο­δή­γη­ση στε­λε­χών και οργα­νώ­σε­ών του, οδή­γη­σαν στη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ήταν από­δει­ξη της πορεί­ας σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κο­ποί­η­σης του τελευ­ταί­ου, που είχε αρχί­σει πολύ πιο πριν, πράγ­μα που το ΚΚΕ είχε έγκαι­ρα επι­ση­μά­νει. Εξέ­λι­ξη που επι­βε­βαιώ­νει τη σχέ­ση του οπορ­του­νι­σμού με τη σοσιαλδημοκρατία.

Το σημε­ρι­νό ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ είναι πια αντι­μέ­τω­πο όχι μόνο με τις αντι­θέ­σεις και αντι­φά­σεις του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, τις συνέ­πειες των ενδο­α­στι­κών και ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων, τον φόβο της ανό­δου της ταξι­κής πάλης, αλλά και με την ανα­ζή­τη­ση ζωτι­κού πολι­τι­κού χώρου μέσω εγκλω­βι­σμού εργα­τι­κών — λαϊ­κών μαζών που είναι ανά­με­σα στη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ.

Το ερώ­τη­μα «με ποιον θα πας και ποιον θα αφή­σεις» αφο­ρά και το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, και τον ΣΥΡΙΖΑ — «Προ­ο­δευ­τι­κή Συμ­μα­χία», και την ίδια τη ΝΔ. Δεν χρειά­ζε­ται βια­σύ­νη πρό­βλε­ψης για το πώς θα εξε­λι­χθεί η σχέ­ση του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ με τη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θα προ­κύ­ψει απο­κλει­στι­κά από τις επι­λο­γές του ενός ή του άλλου αρχη­γού, αλλά από τις ανά­γκες της καπι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης, βρα­δυ­πο­ρού­σας ή όχι, εν μέσω και των συνε­πειών της παν­δη­μί­ας, από το ενδε­χό­με­νο μια νέας οικο­νο­μι­κής κρί­σης, από τη δια­σφά­λι­ση στα­θε­ρού πολι­τι­κού συστή­μα­τος, ικα­νού να προ­λά­βει την άνο­δο και όξυν­ση της ταξι­κής πάλης, έως και να επι­χει­ρή­σει να την τσακίσει.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. «Νέος Κόσμος» τεύ­χος 9.69, σελ. 34 — 39, «ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΚΕ για το 9ο Συνέδριο».
2. «Νέος Κόσμος» τεύ­χος 9.69, Τ. Αδά­μος, σελ. 38 — 39.
3. Λόγου χάρη, η ΝΔ απο­χώ­ρη­σε από τη Βου­λή κατά τη διάρ­κεια της ψήφι­σης του νόμου για την ανα­γνώ­ρι­ση της Εθνι­κής Αντίστασης.
4. Ανα­γνώ­ρι­σε και εκεί­νες τις οργα­νώ­σεις που κύριο ρόλο είχαν να εμπο­δί­σουν τη δρά­ση του ΕΛΑΣ στο πλευ­ρό των βρε­τα­νι­κών στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων ή άλλες στο πλευ­ρό των δυνά­με­ων κατοχής.
5. Εκδο­ση της ΚΕ, Θέση 79, σελ. 85 — 87.
6. Εκδο­ση Θέσεις της ΚΕ για το 11ο Συνέ­δριο, σελ. 21.
7. Εκδο­ση της ΚΕ, «Ντο­κου­μέ­ντα του 12ου Συνε­δρί­ου», σελ. 175.
8. Παρε­μπό­δι­ση του δικαιώ­μα­τος στην απερ­γία στις κρα­τι­κές επιχειρήσεις.
9. Εκδο­ση της ΚΕ, «Ντο­κου­μέ­ντα του 12ου Συνε­δρί­ου», σελ. 176.
10. Η πορεία του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ σημα­το­δο­τή­θη­κε με τη νέα εκλο­γι­κή δια­δι­κα­σία του Δεκέμ­βρη 2021, ωστό­σο θα χρεια­στεί κάποιος χρό­νος για να φανεί πώς θα αντι­με­τω­πι­στεί η αντα­γω­νι­στι­κή συνύ­παρ­ξη με τον ΣΥΡΙΖΑ.

Της Αλέ­κας ΠΑΠΑΡΗΓΑ*
*Η Αλέ­κα Παπα­ρή­γα είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ
«Ριζο­σπά­στης» 11–12 Δεκέμ­βρη 2021