Οσμάν Χαμντί Μπέι, ο εθνικός ζωγράφος της Τουρκίας που ήταν…Έλληνας!

 Γρά­φει η Τασ­σώ Γαΐ­λα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια

Δια­πρε­πής ζωγρά­φος και κατα­ξιω­μέ­νος αρχαιο­λό­γος ο Osman Hamdi Bey (Οσμάν Χαμντί Μπέ­ης) ήταν Οθω­μα­νός διοι­κη­τής και λόγιος. Υπήρ­ξε δε δια­πρε­πής ζωγρά­φος και κατα­ξιω­μέ­νος αρχαιο­λό­γος. Ίδρυ­σε το Αρχαιο­λο­γι­κό Μου­σείο της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης και την Ακα­δη­μία Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης,(Sanayi‑I Nefise Mektebi στα Τούρ­κι­κα) που είναι σήμε­ρα το Πανε­πι­στή­μιο Καλών Τεχνών Μιμάρ Σινάν (Mimar Sinan).Όπως επι­ση­μαί­νει η τουρ­κι­κή wikipedia υπήρ­ξε επί­σης σημα­ντι­κός συγ­γρα­φέ­ας έργων αρχαιο­λο­γί­ας και λαογραφίας.

Ο Οσμάν Χαμντί Μπέ­ης γεν­νή­θη­κε στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη στις 30 Δεκεμ­βρί­ου 1842 και απε­βί­ω­σε επί­σης στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη σαν σήμε­ρα 24 Φεβρουα­ρί­ου 1910.

Πολυ­σχι­δής προ­σω­πι­κό­τη­τα κι ένας από τους δια­ση­μό­τε­ρους διε­θνώς Τούρ­κους ζωγρά­φους ο Οσμάν Χ. Μπέ­ης που θεω­ρεί­ται ο μεγα­λύ­τε­ρος ζωγρά­φος της Τουρ­κί­ας ήταν ο μόνος από την οικο­γέ­νεια του –εκεί­νη την εποχή‑,που δήλω­νε με περη­φά­νεια και παρ­ρη­σία την Ελλη­νι­κή κατα­γω­γή του, κατα­γω­γή που ανα­φέ­ρουν και αρκε­τά Τουρ­κι­κά λεξικά.

Πριν περά­σου­με όμως στο θέμα αυτό ας δού­με μερι­κά από τα έργα του, έργα ζωγρα­φι­κής , δημιουρ­γί­ες του που θεω­ρού­νται κλα­σι­κά έργα.

Το αρι­στούρ­γη­μα του Οσμάν Χαμντί Μπέη : <Ο Εκπαι­δευ­τής της χελώνας>.

Ο Εκπαι­δευ­τής της Χελώ­νας είναι ένας πίνα­κας του Οσμάν Χαμντί Μπέη που δημιουρ­γή­θη­κε το 1906 και το 1907. Οι εκδό­σεις του πίνα­κα “Ο Εκπαι­δευ­τής της Χελώ­νας” του 1906 και 1907 είναι κάπως δια­φο­ρε­τι­κές. Η δεύ­τε­ρη έκδο­ση της εικό­νας δεί­χνει έξι χελώ­νες αντί για πέντε, όπως στην πρώ­τη. Επί­σης στην δεύ­τε­ρη έκδο­ση υπάρ­χουν μια στά­μνα και μια πλά­κα στον τοί­χο με μια επι­γρα­φή στα αραβικά.

Το κορί­τσι που δια­βά­ζει το Κοράνι

Το έργο το 2004 πωλή­θη­κε για 3,5 εκα­τομ­μύ­ρια δολά­ρια και σήμε­ρα εκτί­θε­ται στο Μου­σείο Πέρα της Κωνσταντινούπολης.

Ο εκπαι­δευ­τής της χελώ­νας 1906–1907

Στον πίνα­κα, ο Οσμάν Χαμντί Μπέη σατι­ρί­ζει τις αργές και ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κές προ­σπά­θειες μεταρ­ρύθ­μι­σης της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας μέσω των προ­σπα­θειών ενός ανα­χρο­νι­στι­κού ιστο­ρι­κού χαρα­κτή­ρα για την εκπαί­δευ­ση των χελω­νών. Ο πίνα­κας απει­κο­νί­ζει έναν ηλι­κιω­μέ­νο άνδρα στην παρα­δο­σια­κή οθω­μα­νι­κή θρη­σκευ­τι­κή φορε­σιά που προη­γή­θη­κε της εισα­γω­γής των φεσιών και της εξά­πλω­σης του δυτι­κού στυλ φορέ­μα­τος με τις μεταρ­ρυθ­μί­σεις Ταν­ζι­μάτ στα μέσα του 19ου αιώ­να. Κρα­τά­ει ένα παρα­δο­σια­κό φλά­ου­το με το οποίο προ­σπα­θεί να εκπαι­δεύ­σει τις χελώ­νες στα πόδια του.

Αν και δεν ήταν ευρέ­ως απο­δε­δειγ­μέ­νος ή κατα­νοη­τός την επο­χή εκεί­νη, ο πίνα­κας απέ­κτη­σε μεγα­λύ­τε­ρη σημα­σία στις επό­με­νες δεκα­ε­τί­ες καθώς προ­μή­νυε την Επα­νά­στα­ση των Νεό­τουρ­κων του 1908, η οποία έβα­λε τέλος στον άμε­σο αυτο­κρα­το­ρι­κό κανό­να του σουλ­τά­νου (αντι­κα­τα­στά­θη­κε από το καθε­στώς των Τριών Πασά­δων μετά το 1913) και οδή­γη­σε στην είσο­δο της Αυτο­κρα­το­ρί­ας στον Πρώ­το Παγκό­σμιο Πόλε­μο στο πλευ­ρό των Κεντρι­κών Δυνά­με­ων με απο­τέ­λε­σμα τον μετέ­πει­τα δια­με­λι­σμό της. (el.wikipedia.org).

Επό­με­νο και δεύ­τε­ρο σε δημο­φι­λία διά­ση­μο έργο του : <Το κορί­τσι που δια­βά­ζει το Κορά­νι> (ρομαντισμός)/ 1880. Τίτλοι άλλων δημιουρ­γιών του Ο.Χ.Μπέι: Δύο κοπέ­λες μουσικοί/1880, Κυρία της Κωνσταντινούπολης/1881, Γυναί­κες σε ταξίδι/ Το κορί­τσι με το ροζ καπέλο/1904. Πηγή: The Tortoise Trainer – Wikipedia και www.wikiart.org

Η καταγωγή του από τη Χίο

Όπως προ­α­νέ­φε­ρα ο Οσμάν Χαμντί Μπέι ήταν ο μόνος από την οικο­γέ­νεια του που δεν δίστα­ζε να δηλώ­νει δημό­σια στην Οθω­μα­νι­κή τότε Τουρ­κία την Ελλη­νι­κή του κατα­γω­γή, κατα­γω­γή την οποία ουδέ­πο­τε παρα­δέ­χτη­κε ο πατέ­ρας του ζωγρά­φου ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Μπέης.

Ναι, ο Οσμάν ήταν ένα από τα οκτώ παι­διά του … του … Μεγά­λου Βεζί­ρη Ιμπραχίμ΄Εντχεμ Πασά(1877–1878) μεγά­λη προ­σω­πι­κό­τη­τα της σύγ­χρο­νης Τουρκίας.

Μεγά­λος Βεζί­ρης δηλα­δή πρω­θυ­πουρ­γός, τίτλο της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας που συνο­λι­κά κατεί­χαν 25 Έλλη­νες με τελευ­ταίο τον Ιμπρα­χίμ πατέ­ρα του Οσμάν.Η ιστο­ρία του Ιμπραχίμ

Χίος-1822 και η ‘Σφα­γή’ της Χίου ένα έγκλη­μα κατά της ανθρω­πό­τη­τας δίχως τιμω­ρία. Παι­δο­μά­ζω­μα και ένα μικρό αγό­ρι θα βρε­θεί σκλά­βος στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Ας δού­με πως περιέ­γρα­ψε σε συνέ­ντευ­ξη του το γεγο­νός ένας τρι­σέγ­γο­νος του Ιμπρα­χίμ ο ιστο­ρι­κός-καθη­γη­τής στο Πανε­πι­στή­μιο του Βοσπό­ρου Εντ­χέμ Ελντέμ,ο οποί­ος βρέ­θη­κε πριν λίγα χρό­νια στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, στο πλαί­σιο της Διε­θνούς Έκθε­σης Βιβλίου.<Γνωρίζουμε ότι ο προ-προ­πάπ­πος μου ήταν ένα παι­δί, που σώθη­κε από τη σφα­γή της Χίου, το 1822.

Ξέρου­με ότι ήταν Ρωμιός. Δεν ξέρου­με πόσων χρό­νων ήταν τότε, αλλά εκτι­μού­με ότι πρέ­πει να είχε γεν­νη­θεί το 1818 με 1819, δηλα­δή ήταν τότε 3–4 ετών. Ο Χιουσ­ρέβ Πασάς, που ήταν ναύ­αρ­χος εκεί­νη την επο­χή, πήρε αυτό το παι­δί το οποίο ονό­μα­σε Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ (δεν γνω­ρί­ζου­με ποιο ήταν το ελλη­νι­κό όνο­μα του), και μαζί με άλλα τρία παι­διά, που τα είχε πάρει και αυτά ως δού­λους, τον έστει­λε το 1831 στο Παρί­σι για σπουδές.

Ο εκπαι­δευ­τής της χελώ­νας 1906–1907

Έμει­νε εκεί μέχρι το 1838 και σπού­δα­σε γεω­λο­γία. Όταν επέ­στρε­ψε στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία, αρχι­κά εργά­στη­κε ως μηχα­νι­κός και αργό­τε­ρα άρχι­σε να παρα­δί­δει μαθή­μα­τα γαλ­λι­κών σε κύκλους τους Παλα­τιού. Το 1856 ορί­ζε­ται βεζί­ρης (υπουρ­γός) και παίρ­νει τον τίτλο του πασά. Από τότε αρχί­ζει η πολι­τι­κή του καριέ­ρα. Γίνε­ται αρχι­κά υπουρ­γός Εξω­τε­ρι­κών, στη συνέ­χεια υπουρ­γός Εμπο­ρί­ου, Δημο­σί­ων Έργων και το 1877, στην επο­χή του Σουλ­τά­νου Αμπ­ντούλ Χαμίτ, γίνε­ται Μεγά­λος Βεζί­ρης για ένα χρό­νο> δήλω­σε ο Εντ­χέμ Ελντέμ.

Ο καθη­γη­τής Ελντέμ εξή­γη­σε ότι κατά τον 15ο , 16ο και εν μέρει κατά τον 17ο αιώ­να ήταν σύνη­θες φαι­νό­με­νο ν’ ανε­βαί­νουν στα ανώ­τα­τα κυβερ­νη­τι­κά αξιώ­μα­τα της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας οι προ­ερ­χό­με­νοι από το παι­δο­μά­ζω­μα. <Τους επό­με­νους αιώ­νες, όμως, δεν ισχύ­ει κάτι τέτοιο για­τί δεν υπάρ­χουν πια κατα­κτή­σεις εδα­φών. Επο­μέ­νως, δεν μπο­ρού­με να πού­με ότι κατά το 19ο αιώ­να έφτα­ναν στα ανώ­τα­τα αξιώ­μα­τα άτο­μα προ­ερ­χό­με­να από παι­δο­μά­ζω­μα. Θα ανα­ρω­τη­θεί­τε πώς έφτα­σε στο αξί­ω­μα του Μεγά­λου Βεζί­ρη ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ, που ήταν παι­δί Ρωμιών το οποίο πήραν ως δού­λο. Όταν έγι­νε η εξέ­γερ­ση της Χίου, οι Οθω­μα­νοί έδει­ξαν συμπε­ρι­φο­ρά κατα­κτη­τή απέ­να­ντι στους Χιώτες.

Κυρία της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης ‚1881

Κατά συνέ­πεια, επα­νήλ­θε εκεί­νη η παρά­δο­ξη και ανα­χρο­νι­στι­κή μνή­μη και οι στρα­τιώ­τες που σκό­τω­ναν τους Χιώ­τες πήραν και κάποιους ως αιχ­μα­λώ­τους-δού­λους. Δηλα­δή, το σημείο αυτό της ιστο­ρί­ας είναι ανα­χρο­νι­στι­κό, διό­τι βλέ­που­με το εξής παρά­δο­ξο: ενώ κατά τον 19ο αιώ­να η Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία από τη μία προ­σπα­θεί να εκσυγ­χρο­νι­στεί και να δυτι­κο­ποι­η­θεί, και από την άλλη ανα­βιώ­νει μία παλιά συμπε­ρι­φο­ρά, η οποία δεν ται­ριά­ζει στην επο­χή. Μέσα σε αυτό το ιστο­ρι­κό πλαί­σιο, ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ γίνε­ται δού­λος και εξι­σλα­μί­ζε­ται> πρό­σθε­σε ο κ Ελντέμ. <Δυστυ­χώς, δεν πήγα στη Χίο. Δεν έχου­με βρει τίπο­τα περισ­σό­τε­ρο για την κατα­γω­γή του Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Πασά.Έχει ασχο­λη­θεί ένας ιστο­ρι­κός από τη Χίο, ο Ιωάν­νης Κολά­κης, ο οποί­ος έχει βγει στοι­χεία για το επώ­νυ­μο του Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Πασά, αλλά δεν ξέρου­με από ποιο χωριό κατα­γό­ταν. Υπάρ­χουν διά­φο­ροι ισχυ­ρι­σμοί για την κατα­γω­γή, αλλά δεν έχει επι­βε­βαιω­θεί κανέ­νας. Θα ήθε­λα πολύ να ανα­ζη­τή­σω τις ρίζες της οικο­γέ­νειας, αλλά δεν έτυχε>.

Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι ο Χιώ­της ιστο­ρι­κός Ιωάν­νης Κολά­κης, ύστε­ρα από εκτε­νή βιβλιο­γρα­φι­κή, αρχεια­κή και επι­τό­πια έρευ­να κατέ­λη­ξε στο συμπέ­ρα­σμα ότι ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Πασάς γεν­νή­θη­κε στο χωριό Βέσ­σα της Χίου το 1819, ονο­μα­ζό­ταν Κων­στα­ντί­νος, και ήταν γιός του Στα­μά­τη Πυρί­κη και της Μαρί­ας, θυγα­τέ­ρας του Γιάν­νη και της Ερί­νης Παντελίδη.

Το κορί­τσι με το ροζ καπέ­λο, 1904Το κορί­τσι με το ροζ καπέ­λο, 1904

Ακό­μη, ο Ιωάν­νης Κολά­κης επι­κα­λεί­ται μαρ­τυ­ρία του Χρή­στου Πυρί­κη, ο οποί­ος είχε ακού­σει από τον πατέ­ρα του ότι ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Πασάς, μετά το θάνα­το του θετού του πατέ­ρα Χιουσ­ρέβ Πασά, βρή­κε τη μητέ­ρα του Μαρία, την οποία πήρε μαζί του στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, όπου και παρέ­μει­νε μέχρι το θάνα­τό της.

Εδώ να σημειώ­σω ότι ο Ιμπρα­χίμ Εντ­χέμ Πασάς πέθα­νε το 1893. Απέ­κτη­σε οκτώ παι­διά, τέσ­σε­ρις γιούς και δύο κόρες. Από τους γιούς του, ο Οσμάν Χαμντί θεω­ρεί­ται ο <πατέ­ρας> της τουρ­κι­κής μου­σειο­λο­γί­ας, ο Ισμα­ήλ Γκα­λίπ ιδρυ­τής της νομι­σμα­το­λο­γί­ας στην Τουρ­κία, ενώ ο Χαλίλ Ετχέμ Ελντέμ συνέ­βα­λε μέγι­στα στην επι­στή­μη της γεωλογίας.

Στους απο­γό­νους της οικο­γέ­νειας εκτός από τον διά­ση­μο καθη­γη­τή ιστο­ρί­ας του Πανε­πι­στη­μί­ου Βοσπό­ρου Εντ­χέμ Ελντέμ συνα­ντά­με κι έναν διά­ση­μο συγγραφέα.

Αρκε­τοί οι ισχυ­ρι­σμοί για τις ρίζες της οικο­γέ­νειας του Ιμπρα­χίμ Πασά , το μόνο βέβαιο ότι ήταν ένα μικρό αγό­ρι από τη Χίο που που­λή­θη­κε σαν σκλά­βος από τους Οθω­μα­νούς στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Αυτού λοι­πόν , του μικρού Χιώ­τη την δια­δρο­μή από την κόλα­ση της Σφα­γής της Χίου το 1822 στην Υψη­λή Πύλη, όπως απο­τυ­πώ­νε­ται στα υπάρ­χο­ντα αρχεία, περιέ­γρα­ψε ο συγ­γρα­φέ­ας Χρί­στος Χρι­στο­δού­λου στο βιβλίο του : < Ο Έλλη­νας Τούρ­κος> που κυκλο­φό­ρη­σε το 2017/εκδόσεις Επίκεντρο.

Δυο κοπέ­λες μου­σι­κοί ‚1880

Το βιβλίο υιο­θε­τεί τρείς εκδο­χές ως προς την κατα­γω­γή του Μεγά­λου Βεζύ­ρη Ιμπρα­χίμ με επι­κρα­τέ­στε­ρη αυτή που υιο­θέ­τη­σε και ο γιός του Βεζί­ρη ο Οσμάν που δήλω­νε ως προ­γό­νους του την οικο­γέ­νεια Σκα­ρα­μα­γκά. Γρά­φει ο συγ­γρα­φέ­ας:< Ο μεγα­λο­τρα­πε­ζί­της Γεώρ­γιος Ζαρί­φης , στε­νός φίλος του Μεγά­λου Βεζί­ρη και δανει­στής του Οθω­μα­νι­κού Κρά­τους , ισχυ­ρί­ζε­ται ότι ο Εντ­χέμ κατα­γό­ταν από τους Σκα­ρα­μα­γκά­δες, άπο­ψη που μάλ­λον φαί­νε­ται να προ­τι­μούν οι σημε­ρι­νοί από­γο­νοι του στην Τουρκία>.

Σημεί­ω­ση: οικο­γέ­νεια Σκα­ρα­μα­γκά, επι­φα­νής οικο­γέ­νεια της Χίου με Βυζα­ντι­νή καταγωγή.

www.dailysabah.com / http://constantinoupoli.com