Ο Άρης υπέγραψε «δήλωση μετανοίας» κατ’ εντολήν Τυρίμου — Μαρτυρία — ντοκουμέντο βασισμένη σε αφήγηση του καπετάν Διαμαντή

Το τελευ­ταίο διά­στη­μα παρα­δό­θη­κε στο Αρχείο του ΚΚΕ ένα συγκλο­νι­στι­κό κεί­με­νο. Συγ­γρα­φέ­ας του είναι ο Πάνος Τσα­ρός από τη Στυ­λί­δα, παλαί­μα­χος κομ­μου­νι­στής και στέ­λε­χος του Κόμ­μα­τος, ο οποί­ος δεν βρί­σκε­ται πια στη ζωή. Η αξιο­πι­στία του συγ­γρα­φέα, καθώς και των άλλων προ­σω­πι­κο­τή­των που επι­κα­λεί­ται (καπε­τάν Δια­μα­ντής, Θανά­σης Τσα­ρός — Γαβριώ­της κ.ά.), δίνει στο κεί­με­νο την αξία ντο­κου­μέ­ντου, παρό­τι αυτό απο­τε­λεί προ­σω­πι­κή του μαρτυρία.

Το κεί­με­νο του σ. Π. Τσα­ρού αφο­ρά στην περι­βό­η­τη «δήλω­ση μετα­νοί­ας» του Αρη Βελου­χιώ­τη, όταν ήταν πολι­τι­κός κρα­τού­με­νος το 1939 στην Κέρ­κυ­ρα, και έρχε­ται να ανα­δεί­ξει τον πραγ­μα­τι­κό λόγο και τις συν­θή­κες μέσα στις οποί­ες ο Αρης «απο­κή­ρυ­ξε» τότε «τον κομ­μου­νι­σμό». Ρίχνο­ντας φως σε άγνω­στες πλευ­ρές της υπό­θε­σης, ο συγ­γρα­φέ­ας ανα­τρέ­πει τα περί δήλω­σης του Αρη, που οι μεν κομ­μου­νι­στές αντι­με­τω­πί­ζου­με επί δεκα­ε­τί­ες με λύπη και αμη­χα­νία (κάπο­τε και επι­κρί­νο­ντας τον καπε­τά­νιο του ΕΛΑΣ), οι δε αντι­κομ­μου­νι­στές την επι­σεί­ουν χαι­ρέ­κα­κα, προ­κει­μέ­νου να πλή­ξουν το ηθι­κο­πο­λι­τι­κό κύρος του ΚΚΕ.

Σχε­τι­κά με τους τελευ­ταί­ους (και έχο­ντας μεγά­λη πεί­ρα από τους αντι­κομ­μου­νι­στές σε όλη τη δια­δρο­μή του) ο Πάνος Τσα­ρός έγρα­ψε: «… Από εδώ θα βγού­νε ορι­σμέ­να σωστά συμπε­ρά­σμα­τα (…) για τις σκό­πι­μες δια­στρε­βλώ­σεις που θέλουν να παρου­σιά­σουν ορι­σμέ­νοι αντι­κομ­μου­νι­στές — αντι­μαρ­ξι­στές, όχι για να βοη­θή­σουν το ΚΚΕ και τη γνή­σιά του ιστο­ρία, αλλά να βοη­θή­σουν την αντί­δρα­ση για να το συκο­φα­ντεί, να δια­σπά την ενό­τη­τά του, να παρα­ποιεί τα γεγο­νό­τα, να δια­στρε­βλώ­νει την αλή­θεια για την ιστο­ρία του».

Σε τι αφο­ρού­σαν τα προη­γού­με­να, που ο Π. Τσα­ρός θέλη­σε να ξεκα­θα­ρί­σει με το κεί­με­νό του; Αφο­ρού­σαν στα γεγο­νό­τα που, όπως έγρα­ψε, «μας αφη­γή­θη­κε ο Δια­μα­ντής, παρου­σία του Πελο­πί­δα, του Βλα­χά­βα και του Θ. Γκου­ζέ­λου, όταν αντα­μώ­σα­με στο σπί­τι μας το Δεκέμ­βρη του 1946, στην περί­ο­δο του ΔΣΕ». Δηλα­δή, στο γεγο­νός ότι ο Αρης Βελου­χιώ­της, όντας κρα­τού­με­νος στην Κέρ­κυ­ρα, υπέ­γρα­ψε «δήλω­ση μετα­νοί­ας» κατ’ εντο­λήν του Μιχά­λη Τυρίμου.

Οπως είπε ο Τυρί­μος στον Βελου­χιώ­τη, εφάρ­μο­ζε σχε­τι­κή εντο­λή του Ν. Ζαχα­ριά­δη. Η «εντο­λή» συνί­στα­το στην ανά­γκη να βγει ο Αρης από τη φυλα­κή, για να συμ­βά­λει στην ανα­συ­γκρό­τη­ση του ΚΚΕ, που η δικτα­το­ρία Μετα­ξά είχε πλή­ξει, έχο­ντας συλ­λά­βει πλειά­δα στε­λε­χών του και απο­διαρ­θρώ­σει τις Κομ­μα­τι­κές Οργα­νώ­σεις του. Γι’ αυτό και χρεια­ζό­ταν να υπο­γρά­ψει ο Αρης μια εικο­νι­κή δήλω­ση μετανοίας!…

Ο Αρης πει­θάρ­χη­σε στην «εντο­λή», αφού εντο­λέ­ας, όπως του ειπώ­θη­κε, ήταν ο Ζαχα­ριά­δης, ενώ ο Τυρί­μος που τη «μετέ­φε­ρε» ήταν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και βου­λευ­τής του Παλ­λαϊ­κού Μετώ­που. Σε κάθε περί­πτω­ση, ο Αρης δεν μπο­ρού­σε παρά να τη θεω­ρή­σει ως εντο­λή του Ν. Ζαχα­ριά­δη, μην γνω­ρί­ζο­ντας βέβαια ότι τέτοια εντο­λή δεν υπήρχε.

Εδώ χρειά­ζε­ται να ανα­φερ­θεί ότι, το ίδιο διά­στη­μα που υπέ­γρα­ψε ο Αρης τη «δήλω­ση μετα­νοί­ας» (8 Ιού­νη 1939) και μια άλλη συμπλη­ρω­μα­τι­κή της πρώ­της (27 Ιού­νη 1939), υπέ­γρα­ψε δήλω­ση μετα­νοί­ας (Ιού­νης 1939) και ο ίδιος ο Μιχ. Τυρίμος.1 Ομως, η δήλω­ση του Τυρί­μου δεν ήταν εικο­νι­κή, ήταν πραγ­μα­τι­κή. Κι όταν βγή­κε από τις φυλα­κές της Κέρ­κυ­ρας, μετά από ένα διά­στη­μα πρω­το­στά­τη­σε στην ίδρυ­ση της λεγό­με­νης «Προ­σω­ρι­νής Διοίκησης».

Επρό­κει­το για ένα όργα­νο της Ασφά­λειας του Μανια­δά­κη, που παρου­σια­ζό­ταν ως καθο­δη­γη­τι­κό όργα­νο του ΚΚΕ, εκδί­δο­ντας ταυ­τό­χρο­να και πλα­στό «Ριζο­σπά­στη». Ετσι, οι κομ­μου­νι­στές βρέ­θη­καν μπρο­στά σε δύο καθο­δη­γη­τι­κά όργα­να και σε δύο «Ριζο­σπά­στες». Το ένα ήταν η λεγό­με­νη «Παλιά ΚΕ», συνέ­χεια της Κεντρι­κής Επι­τρο­πής του Κόμ­μα­τος, που απο­τε­λού­νταν από τίμια στε­λέ­χη του Κόμ­μα­τος και που συνέ­χι­ζε να τυπώ­νει τον γνή­σιο «Ριζο­σπά­στη». Το άλλο όργα­νο — στο οποίο είχαν εμπλα­κεί και τίμιοι κομ­μου­νι­στές, δίχως να το κατα­λα­βαί­νουν, φυσι­κά — είχε καθο­δη­γη­τι­κό νου τον Τυρί­μο, δηλα­δή τον Μανια­δά­κη και τους ασφα­λί­τες Παξι­νό, Χαρα­λα­μπί­δη κ.ά.

Ο Δια­μα­ντής, λοι­πόν, «μας αφη­γή­θη­κε όλη την υπό­θε­ση του Τυρί­μου», έγρα­ψε ο Π. Τσα­ρός. Και ανα­φέ­ρει ότι ο Δια­μα­ντής, ανά­με­σα σε άλλα, διη­γή­θη­κε ότι κατ’ εντο­λήν του Τυρί­μου (που επι­κα­λού­νταν τον Ζαχα­ριά­δη) υπέ­γρα­ψαν δηλώ­σεις και άλλοι κρα­τού­με­νοι. Οσον αφο­ρά τη «δήλω­ση» του Αρη, ο Δια­μα­ντής τόνισε:

«Μια τέτοιου είδους εντο­λή είναι και για τον Θανά­ση Κλά­ρα (Αρη) που ποτέ δεν είχε δοθεί, που αργό­τε­ρα έγι­νε αντι­λη­πτό από τον Κλά­ρα, όταν προ­σπά­θη­σαν να τον δέσουν με την “Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση”, αλλά ήταν πλέ­ον αργά, εδώ το επι­βε­βαί­ω­σε [ο Τυρί­μος] στην ανά­κρι­ση που του έκα­νε ο Βελου­χιώ­της, ότι τον είχαν εξα­πα­τή­σει και αυτόν, καθώς και άλλα στε­λέ­χη. Για αυτό και η αγα­νά­κτη­ση του Αρη ήταν δικαιολογημένη».

«Στην ηγε­σία του ΚΚ αυτή η υπό­θε­ση έγι­νε γνω­στή από έκθε­ση που είχε κάνει ο Δια­μα­ντής με τον Γαβριώ­τη [Θανά­ση Τσα­ρό] και δόθη­κε στο ΠΓ και προ­σω­πι­κά στον Ιωαν­νί­δη», γρά­φει ο Πάνος Τσαρός.

Σημειώ­νε­ται ότι αυτή η έκθε­ση δεν έχει βρε­θεί στο Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ.

Πώς ο Τυρίμος έπεσε στα χέρια του ΕΛΑΣ

Στη διάρ­κεια της Κατο­χής, ο Τυρί­μος πέρα­σε στην υπη­ρε­σία της Γκε­στά­πο, η οποία τον «δρα­πέ­τευ­σε» στη Μέση Ανα­το­λή, όπου έγι­νε διπλός πρά­κτο­ρας (της Γκε­στά­πο και της Ιντέ­λιν­τζενς Σέρ­βις). Μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, ήρθε στην Ελλά­δα, όντας στην υπη­ρε­σία των Αγγλων.

Τα παρα­πά­νω ανα­φέ­ρει στο κεί­με­νό του ο Π. Τσα­ρός. Ας δού­με πώς περι­γρά­φει ο ίδιος τα σχε­τι­κά με τη σύλ­λη­ψη του Τυρί­μου, στα οποία ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές.

Μετά τη Συμ­φω­νία της Καζέρ­τας, όπως δεί­χνουν τα γεγο­νό­τα που ακο­λου­θούν, αντι­προ­σω­πεία του ΕΛΑΣ και της Πολι­το­φυ­λα­κής πήγε στο ξενο­δο­χείο «Παλίρ­ροια» της Χαλ­κί­δας, όπου είχε εγκα­τα­στα­θεί η αγγλι­κή διοί­κη­ση, και ζήτη­σε από τον Αγγλο ταγ­μα­τάρ­χη να παρα­δώ­σει στον ΕΛΑΣ 40 ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, που απο­δε­δειγ­μέ­να είχαν πάρει μέρος σε εγκλή­μα­τα κατά του λαού. Επι­κε­φα­λής της αντι­προ­σω­πεί­ας ήταν ο Γιώρ­γος Βρετ­τά­κος, παλιό κομ­μα­τι­κό στέ­λε­χος, Ακρο­ναυ­πλιώ­της και διοι­κη­τής της Ανω­τέ­ρας Διοί­κη­σης Αττι­κο-Βοιω­τί­ας — Εύβοιας της Πολιτοφυλακής.

Στο ξενο­δο­χείο «Παλίρ­ροια», όπου ο Αγγλος ταγ­μα­τάρ­χης προ­θυ­μο­ποι­ή­θη­κε να τους κερά­σει, τους καφέ­δες σερ­βί­ρι­σε ντυ­μέ­νος με στο­λή μάγει­ρα «μιλώ­ντας άρι­στα τα ελλη­νι­κά» ο Μ. Τυρί­μος. «Ο Βρετ­τά­κος αμέ­σως γνώ­ρι­σε το πρό­σω­πο αυτό του μάγει­ρα και ο μάγει­ρας γνώ­ρι­σε τον φιλο­ξε­νού­με­νο επι­σκέ­πτη, αλλά­ζο­ντας μόνο ματιά χωρίς να δώσουν παρα­πέ­ρα γνω­ρι­μία. Μόλις έφυ­γε ο μάγει­ρας (…) ο Βρετ­τά­κος άρχι­σε να ρωτά­ει τον ταγ­μα­τάρ­χη, πώς βρέ­θη­κε στο συμ­μα­χι­κό στρα­τό ο μάγει­ρας αυτός και ποιος είναι, και πώς λέγε­ται. Ο Εγγλέ­ζος ταγ­μα­τάρ­χης ταρά­χτη­κε και άρχι­σε να λέει: Ο μάγει­ρας είναι Κύπριος λέγε­ται Γεωρ­γιά­δης και τον στεί­λα­νε από το επι­τε­λείο τους (…) Είναι πάρα πολύ καλός μάγει­ρας. Ο Βρετ­τά­κος (…) με αγριε­μέ­νο ύφος λέει στον ταγ­μα­τάρ­χη από αυτή τη στιγ­μή ο μάγει­ράς σου συλ­λαμ­βά­νε­ται και να τον φωνά­ξεις αμέ­σως εδώ να τον περι­λά­βει η φρου­ρά μας».

Μπρο­στά στην επι­μο­νή του Βρετ­τά­κου, ο ταγ­μα­τάρ­χης φώνα­ξε τον Τυρί­μο και ακο­λού­θη­σε ο εξής διά­λο­γος με τον Βρεττάκο:

«Βρετ­τά­κος — Νόμι­σες αλλά­ζο­ντας το επί­θε­τό σου και τα αφε­ντι­κά σου θα χάσου­με τα ίχνη σου; (…) Είσαι προ­δό­της του λαού και τη ζημιά που έχεις κάνει στο Κόμ­μα και στο κίνη­μα ήρθε η ώρα να τα πλη­ρώ­σεις (…) Γεωρ­γιά­δης (Τυρί­μος) — Γιώρ­γη εγώ δεν πρό­δω­σα κανέ­ναν, από το 1939 που απο­λύ­θη­κα από την φυλα­κή έφυ­γα στην Αίγυ­πτο και ήρθα τώρα (…) δου­λεύω για ένα κομ­μά­τι ψωμί. Βρετ­τά­κος: Θα τα πού­με όχι εδώ, αλλά με τα θύμα­τά σου (…) σε αυτούς θα δώσεις λόγο».

Ο Αγγλος ταγ­μα­τάρ­χης αντέ­δρα­σε, όμως κατά­λα­βε την απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα του ΕΛΑΣ και τελι­κά δέχτη­κε να δια­τε­θεί ένα δωμά­τιο, όπου ο ΕΛΑΣ έκλει­σε τον Τυρί­μο φρου­ρού­με­νο, ενώ το ξενο­δο­χείο είχε ήδη περι­κυ­κλω­θεί από ένα ΕΛΑ­Σί­τι­κο τάγ­μα. Στη συνέ­χεια, ο Τυρί­μος οδη­γή­θη­κε στη διοί­κη­ση Πολι­το­φυ­λα­κής. Εκεί ήρθε τηλε­φω­νι­κή δια­τα­γή από τον Αρη Βελου­χιώ­τη, να μετα­φερ­θεί αμέ­σως ο Τυρί­μος στη Θήβα, όπως και έγινε.

Ο Πάνος Τσα­ρός γράφει:

«Είχα την τύχη να βρε­θώ στην φρου­ρά με επι­κε­φα­λής τον Θανά­ση Γαβριώ­τη [Θανά­ση Τσα­ρό] που συνο­δεύ­σα­με τον Τυρί­μο μέχρι τη Θήβα».

Στη Θήβα ανέ­κρι­ναν τον Τυρί­μο οι Αρης, Δια­μα­ντής και Αχιλ­λέ­ας. Από την ανά­κρι­ση προ­έ­κυ­ψαν και οι δύο εκθέ­σεις του Τυρί­μου, που βρί­σκο­νται στο Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ. Σε αυτές ο Τυρί­μος εξη­γεί ανα­λυ­τι­κά το ρόλο που έπαι­ξε ο ίδιος και άλλοι πρά­κτο­ρες της Ασφά­λειας στη συγκρό­τη­ση της «Προ­σω­ρι­νής Διοίκησης».

Το κεί­με­νο του Πάνου Τσα­ρού πλου­τί­ζει την ιστο­ριο­γρα­φία της περιό­δου 1939 — 1945.

Σημεί­ω­ση:

1. Ο Μιχά­λης Τυρί­μος στη δήλω­ση μετα­νοί­ας του δηλώ­νει «μέλος του Πολι­τι­κού Γρα­φεί­ου της ΚΕ του ΚΚΕ». Είναι γεγο­νός ότι ο Τυρί­μος εκλέ­χτη­κε στην ΚΕ του Κόμ­μα­τος στο 5ο και 6ο Συνέ­δριό του. Δεν έχου­με βρει μέχρι σήμε­ρα κανέ­να στοι­χείο που να ανα­φέ­ρει ότι μετά το 6ο Συνέ­δριο ο Τυρί­μος προ­σε­λή­φθη στο ΠΓ.
Του Μάκη ΜΑΪΛΗ*
*Ο Μ. Μαΐ­λης είναι μέλος της ΚΕ και υπεύ­θυ­νος του Τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ