Έχει χαρακτηριστεί ως ο «αυτοκράτορας» του κινηματογράφου. Ο Ακίρα Κουροσάβα κατάφερε στην πολύχρονη πορεία του να σημαδέψει όσο λίγοι τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Μπορεί να κατηγορήθηκε από ορισμένους συμπατριώτες του ότι έφερε τη Δύση στην Ιαπωνία, αλλά είναι αυτός που επηρέασε όσο κανείς άλλος το δυτικό σινεμά, αλλά και ορισμένους από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες. Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα είχε πει κάποτε ότι «αυτό που κάνει ξεχωριστό τον Κουροσάβα είναι ότι απλά δεν έκανε ένα δυο αριστουργήματα, αλλά οκτώ». Για την ακρίβεια έκανε περισσότερα αριστουργήματα, κατάφερε να κάνει και πολλές εξαιρετικές ταινίες, ενώ ίσως είναι ο μοναδικός χωρίς αποτυχία στο σινεμά. Αυτό από μόνο του είναι μία ασυναγώνιστη κατάκτηση.
Ο σεισμός του 1923 και η απόπειρα αυτοκτονίας
Ο Ακίρα Κουροσάβα, που μεθαύριο συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννησή του (23/3/1910), στιγματίστηκε από τον μεγάλο σεισμό του Τόκιο το 1923, καθώς η ανάμνηση του ζοφερού τοπίου τον δίδαξε να πιστεύει «στις υπεράνθρωπες δυνάμεις της φύσης και στην ένταση των συναισθημάτων στις ανθρώπινες καρδιές», όπως έγραψε στην αυτοβιογραφία του. Ίσως και γι’ αυτό μετά την αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, εντελώς απογοητευμένος από τη περιφρόνηση στη χώρα του, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, βρήκε τη δύναμη για την εντυπωσιακή επιστροφή του, χαρίζοντας στον παγκόσμιο κινηματογράφο αριστουργήματα, με κορυφαίο το περίφημο «Ραν», που άφησε άφωνους ακόμη και τους θαυμαστές του.
Οι βασικές αρχές του σινεμά
Για τον Κουροσάβα, που ήταν το νεότερο μέλος μιας πολυπληθούς οικογένειας, με τον πατέρα του να είναι απόγονος σαμουράι, τον οποίο θαύμαζε για την ηθική του, κάτι που μετέφερε σε πολλές ταινίες του, αφού ο κώδικας τιμής των σαμουράι είναι εμφανής παντού, έχουν ειπωθεί σχεδόν τα πάντα.
Ίσως γι’ αυτό είναι καλύτερα να δούμε πως έβλεπε ο ίδιος τον κινηματογράφο, μέσα από σκόρπιες σκέψεις του στο βιβλίο «Κάτι σαν Αυτοβιογραφία» (Εκδόσεις Αιγόκερως), που θα μπορούσαν να είναι και οι βασικές αρχές του σινεμά. Σταχυολογώντας συνοπτικά:
Εν αρχήν είναι ο λόγος
«Ο κινηματογράφος μοιάζει με πολλές άλλες τέχνες, κι αν έχει χαρακτηριστικά που είναι λογοτεχνικά, έχει επίσης και γνωρίσματα θεατρικά ή φιλοσοφικά, έχει ιδιότητες που θεωρούνται ότι ανήκουν στη ζωγραφική και τη γλυπτική, έχει και μουσικά στοιχεία. Όμως, σε τελική ανάλυση, ο κινηματογράφος είναι κινηματογράφος».
«Με ένα καλό σενάριο, ο καλός σκηνοθέτης μπορεί να δώσει ένα αριστούργημα. Με το ίδιο σενάριο, ο μέτριος σκηνοθέτης θα κάνει μια ταινία που βλέπεται. Με ένα κακό σενάριο, όμως, ακόμη και ένας καλός σκηνοθέτης δεν θα μπορέσει μάλλον να κάνει μια καλή ταινία».
«Κάτι που πρέπει να προσέξεις ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι τα καλύτερα σενάρια έχουν ελάχιστα επεξηγηματικά μέρη Η πρόσθεση επεξηγήσεων στα περιγραφικά μέρη ενός σεναρίου συνιστούν την πιο επικίνδυνη παγίδα που μπορεί να πέσεις».
«Πιστεύω πως η συγκίνηση που προκαλεί μια ταινία είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα που τραβάει τους ανθρώπους να τη δουν και η ελπίδα του σκηνοθέτη…»
Οι ιδέες που βλασταίνουν
«Όταν αρχίζω να μελετώ ένα σχέδιο για ταινία, πάντα έχω στο μυαλό μου έναν αριθμό ιδεών και κάπως νιώθω ότι αυτές θα είναι μάλλον το υλικό της ταινίας μου. Κάποια στιγμή, μια απ’ αυτές γονιμοποιείται ξαφνικά και αρχίζει να βλασταίνει, κι αυτή είναι που συλλαμβάνω αμέσως και την αναπτύσσω. Ποτέ δεν ανέλαβα να σκηνοθετήσω σχέδια που μου πρότειναν οι παραγωγοί ή οι εταιρίες».
«Έχω ξεχάσει ποιος ήταν αυτός που είπε ότι η δημιουργία είναι ανάμνηση. Οι δικές μου εμπειρίες και τα διάφορα που έχω διαβάσει παραμένουν στη μνήμη μου και γίνονται η βάση πάνω στην οποία κτίζω κάτι καινούργιο».
Ο ηθοποιός και η κάμερα
«Το χειρότερο που μπορεί να κάνει ένας ηθοποιός είναι να δείχνει ότι έχει συνείδηση της κάμερας».
«Η κάμερα πρέπει να ακολουθεί τον ηθοποιό όταν αυτός κινείται, να σταματάει όταν αυτός σταματάει. Αν δεν ακολουθούμε τον κανόνα αυτό, οι θεατές μιας ταινίας θα έχουν συνεχώς την αίσθηση της κάμερας».
Φως και χρώμα
«Πιστεύω ότι η σύγχρονος μέθοδος φωτισμού στις έγχρωμες ταινίες δεν είναι σωστή. Για να προβάλουν τα χρώματα, φωτίζουν άπλετα ολόκληρο το χώρο του κάδρου. Εγώ δε σταματώ να λέω ότι το φωτισμό πρέπει να τον χειριζόμαστε όπως στις ασπρόμαυρες ταινίες, άσχετα με το αν τα χρώματα είναι δυνατά ή όχι…».
Η αντικειμενικότητα του μοντάζ
«Το σπουδαιότερο γνώρισμα που απαιτείται στο μοντάζ είναι η αντικειμενικότητα.… Μπορεί ο δημιουργός του να ήταν όλο ενθουσιασμό όταν το γύριζε, αν όμως ο ενθουσιασμός αυτός δεν δείχνει στην οθόνη, πρέπει να είναι αντικειμενικός και να το κόψει».
Ο Κουροσάβα αγαπούσε τους σημαντικούς σκηνοθέτες, αλλά θαύμαζε τον Τζον Φορντ, ο οποίος είναι και ο λόγος που έγραψε την αυτοβιογραφία του. Και αυτό παρότι ήταν αρνητικός στο να γράψει τη βιογραφία του, άλλαξε άποψη από την περίπτωση του Φορντ, λέγοντας κάποτε με παράπονο: «Δυστυχώς, δεν μας άφησε την αυτοβιογραφία του…».
