Ο Γιοχάνες Βερμέερ & το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι

Γρά­φει η \\ Τασ­σώ Γαΐλα

Γιο­χά­νες Βερ­μέ­ερ, (Johannes Vermeer, 1632–1675) ο διά­ση­μος Ολλαν­δός ζωγρά­φος που μαζί με τον Ρέμπραντ απο­τε­λεί έναν από τους σημα­ντι­κό­τε­ρους ζωγρά­φους της “Χρυ­σής Επο­χής”> στην Ολλαν­δι­κή ζωγρα­φι­κή (1584–1702).

Ο Γιο­χά­νες Βερ­μέ­ερ γνω­στός κι ως Γιάν Βερ­μέ­ερ- ενώ η σωστή προ­φο­ρά είναι Φερμέιρ‑, έζη­σε και εργά­στη­κε στην περιο­χή του Ντέλφτ της νότιας Ολλαν­δί­ας τον 17^ο αιώ­να, τα δε θέμα­τα των έργων του απει­κο­νί­ζουν σκη­νές της καθη­με­ρι­νής ζωής της μεσαί­ας τάξης.

Ο καλ­λι­τέ­χνης κατά τη διάρ­κεια της ζωγρα­φι­κής δια­δρο­μής του δημιούρ­γη­σε λιγό­τε­ρους από 50 πίνα­κες από τους οποί­ους έχουν δια­σω­θεί οι 35. Αναμ­φί­βο­λα το αρι­στούρ­γη­μα του και ταυ­τό­χρο­να παγκό­σμιο αρι­στούρ­γη­μα είναι το έργο του «Το κορί­τσι με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκουλαρίκι»-1665. Όταν ζωγρά­φι­σε το έργο ο Βερ­μέ­ερ ‑όπως κι όλα τα έργα του όσο ζούσε‑, υπο­τι­μή­θη­κε και στα τέλη του 19^ου αιώ­να δημο­πρα­τή­θη­κε για …30 μόλις δολλάρια!

Εδώ να σημειώ­σω –όπως μας ενη­με­ρώ­νει η Ρωσι­κή σελί­δα τέχνης «Mirovayia istoria, kultura I iskustvo»-, ο διά­ση­μος σήμε­ρα πίνα­κας ήταν γνω­στός ως «Το κορί­τσι με το τουρ­μπά­νι», «Κορί­τσι» κλπ και μόλις το 1995 έλα­βε το επί­ση­μο όνο­μα «Το κορί­τσι με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι», Αυτό συνέ­βη για­τί τον 17^ο αιώ­να οι καλ­λι­τέ­χνες δεν έδι­δαν ονό­μα­τα στους πίνα­κες τους. (ο θρυ­λι­κός πίνα­κας σήμε­ρα βρί­σκε­ται στην γκα­λε­ρί Mauritzcheis στη Χάγη, όπου και τον απο­κα­τέ­στη­σαν τρείς φορές).

Η ιστορία ενός πορτρέτου

JAN VERMEER.
Κορί­τσι με μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκουλαρίκι.

Ποια ήταν άρα­γε η μυστη­ριώ­δης Ολλαν­δέ­ζα καλ­λο­νή — το διά­ση­μο «Κορί­τσι με Μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκουλαρίκι»;
Ποιο είναι το κορί­τσι , η «Τζο­κό­ντα της Ολλαν­δί­ας» που σαν την Μόνα Λίζα προ­σπα­θεί κάτι να μας πεί έχο­ντας μισά­νοι­κτο το στό­μα της; Και τι θέλει να μας πει;
Μυστή­ριο μέγα που δεν μπο­ρούν να λύσουν δεκα­ε­τί­ες τώρα οι ιστο­ρι­κοί, οι επι­στή­μο­νες τέχνης κι οι οπα­δοί του έργου του Βερμέερ.

Το 1999 η συγ­γρα­φέ­ας Tracy Chevalier  έγρα­ψε ένα ομώ­νυ­μο βιβλίο που γυρί­στη­κε σε ται­νία το 2003 με πρω­τα­γω­νι­στές τους Colin Ferth  και Scarlett Johansson. Στο film  η κοπέ­λα παρου­σιά­στη­κε ως υπη­ρέ­τρια ερω­μέ­νη του ζωγρά­φου. Εκδο­χή που την απορ­ρί­πτουν οι ειδι­κοί με το σκε­πτι­κό ότι ο πάμ­φτω­χος –όπως θα δού­με στην βιο­γρα­φία του‑, ζωγρά­φος δύσκο­λα θα διέ­θε­τε μισθό σε υπηρέτες.
Οι λάτρεις της ζωγρα­φι­κής απο­κα­λούν το κορί­τσι με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι «βόρεια Μόνα Λίζα» αλλά ποια ήταν αυτή η μυστη­ριώ­δης ομορφιά;

Εκδο­χές:
🔹 Η πρώ­τη εκδο­χή υπο­στη­ρί­ζει ότι πρό­κει­ται για την κόρη του ζωγρά­φου, την Μαρία. Αυτή –σύμ­φω­να με τη Ρωσι­κή σελίδα‑, είναι κι η πλέ­ον δημο­φι­λής εκδο­χή. Έλα όμως που όταν ο Βερ­μέ­ερ ζωγρά­φι­ζε το πορ­τρέ­το η κόρη του ήταν μόλις 12 ετών, και η ηρω­ί­δα φαί­νε­ται πολύ μεγαλύτερη;
🔹 Η δεύ­τε­ρη εκδο­χή υπο­στη­ρί­ζει ότι πρό­κει­ται για τη σύζυ­γο του ζωγρά­φου την Κατα­ρί­να Μπολ­νές η οποία πόζα­ρε σε έργα του ζωγρά­φου όπως το δημο­φι­λές «Κορί­τσι που δια­βά­ζει ένα γράμ­μα από ένα ανοι­κτό παρά­θυ­ρο». Αλλά, την επο­χή που ο Γ.Β., ζωγρά­φι­σε το κορί­τσι  με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι η γυναί­κα του δεν ήταν τόσο νέα.
🔹 Επό­με­νη εκδο­χή αυτή που πρό­βα­λε και το film. Το κορί­τσι του πίνα­κα είναι υπη­ρέ­τρια και ερω­μέ­νη του ζωγρά­φου. Ο Βερ­μέ­ερ ζωγρά­φι­σε λοι­πόν, την ερω­μέ­νη του της οποί­ας το όνο­μα είναι άγνω­στο; Έκα­νε πρω­τα­γω­νί­στρια ενός έργου του την υπη­ρέ­τρια της οικο­γέ­νειας; Δύσκο­λο αν όχι αδύ­να­τον κι αυτό όχι μόνο για­τί δεν είχε τη δυνα­τό­τη­τα η πάμ­φτω­χη οικο­γέ­νεια να δια­θέ­τει και υπη­ρε­τι­κό προ­σω­πι­κό αλλά και για­τί τα ήθη του 17^ου αιώ­να επέ­βα­λαν αυστη­ρή ιεραρ­χία μετα­ξύ ιδιο­κτη­τών και υπηρετών.

«Το κορί­τσι με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι» φυλά­ει «ιερά» το μυστι­κό του μέχρι σήμε­ρα. Μήπως, μήπως… υπήρ­ξε μόνο στην φαντα­σία του Βερμέερ;

🔹 Αυτή την εκδο­χή υπο­στη­ρί­ζουν ειδι­κοί της τέχνης που θυμού­νται την αχα­λί­νω­τη φαντα­σία του Vermeer, ο οποί­ος μπο­ρεί να εφεύ­ρε όχι μόνο το κορί­τσι ‚αλλά …και το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι της που δεν υπήρ­χε στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και το οποίο ο ζωγρά­φος το εμφα­νί­ζει σε οκτώ ακό­μη πίνα­κες του, ανά­με­σα τους κι ο πίνα­κας « Γυναί­κα με το Μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο κολιέ».

Το μυστήριο γύρω από το  μαργαριταρένιο σκουλαρίκι

Οι καλ­λι­τέ­χνες έχουν δώσει προ­σο­χή στο μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι — είναι πολύ μεγά­λο, και τον 16ο αιώ­να τέτοια δείγ­μα­τα ήταν πολύ σπά­νια. Ανή­καν σε πραγ­μα­τι­κά πλού­σιους ανθρώ­πους, ο Vermeer δεν ανή­κε σε αυτούς. Και εκεί­νες τις μέρες, γυά­λι­να φτη­νά δια­κο­σμη­τι­κά γίνο­νταν με πέρ­λες, δίνο­ντάς τους μια ματ όψη.

Και το 2014, ο καλ­λι­τέ­χνης Vincent Ike εξέ­φρα­σε την εκδο­χή του για την προ­έ­λευ­ση του σκου­λα­ρι­κιού. Σύμ­φω­να με τον ίδιο, αυτό το αξε­σουάρ είναι κατα­σκευα­σμέ­νο από ασή­μι ή γυα­λι­σμέ­νο κασσίτερο …

Βιο­γρα­φι­κό του ζωγρά­φου Γιάν ή Γιο­χά­νες Βερμέερ

Ο Jan Vermeer γεν­νή­θη­κε στις 31 Οκτω­βρί­ου 1632 στο Delft της νότιας Ολλαν­δί­ας όπου κι έζη­σε όλη του τη ζωή. Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες για τη ζωή του ελά­χι­στες. Είναι γνω­στό ότι το 1653 εισή­χθη στην Συντε­χνία του Αγί­ου Λου­κά όπου σπού­δα­σε  με δάσκα­λο τον Ρέμπραντ κι αργό­τε­ρα ανέ­λα­βε την ηγε­σία της. Ήταν γνω­στός κι ως ειδι­κός στην τέχνη.

Ο πατέ­ρας του ήταν ιδιο­κτή­της του  παν­δο­χεί­ου «Mechelen» στο οποίο εικά­ζε­ται πως ο Βερ­μέ­ερ συνέ­χι­σε να είναι ιδιο­κτή­της του ή πως παράλ­λη­λα με τη ζωγρα­φι­κή ασκού­σε το επάγ­γελ­μα του εμπό­ρου έργων τέχνης. Ο ίδιος ζωγρά­φι­ζε κατά μέσο όρο δύο πίνα­κες το χρό­νο, πιθα­νό­τα­τα όχι τόσο για λόγους εμπο­ρι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης αλλά κυρί­ως για ανθρώ­πους που εκτι­μού­σαν τους πίνα­κές του. Εκτι­μά­ται ότι αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποί­ους ολο­κλή­ρω­σε συνο­λι­κά λίγα έργα. Ο Βερ­μέ­ερ έχαι­ρε εκτί­μη­σης ως καλ­λι­τέ­χνης αλλά και ως ειδή­μων σε ζητή­μα­τα τέχνης.

Οι πίνα­κες του δια­κρί­νο­νται για την αυστη­ρή σύν­θε­ση τους, τις έντο­νες χρω­μα­τι­κές αντι­θέ­σεις και τη χρή­ση του φωτός, για την οποία έχει υπο­στη­ρι­χθεί πως ο Βερ­μέ­ερ χρη­σι­μο­ποί­η­σε σκο­τει­νό θάλα­μο για τη δημιουρ­γία των περισ­σό­τε­ρων πινά­κων του (camera obscura).

Για τα δεδο­μέ­να της επο­χής του ολο­κλή­ρω­σε πολύ μικρό αριθ­μό έργων,- για­τί δού­λευε πολύ αργά και προ­σε­κτι­κά κάθε έργο του δημιουρ­γώ­ντας έως δύο κάθε χρόνο‑, περί­που πενή­ντα από τα οποία τριά­ντα πέντε έχουν δια­σω­θεί. Αν και το έργο του επαι­νέ­θη­κε στη διάρ­κεια της ζωής του, στη συνέ­χεια περιέ­πε­σε στη λήθη.

Παρά τις εκτε­νείς ανα­ζη­τή­σεις σύγ­χρο­νων συλ­λε­κτών και ερευ­νη­τών για άγνω­στους πίνα­κες του Βερ­μέ­ερ ‑και ανα­ζη­τή­σεις που τη δεκα­ε­τία του 1930 οδή­γη­σαν στην ανα­κά­λυ­ψη αρκε­τών πολύ επι­τυ­χη­μέ­νων πλαστών‑, ο αριθ­μός των πρω­τό­τυ­πων πινά­κων του μάστερ είναι πολύ μικρός. τριά­ντα εννέα ή σαράντα.

Μέχρι σήμε­ρα 35 πίνα­κες του Βερ­μέ­ερ θεω­ρού­νται αξιό­πι­στα πρω­τό­τυ­ποι και συζη­τη­τι­κά 5 ακόμη.

Ο Βερ­μέ­ερ το 1653 νυμ­φεύ­τη­κε την Κατα­ρί­να Μπολ­νές, με την οποία και απέ­κτη­σε συνο­λι­κά 14 παι­διά, από τα οποία τα 4 πέθα­ναν σε πολύ νεα­ρή ηλι­κία. Ο ζωγρά­φος τα τελευ­ταία χρό­νια της ζωής του περι­ήλ­θε σε δει­νή οικο­νο­μι­κή κατά­στα­ση, εξαι­τί­ας του πολέ­μου που ξέσπα­σε ανά­με­σα στη Γαλ­λία και την πατρί­δα του την Ολλαν­δία το 1672.

«Πέθα­νε για­τί ντρε­πό­νταν για την χρε­ω­κο­πία του» έγρα­ψε ‑μετά τον θάνα­το του καλ­λι­τέ­χνη το 1675‑, η χήρα του στο ημε­ρο­λό­γιο της. Σύμ­φω­να με τους ιστο­ρι­κούς καθώς δεν μπο­ρού­σε να συντη­ρή­σει την οικο­γέ­νεια του έπε­σε σε κατά­θλι­ψη και η σωμα­τι­κή του υγεία επιδεινώθηκε.

Ο Γιο­χά­νες Βερ­νέ­ερ , ο μέγας δημιουρ­γός του οποί­ου το έργο ανα­γνω­ρί­στη­κε τρείς αιώ­νες μετά τον θάνα­το του ετά­φη στις 15 Δεκεμ­βρί­ου 1675 , στον οικο­γε­νεια­κό τάφο της Παλαιάς Εκκλη­σί­ας του Ντέλφτ.

ℹ️   Πηγή βιο­γρα­φι­κού η Ρωσι­κή σελί­δα τέχνης:
«СЛЕД ОРФЕЯ. КУЛЬТУРА, ЛИТЕРАТУРА и ИСКУССТВО»
από όπου και οι πίνα­κες ζωγρα­φι­κής του καλλιτέχνη.

Johannes Vermeer (Γιαν Βερ­μέ­ερ _ Φερ­μέιρ) ^άπο­ψη του Ντέλφτ

Έργα:

• Το κορί­τσι με το μαρ­γα­ρι­τα­ρέ­νιο σκου­λα­ρί­κι- 1665, Χάγη, Mauritshuis.
• Η Γαλα­τού-1658, Άμστερ­νταμ, Ρέικσμουζεουμ.
• Η μαστρο­πός-1656, Δρέσ­δη, Πινα­κο­θή­κη των παλαιών δασκάλων.
• Γυναί­κα στα μπλέ που δια­βά­ζει γράμ­μα-1664, Άμστςερ­νταμ, Ρέικσμουζεουμ.
• Η τέχνη της ζωγρα­φι­κής- 1668, Βιέν­νη, Μου­σείο ιστο­ρί­ας της τέχνης.
• Ο αστρο­νό­μος- 1668, Παρί­σι, Μου­σείο Λούβρου.
• Η δαντε­λού- 1670, Παρί­σι, Μου­σείο Λούβρου.
• Ο Γιάν Βερμέερ.
• Άπο­ψη του Ντέλφτ. Τοπιο­γρα­φία, 1661.

. Τασ­σώ Γαΐ­λα | Αρθρογράφος-Ερευνήτρια