Ο Ι.Β. Στάλιν για την προσέγγιση της Λογοτεχνίας

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Με αφορ­μή την επέ­τειο γέν­νη­σης του 21/12/1878 παρου­σιά­ζου­με μέρος των αντι­λή­ψε­ων του Ι.Β. ΣΤΑΛΙΝ σχε­τι­κά με τη Λογο­τε­χνία και ιδιαί­τε­ρα τον τρό­πο προ­σέγ­γι­σης της.

Να υπο­γραμ­μί­σου­με ότι στις αντι­λή­ψεις του για τη Τέχνη όπως και σε όλους τους άλλους τομείς ο Στά­λιν ήταν συνε­πής συνε­χι­στής της διδα­σκα­λί­ας του Μαρξ, του Ένγκελς και του Λένιν. Ο Στά­λιν συχνά διάν­θι­ζε τις πλι­τι­κές του παρεμ­βά­σεις με περι­κο­πές από λογο­τε­χνι­κά έργα με σκο­πό, συνή­θως να κατα­πο­λε­μή­σει τους εχθρούς του λαού, να τους κοροϊ­δέ­ψει, να τους ξεσκε­πά­σει και να τους εξου­δε­τε­ρώ­σει ιδε­ο­λο­γι­κά και πολι­τι­κά, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τη δύνα­μης της Λογοτεχνίας.

Από τα ΑΠΑΝΤΑ (Έκδο­ση ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ τ. 14 σελ. 451- 9/9/1940) ξεχω­ρί­ζου­με από τη «Ομι­λία στη σύσκε­ψη για την ται­νία νόμος της ζωής» ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό από­σπα­σμα που αφο­ρά την προ­σέγ­γι­ση της Λογο­τε­χνί­ας και των χαρα­κτή­ρων από μέρους της:

«…Υπάρ­χει η προ­σέγ­γι­ση της λογο­τε­χνί­ας από τη σκο­πιά της ειλι­κρί­νειας, της αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα της. Σημαί­νει άρα­γε αυτή η ειλι­κρί­νεια, της αντι­κει­με­νι­κό­τη­τάς της. Σημαί­νει άρα­γε αυτή η ειλι­κρί­νεια και η αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα ότι ο λογο­τέ­χνης μπο­ρεί να είναι και πρέ­πει να είναι αμε­ρό­λη­πτος, απλώς να αντι­γρά­φει σχέ­διο, να φωτο­γρα­φί­ζει; Mπο­ρού­με να εξι­σώ­νου­με το ζωντα­νό άνθρω­πο, το λογο­τέ­χνη, που θέλει να είναι ειλι­κρι­νής και αντι­κει­με­νι­κός, μπο­ρού­με να τον εξι­σώ­σου­με με τη φωτο­γρα­φι­κή μηχα­νή; Δεν πρέ­πει με κανέ­ναν τρό­πο. Επο­μέ­νως, η φιλα­λή­θεια, η αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα δεν πρέ­πει να είναι απα­θής, αλλά ζωντα­νή. Ο συγ­γρα­φέ­ας είναι ζωντα­νός άνθρω­πος, κάποιον από τους ήρω­ές του συμπα­θεί, κάποιον αντι­πα­θεί. Επο­μέ­νως, η ειλι­κρί­νεια και η αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα είναι ειλι­κρί­νεια και αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα που εξυ­πη­ρε­τεί κάποια τάξη. Ο Πλε­χά­νοφ έλε­γε ότι η λογο­τε­χνία δεν μπο­ρεί να είναι προ­κα­τει­λημ­μέ­νη- μονό­πλευ­ρη και όταν το απο­κρυ­πτο­γρά­φη­σε αυτό, πρό­ε­κυ­ψε ότι η λογο­τε­χνία πρέ­πει να εξυ­πη­ρε­τεί κάποια τάξη, κάποια κοι­νω­νία. Γι αυτό η λογο­τε­χνία δεν μπο­ρεί να είναι κάποια φωτο­γρα­φι­κή μηχα­νή. Δε πρέ­πει να εννο­εί­τε έτσι η ειλι­κρί­νεια. Δεν μπο­ρεί να υπάρ­χει λογο­τε­χνία χωρίς πάθος, αυτή πάντα κάποιον συμπα­θεί, κάποιον μισεί. Θεω­ρώ ότι απ αυτή τη σκο­πιά και πρέ­πει να εκτι­μού­με τη λογο­τε­χνία- από τη σκο­πιά της ειλι­κρί­νειας και της αντικειμενικότητας.

Είναι άρα­γε απα­ραί­τη­το να μας παρου­σιά­ζουν τα έργα τον εχθρό μόνο με την κυριό­τε­ρη, αρνη­τι­κή μορ­φή ; Αυτό είναι σωστό ή λάθος ; Δεν είναι σωστό. Υπάρ­χει δια­φο­ρε­τι­κό ύφος να γρά­φει κανείς, για παρά­δειγ­μα, το ύφος του Γκο­γκόλ ή του Σέξ­πιρ, Αυτοί παρου­σιά­ζουν αξιό­λο­γους ήρω­ες – αρνη­τι­κούς θετι­κούς. Όταν δια­βά­ζεις Γκο­γκόλ ή τον Γκι­μπο­γιέ­ντοφ, βρί­σκεις ήρω­ες με αρνη­τι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά μόνο. Όλα τα αρνη­τι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά συγκε­ντρώ­νο­νται σ ένα πρό­σω­πο. Θα προ­τι­μού­σα ένα άλλο ύφος γρα­φής- το ύφος του Τσέ­χοφ, ο όποιος δεν παρου­σιά­ζει αξιό­λο­γους ήρω­ες, παρου­σιά­ζει, όμως «γκρί­ζους» ανθρώ­πους, που απει­κο­νί­ζουν τη βασι­κή ροη της ζωής, Αυτό είναι ένα άλλο ύφος γραφής.

Θα προ­τι­μού­σα η λογο­τε­χνία μας να μην παρου­σιά­ζει τους εχθρούς τέρα­τα, αλλά σαν ανθρώ­πους εχθρι­κούς προς την κοι­νω­νία μας, που, όμως, δε στε­ρού­νται ορι­σμέ­νων ανθρώ­πι­νων χαρα­κτη­ρι­στι­κών. Ο τελευ­ταί­ος παλιάν­θρω­πος έχει κάποια ανθρώ­πι­να χαρα­κτη­ρι­στι­κά, κάποιον αγα­πά­ει, κάποιον σέβε­ται, για χάρη κάποιου θέλει να θυσια­στεί. Θα προ­τι­μού­σα οι συγ­γρα­φείς μας να απει­κο­νί­ζουν τους εχθρούς με τέτοια μορ­φή, δυνα­τούς εχθρούς. Ποιο, λοι­πόν ‚πλε­ο­νέ­κτη­μα θα έχου­με, εάν κάνα­με θόρυ­βο, εάν υπήρ­χε ταξι­κή πάλη, η πάλη του καπι­τα­λι­σμού με το σοσια­λι­σμό και ξαφ­νι­κά απο­δεί­χτη­κε ότι συντρί­ψα­με έναν κακο­μοί­ρη. Και οι εχθροί έκα­ναν πολύ θόρυ­βο, δεν ήταν και τόσο αδύ­να­τοι. Μήπως δεν υπήρ­χαν μετα­ξύ τους δυνα­τοί άνθρω­ποι; Για­τί ο Μπου­χά­ριν ό,τι τέρας κι αν ήταν, να μην παρου­σια­στεί έτσι που να έχει ανθρώ­πι­να χαρα­κτη­ρι­στι­κά. Ο Τρό­τσκι είναι εχθρός, αλλά ήταν ικα­νός άνθρω­πος, αναμ­φι­σβή­τη­τα, πρέ­πει να παρου­σια­στεί ως εχθρός, που, όμως, δεν έχει μόνο αρνη­τι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά. Χρεια­ζό­μα­στε μια ειλι­κρι­νή λογο­τε­χνία, που να περι­γρά­φει τον εχθρό με πλη­ρό­τη­τα- όχι μόνο τα αρνη­τι­κά, αλλά και τα θετι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά που είχε, για παρά­δειγ­μα , επι­μο­νή , συνέ­πεια , τόλ­μη να πάει κόντρα στην κοι­νω­νία. Και το ζήτη­μα δεν είναι ότι ο σ. Αβνέ­γιεν­κο παρου­σιά­ζει τους εχθρούς όπως αρμό­ζει, αλλά ότι τους νικη­τές που συνέ­τρι­ψαν τους εχθρούς, οδή­γη­σαν πίσω τους ολό­κλη­ρη τη χώρα τους αφή­νει κατά μέρος, δεν έχει αρκε­τά χρώ­μα­τα γι’αυτους. Να ποιο είναι το ζήτη­μα. Σ’αυτό βρί­σκε­ται η βασι­κή μη αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα και έλλει­ψη ειλικρίνειας..»

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 6 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.