Ο Λιμός της Ουκρανίας: Θέμα διαχρονικής μαύρης προπαγάνδας ενάντια στην ΕΣΣΔ και τον Στάλιν (Μέρος ΙΙΙ/VIII)

Γρά­φει ο Πάνος Αλε­πλιώ­της // 

Ξηρασίες, Βροχές, Ασθένειες και κουλάκοι 

Είμα­στε πενή­ντα ή εκα­τό χρό­νια πίσω από τις προηγ­μέ­νες χώρες. Πρέ­πει να δια­νύ­σου­με αυτή την από­στα­ση σε δέκα χρό­νια. Ή θα το κάνου­με, ή αυτοί θα μας συντρίψουν…

– Ιωσήφ Στά­λιν, 1931 [12]

Η σει­ρά των αναρ­τή­σε­ων που βασί­ζο­νται σε ιστο­ρι­κές ανα­δρο­μές και έρευ­νες στοι­χεί­ων, φιλο­δο­ξούν να φωτί­σουν με λεπτο­μέ­ρεια την κατά­στα­ση που επι­κρα­τού­σε στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση εκεί­νη την επο­χή. Ιδιαί­τε­ρα στην οργά­νω­ση της αγρο­τι­κής παρα­γω­γής, τα στοι­χεία της φύσης και τους περι­βαλ­λο­ντι­κούς παρά­γο­ντες, τον ρόλο των κου­λά­κων, τον ρόλο της μαύ­ρης προ­πα­γάν­δας των φασι­στών και της ηγε­σί­ας των Ναζί καθώς και την μεγα­λειώ­δη προ­σπά­θεια της Σοβιε­τι­κής κυβέρ­νη­σης να σώσει την παρα­γω­γή και τους ανθρώ­πους μέσα από την κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση και την εκβιομηχάνηση.

Μια ξαφ­νι­κή ζεστή περί­ο­δος τον Ιανουά­ριο του 1932 προ­κά­λε­σε από­το­μη πτώ­ση στην ανά­πτυ­ξη των φυτών που είχαν αρχί­σει να μεγα­λώ­νουν και αμέ­σως μετά επα­νήλ­θαν οι χει­με­ρι­νές θερ­μο­κρα­σί­ες και κατέ­στρε­ψαν ένα μέρος της καλ­λιέρ­γειας. Του­λά­χι­στον 12% των καλ­λιερ­γειών που σπέρ­νο­νται στην Ουκρα­νία κατα­στρά­φη­κε από αυτή την απρό­ο­πτη εξέλιξη.

Παρά τις περι­φε­ρεια­κές ξηρα­σί­ες, το 1932 ήταν συνο­λι­κά ένας χρό­νος ζεστός και υγρός. Δυνα­τές βρο­χές κατέ­στρε­ψαν καλ­λιέρ­γειες και προ­κά­λε­σαν μειω­μέ­νη από­δο­ση σε διά­φο­ρες περιο­χές, ιδιαί­τε­ρα στη δεξιά όχθη του Βόλ­γα, στην Βόρεια Caucus, και στην Ουκρα­νία. Ο Cairns σημεί­ω­σε ότι άνθρω­ποι πνί­γη­καν τον Ιού­νιο σε υπό­γεια δια­με­ρί­σμα­τα στο Κίε­βο που προ­κλή­θη­καν από τις δυνα­τές βροχές.

Η Αστυ­νο­μία ανέ­φε­ρε πλημ­μύ­ρες στις φυτεί­ες βαμ­βα­κιού στο Ουζ­μπε­κι­στάν, τον Αύγου­στο και τυφώ­να στην κεντρι­κή βιο­μη­χα­νι­κή περιο­χή τον Σεπτέμ­βριο. Βρα­δύ­τε­ρη σπο­ρά προ­κλή­θη­κε το 1932 από «τη μεγά­λη ποσό­τη­τα βρο­χής που ήταν διπλή και την τρι­πλή του κανο­νι­κού, από τον Απρί­λιο μέχρι αρχές Ιου­νί­ου και παρε­νέ­βαι­νε στο έργο» σύμ­φω­να με έκθε­ση που εκπο­νή­θη­κε από την Ουκρα­νι­κή ηγε­σία γεωρ­γί­ας στις 20 Ιου­νί­ου 1932.

Μπο­ρεί να φαί­νε­ται ότι οι περισ­σό­τε­ρες βρο­χο­πτώ­σεις δίνουν οφέ­λη στις καλ­λιέρ­γειες, αλλά ο Άγγλος γεω­γρά­φος Ντέι­βιντ Grigg σημειώ­νει ότι στην Ευρώ­πη γενι­κά, η από­δο­ση του καρ­πού τεί­νει να είναι αντι­στρό­φως ανά­λο­γη προς τις βρο­χο­πτώ­σεις κατά τη διάρ­κεια της καλ­λιερ­γη­τι­κής περιό­δου, ιδί­ως διό­τι ενθαρ­ρύ­νει την εξά­πλω­ση των ασθε­νειών στις καλ­λιέρ­γειες. Μια έκθε­ση της CIA το 1978 δια­πί­στω­σε ότι οι μύκη­τες που προ­κα­λούν «σκου­ριά» (σκω­ρί­ω­ση) και «μου­τζού­ρα» (άνθρα­κας), είναι οι κύριοι παρά­γο­ντες για την μεί­ω­ση της ποιό­τη­τας και της από­δο­σης των σιτη­ρών της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης. Το 1932 οι Σοβιε­τι­κές καλ­λιέρ­γειες υπο­φέ­ρουν από έναν συν­δυα­σμό εξαι­ρε­τι­κά σοβα­ρών προ­σβο­λών των καλ­λιερ­γειών με ασθέ­νειες και παρά­σι­τα, που υπο­δει­κνύ­ε­ται από τα Σοβιε­τι­κά γεω­πο­νι­κά συγράμ­μα­τα, καθώς και τις δημο­σιευ­μέ­νες και αρχειο­θε­τη­μέ­νες πηγές.

Ο Cairns και ο Schiller παρα­τή­ρη­σαν δια­δε­δο­μέ­νες παρα­σι­τώ­σεις «σκου­ριάς» και οι Σοβιε­τι­κοί γεω­πό­νοι επι­βε­βαιώ­νουν αυτές τις παρα­τη­ρή­σεις στην Ουκρα­νία, τον Βόρειο Καύ­κα­σο, Λευ­κο­ρω­σία, Κεντρι­κή Μαύ­ρη Γη στο Oblast και στην περιο­χή του Βόλ­γα. Ωστό­σο ο εντο­πι­σμός της «σκου­ριάς» απαι­τεί εξει­δι­κευ­μέ­νη γνώ­ση και κατάρ­τι­ση, έτσι φάνη­κε ότι η σοδειά του 1932 θα ήταν καλύ­τε­ρη από ό, τι ήταν.

Οι επι­ζώ­ντες του λιμού στην περιο­χή του Βόλ­γα, δίνο­ντας συνέ­ντευ­ξη στον Ρώσο ιστο­ρι­κό Βίκτορ Kondrashin, θυμού­νται πώς στην συγκο­μι­δή 1932 ο καρ­πός των σιτη­ρών ήταν κατά κάποιο τρό­πο «κενός».

Έρευ­νες της επο­χής δια­πί­στω­σαν ότι η «καφέ σκου­ριά» του σίτου κατέ­στρε­ψε 70% της συγκο­μι­δής σε ορι­σμέ­νες περιο­χές της Ουκρα­νί­ας και στον Βόρειο Καύ­κα­σο και μεί­ω­σε το βάρος των κόκ­κων και τον αριθ­μό των σπό­ρων στον καρπό.

Μεγά­λες εστί­ες «μου­τζού­ρας» επη­ρε­ά­ζουν επί­σης την Σοβιε­τι­κή γεωρ­γία το 1932 και προ­κα­λούν σημα­ντι­κές απώ­λειες, περί­που 9 εκα­τομ­μύ­ρια τόνους. Η ηγε­σία του Υπορ­γί­ου Γεωρ­γί­ας εξέ­δω­σε διά­ταγ­μα έκτα­κτης ανά­γκης, τον Αύγου­στο του 1932, σχε­τι­κά με μέτρα για την αντι­με­τώ­πι­ση της ερυ­σι­βώ­δους όλυ­ρας, μιας άλλης κατα­στρο­φι­κής ασθένειας.

Τα παρά­σι­τα ήταν ένα άλλο πρό­βλη­μα το 1932. Το ζεστό και υγρό κλί­μα οδή­γη­σε σε σοβα­ρές προ­σβο­λές εντό­μων, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων ακρί­δων, σκώ­ρων και άλλων. Σε μία περιο­χή της Ουκρα­νί­ας είχε ανα­φερ­θεί ότι παρα­σι­τικ­κοί μύκη­τες τεύ­τλων κατέ­στρε­ψαν σχε­δόν 500 εκτά­ρια τεύ­τλων σε 3 ώρες.

Η απώ­λεια πολ­λών αλό­γων ήταν ένα ακό­μη μεγά­λο βάρος στον τομέα της γεωρ­γί­ας. Πολ­λά άλο­γα είχε χαθεί από τις συν­θή­κες του 1931 διό­τι απελ­πι­σμέ­νοι χωρι­κοί είχαν φάει και την τρο­φή των αλό­γων. Αλλά επί­σης πολ­λά άλο­γα σφα­γιά­στη­καν από τους κου­λά­κους στη δια­μαρ­τυ­ρία τους ενά­ντια στην κολλεκτιβοποίηση.

Ο κίν­δυ­νος των κου­λά­κων για σαμπο­τάζ ήταν ένα σοβα­ρό πρό­βλη­μα της επο­χής. Ο Frederick Schuman, ο οποί­ος ταξί­δε­ψε στην Ουκρα­νία, εκεί­νη την επο­χή, αργό­τε­ρα το 1957, δημο­σί­ευ­σε σαν καθη­γη­τής στο κολ­λέ­γιο του Ουί­λιαμς βιβλίο στο οποίο ανα­φε­ρό­ταν για τον λιμό:

Η αντί­θε­σή των Κου­λά­κων έλα­βε την αρχι­κή μορ­φή της σφα­γής των βοοει­δών και αλό­γων, προ­τι­μώ­ντας να τα σφα­γιά­σουν παρά να κολ­λε­κτι­βο­ποι­η­θούν. Το απο­τέ­λε­σμα ήταν ένα βαρύ χτύ­πη­μα για την Σοβιε­τι­κή γεωρ­γία, για τα περισ­σό­τε­ρα από τα βοοει­δή και τα άλο­γα ανή­καν στους κουλάκους. 

Μετα­ξύ 1928 και 1933 ο αριθ­μός των αλό­γων στην ΕΣΣΔ μειώ­θη­κε από σχε­δόν 30.000.000 σε λιγό­τε­ρο από 15.000.000. Των κερα­σφό­ρων βοοει­δών από 70.000.000 (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων 31,000,0000 αγε­λά­δων) σε 38,000,000 (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων 20.000.000 αγε­λά­δες), προ­βά­των και αιγών από 147,000,000 σε 50.000.000? και των γου­ρου­νιών από 20.000.000 σε 12.000.000. Η Σοβιε­τι­κή αγρο­τι­κή οικο­νο­μία δεν είχε ανα­κτή­σει από αυτήν την συγκλο­νι­στι­κή απώ­λεια μέχρι το 1941.

Ορι­σμέ­νοι [κου­λά­κοι] δολο­φό­νη­σαν κρα­τι­κούς υπαλ­λή­λους, έβα­ζαν φωτιές στις εγκα­τα­στά­σεις της κολ­λε­κτί­βας, και ακό­μη έκα­ψαν τις δικές τους καλ­λιέρ­γειες και σπό­ρους για την φύτευ­ση σιτηρών.

Τα σαμπο­τάζ από τους αντι­πά­λους της κυβέρ­νη­σης ήταν ένα σοβα­ρό ζήτη­μα. Ουκρα­νοί εθνι­κι­στές κατέ­φυ­γαν στη χρή­ση σαμπο­τάζ κατά της γεωρ­γί­ας. Ο Isaac Mazepa, ο οποί­ος ήταν επι­κε­φα­λής της ουκρα­νι­κής αντι-Μπολ­σε­βί­κι­κης οργά­νω­σης Petliura το 1919–1920, περι­γρά­φει ικα­νο­ποι­η­μέ­νος τις κατα­στρο­φές που προ­κλή­θη­καν στη Σοβιε­τι­κή Ουκρα­νία από δολιοφθορά.

…Καταρ­χάς υπήρ­ξαν δια­τα­ρα­χές στα Κολ­χόζ [συνε­ται­ρι­στι­κά αγροκτήματα]όπου κομ­μου­νι­στές υπάλ­λη­λοι και οι εκπρο­σω­ποί τους δολο­φο­νού­νταν, αλλά αργό­τε­ρα προ­τι­μή­θη­κε ένα σύστη­μα παθη­τι­κής αντί­στα­σης με στό­χο την συστη­μα­τι­κή απο­γο­ή­τευ­ση των σχε­δί­ων των Μπολ­σε­βί­κων για κοι­νή σπο­ρά και συγκέ­ντρω­ση της συγκομιδής.…

Πάνος Αλεπλιώτης

Εργά­στη­κε σαν γεω­λό­γος, περι­βαλ­λο­ντο­λό­γος και χωρο­τά­κτης στην Ελλά­δα και στην Σου­η­δία. Δημο­τι­κός σύμ­βου­λος Πυλαί­ας Θεσ­σα­λο­νί­κης 87/90 και 99/2002. Αντι­δή­μαρ­χος Πυλαί­ας από το 1987 έως και το 1990 και από το 1999 έως και το 2000.