Ο πολιτικός Καρυωτάκης

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Ο Καρυω­τά­κης παρό­τι προ­ερ­χό­με­νος από μεσο­α­στι­κή, συντη­ρη­τι­κή, βασι­λι­κή οικο­γέ­νεια, ριζο­σπα­στι­κο­ποιεί­ται (Ήρθε σ’ επα­φή και με την Αρι­στε­ρά μέσω του Ιωσήφ Ραφτό­που­λου και ‑στη συνέ­χεια- του Πέτρου Πικρού). Ανέ­πτυ­ξε κρι­τι­κή ματιά, κοι­νω­νι­κή συνεί­δη­ση κι ευαι­σθη­σία στα κοι­νω­νι­κά προ­βλή­μα­τα (βλέ­πε άρθρο για Ορφα­νο­τρο­φεία και οικο­τρο­φεία, τα οποία δεν τα βλέ­πει σαν κέντρα φιλαν­θρω­πί­ας αλλά σαν κοι­νω­νι­κό θεσμό). Με την ποί­η­σή του έγι­νε πολι­τι­κός σχο­λια­στής της επο­χής του. Για παρά­δειγ­μα, το ποί­η­μά του «Στο άγαλ­μα της Ελευ­θε­ρί­ας που φωτί­ζει τον κόσμο» είναι βαθιά πολι­τι­κό ποί­η­μα, εμπνευ­σμέ­νο από την πολι­τι­κή επι­και­ρό­τη­τα της επο­χής και τρα­γι­κά επί­και­ρο σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις από τότε μέχρι σήμε­ρα στην ελλη­νι­κή και διε­θνή πολι­τι­κή ιστο­ρία. (ΔΕΣ ΕΔΩ).

Ένα πολι­τι­κό ποί­η­μα του Κώστα Καρυω­τά­κη είναι και «Η πεδιάς και το νεκρο­τα­φεί­ον». Στό­χος είναι η δικτα­το­ρία του Πάγκα­λου. Είναι το μαστί­γω­μα του διχτά­το­ρα από μια ανυ­πο­χώ­ρη­τη δημο­κρα­τι­κή συνεί­δη­ση. Η ειρω­νεία είναι το όπλο του.

Το ποί­η­μα συν­δέ­ε­ται με ένα συγκε­κρι­μέ­νο ιστο­ρι­κό γεγο­νός στις 26 Νοεμ­βρί­ου 1925 όταν «δύο ανώ­τε­ροι αξιω­μα­τι­κοί του στρα­τού, αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χες Διο­νύ­σιο Δρα­κά­το και Γεώρ­γιο Ζαρι­φό­που­λο, «κατα­δι­κα­σθέ­ντες επί πλα­στο­γρα­φί­αις, απά­ταις, εξα­φα­νί­σε­σι δημο­σί­ων εγγρά­φων κ.λ.π.», σε δίκη σκο­πι­μό­τη­τας, και παρά τη γενι­κό­τε­ρη αντί­δρα­ση, εκτε­λέ­στη­καν δημό­σια με απαγ­χο­νι­σμό». Το όλο θέμα απα­σχό­λη­σε αρκε­τές μέρες τον τύπο και την κοι­νή γνώ­μη. Επει­δή η από­φα­ση δεν ήταν ομό­φω­νη (4 προς 3) και κάτω από την πίε­ση που υπήρ­χε, την επό­με­νη μέρα τα μέλη του δικα­στη­ρί­ου (5 στρα­τιω­τι­κοί και 2 λαϊ­κοί) παρου­σιά­στη­καν στον πρω­θυ­πουρ­γό και του ζήτη­σαν να μετα­τρα­πεί η ποι­νή σε ισό­βια. Στη σύσκε­ψη παρευ­ρί­σκο­νταν και άλλοι αρμό­διοι παρά­γο­ντες. Μόνο ο Πάγκα­λος και ο διοι­κη­τής του Α’ Σώμα­τος Στρα­τού τάχθη­καν υπέρ της εκτέ­λε­σης, όπως και έγι­νε. Ο Καρυω­τά­κης ήταν παρών στην εκτέ­λε­ση της ποι­νής μαζί με πλή­θος κόσμου, μιας και ήταν δημό­σια με από­φα­ση του Πάγκαλου.

«Βέβαια τον Καρυω­τά­κη στο ποί­η­μά του δεν τον ενδια­φέ­ρουν οι λόγοι που οδή­γη­σαν στη λήψη μιας τέτοιας από­φα­σης, αλλά το γεγο­νός καθε­αυ­τό, δηλα­δή ο απαγ­χο­νι­σμός ως μέσον ποι­νής και κατ’ επέ­κτα­ση ως πολι­τι­κή πρά­ξη. Πρά­ξη που ταυ­τό­χρο­να συνι­στά και υπέρ­βα­ση εξου­σί­ας, αφού οι κατε­ξο­χήν αρμό­διοι, όπως ήταν το ίδιο το δικα­στή­ριο καθώς και οι επι­κε­φα­λείς του δικα­στι­κού σώμα­τος και της στρα­τιω­τι­κής δικαιο­σύ­νης, είχαν αντί­θε­τη γνώμη».

Η πεδιάς και το νεκροταφείον
(Πίναξ Ημιτελής)

Έχει πια δύσει ο ήλιος του χειμώνα,
και γρή­γο­ρα, σα θέα­τρο, σκοτεινιάζει,
ή σα να πέφτει πέπλο σε μια εικόνα.
Άλλο δε βρί­σκει ο άνε­μος, ταράζει

μόνο τ’ αγκά­θια στην πεδιά­δα όλη,
μόνο κάποιο χαρ­τί σ’ όλη τη φύση.
Μα το χαρι­τω­μέ­νο περιβόλι
αίμα και δάκρυα το ’χου­νε ποτίσει.
Αδιά­κο­πα τα δέντρα ξεκινούνε,

κι οι πέτρι­νοι σταυ­ροί σκί­ζουν σα χέρια
τον ουρα­νό ’πού σύν­νε­φα περνούνε,
τον ουρα­νό που είναι χωρίς αστέρια.
(Ωραίο, φρι­κτό και απέ­ριτ­το τοπίον!
Ελαιο­γρα­φία μεγά­λου διδασκάλου.

Αλλά του λεί­πει μια σει­ρά ερειπίων
κι η επί­ση­μος αγχό­νη του Παγκάλου.)

Την πολι­τι­κή διά­στα­ση της ποί­η­σης του Καρυω­τά­κη διε­ρευ­νά ολο­κλη­ρω­μέ­να ο πανε­πι­στη­μια­κός Γιάν­νης Παπα­κώ­στας στο βιβλίο του «Ο πολι­τι­κός Καρυω­τά­κης», όπου και παρα­πέ­μπου­με. Εξε­τά­ζει τα ποι­ή­μα­τα «Ο Μιχα­λιός», «Στο άγαλ­μα της Ελευ­θε­ρί­ας που φωτί­ζει τον κόσμο», «Η πεδιάς και το νεκρο­τα­φεί­ον», «Εις Ανδρέ­αν Κάλ­βον», το πεζό «Κάθαρ­σις» και το συν­δι­κα­λι­στι­κό άρθρο «Ανά­γκη Χρη­στό­τη­τος» που ο ίδιος έχει κάνει γνω­στό λίγα χρό­νια πριν.

(Υάρ­χει και η σει­ρά τριών άρθρων μου — σύντο­μα θα ολο­κλη­ρω­θεί με άλλα τρία του­λά­χι­στον — «Ο Καρυω­τά­κης και η Αρι­στε­ρά» στο δια­δι­κτυα­κό περιο­δι­κό ΠΟΙΕΙΝ)