«Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ  ΜΕΣ ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΟΥ»

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ  ΓΚΑΡΣΙΑ  ΜΑΡΚΕΣ

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ  ΜΕΣ ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΟΥ

Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη

Μετάφραση: Κλαίτη Σωτηριάδου-Μπαράχας

Αφού οι ημε­ρο­μη­νί­ες γέν­νη­σης ή θανά­του απο­τε­λούν συνή­θως αφορ­μή να στα­θού­με στη ζωή και στο έργο ενός συγ­γρα­φέα, η παρού­σα βιβλιο­πα­ρου­σί­α­ση θα έχει σαν θέμα έργο του Γκα­μπριέλ Γκαρ­σία Μάρ­κες, ο οποί­ος πέθα­νε στις 17 Απρί­λη. Και μάλι­στα όχι στο πιο γνω­στό του έργο, που είναι ασφα­λώς το «Εκα­τόν Χρό­νια Μονα­ξιάς», αλλά σ’ ένα έργο που είναι αφιε­ρω­μέ­νο στις τελευ­ταί­ες μέρες της ζωής του μεγά­λου ελευ­θε­ρω­τή της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής, τον Σιμόν Μπο­λί­βαρ (1783–1830), εμβλη­μα­τι­κή ιστο­ρι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα της υποη­πεί­ρου αυτής. Ο Μπο­λί­βαρ είναι «ο στρα­τη­γός μες στο λαβύ­ριν­θό του» και το βιβλίο περι­γρά­φει το τελευ­ταίο ταξί­δι του Μπο­λί­βαρ στον ποτα­μό Μαγδα­λέ­να.  Ο Μάρ­κες ομο­λο­γεί: «Περισ­σό­τε­ρο από τις δόξες του ήρωα με ενδιέ­φε­ρε ο ποτα­μός Μαγδα­λέ­να, που πρω­το­γνώ­ρι­σα παι­δί καθώς ταξί­δευα από τις ακτές της Καραϊ­βι­κής, όπου είχα την καλή τύχη να γεν­νη­θώ, μέχρι την πόλη της Μπο­γκο­τά, από­μα­κρη και κατα­χνια­σμέ­νη, όπου από την αρχή ένοιω­σα πιο ξένος απ’ οπου­δή­πο­τε αλλού. Στα φοι­τη­τι­κά μου χρό­νια τον διέ­σχι­σα έντε­κα φορές και προς τις δύο κατευ­θύν­σεις μ’ εκεί­να τα ατμό­πλοια που έβγαι­ναν από τα ναυ­πη­γεία του Μισι­σι­πή κατα­δι­κα­σμέ­να στη νοσταλ­γία με τέτοια μυθι­κή έλξη ώστε κανέ­νας συγ­γρα­φέ­ας να μην μπο­ρεί να τους αντι­στα­θεί» (σελ. 283/84).

Στο γρά­ψι­μο του βιβλί­ου προη­γή­θη­καν δύο χρό­νια απροσ­δό­κη­της ιστο­ρι­κής έρευ­νας, πράγ­μα με το οποίο ο Μάρ­κες δεν είχε καθό­λου εμπει­ρία. Απροσ­δό­κη­τη έρευ­να, διό­τι η ιστο­ρι­κή βάση λίγο τον απα­σχο­λού­σε μια και το τελευ­ταίο ταξί­δι του Μπο­λί­βαρ είναι το λιγό­τε­ρο τεκ­μη­ριω­μέ­νο. Μόνο λίγα γράμ­μα­τα έγρα­ψε σ’ αυτές τις τελευ­ταί­ες δεκα­τέσ­σε­ρις μέρες της ζωής του ο Μπο­λί­βαρ και κανέ­νας από τους συνο­δούς του δεν άφη­σε μαρ­τυ­ρία. Οπό­τε ο Μάρ­κες τελι­κά ανα­γκά­στη­κε ήδη από το πρώ­το κεφά­λαιο να ψάξει κάποια πράγ­μα­τα σχε­τι­κά με τον τρό­πο ζωής του Μπο­λί­βαρ. Η έρευ­να αυτή τον οδή­γη­σε σε άλλη κι αυτή με τη σει­ρά της σε άλλη. Με λίγα λόγια ο Μάρ­κες ερευ­νού­σε επί δύο χρό­νια δια­βά­ζο­ντας στοι­χεία, απο­κόμ­μα­τα εφη­με­ρί­δων μέχρι και τους τριά­ντα τέσ­σε­ρις τόμους του Ιρλαν­δού Daniel O’ Leary (Δανιέλ Ο’ Λία­ρι, 1802–1854, στρα­τη­γός κάτω από τον Μπο­λί­βαρ). Μεγά­λη βοή­θεια έλα­βε ο Μάρ­κες από επι­στή­μο­νες σαν τους Κολομ­βια­νούς ιστο­ρι­κούς Εου­χέ­νιο Γκου­τιέ­ρες Σέλι (Eugenio Gutiérrez Cely), Φάμπιο Πού­γιο (Fabio Puyo) και Γκου­στά­βο Βάρ­γας (Gustavo Vargas), καθη­γη­τή στο Αυτό­νο­μο Εθνι­κό Πανε­πι­στή­μιο του Μεξι­κού και τον Βενε­ζου­ε­λά­νο μπο­λι­βα­ρι­στή ιστο­ρι­κό Βινί­σιο Ρομέ­ρο Μαρ­τί­νες (Vinicio Romero Martinez, 1940–2007). Στις «Ευχα­ρι­στί­ες» ο Μάρ­κες ανα­φέ­ρε­ται και σε σει­ρά άλλων προ­σω­πι­κο­τή­των, που τον βοή­θη­σαν να βρει το δρό­μο του στο λαβύ­ριν­θο των ιστο­ρι­κών στοι­χεί­ων σχε­τι­κά με τη ζωή και τη δρά­ση του Σιμόν Μπο­λί­βαρ έτσι δίνο­ντάς του τη δυνα­τό­τη­τα να γρά­ψει το βιβλίο, που κυκλο­φό­ρη­σε στα ισπα­νι­κά το 1989.

Η ρεαλιστική μαγεία μιας ιστορικής πραγματικότητας

Η μορ­φή του Μπο­λί­βαρ, όπως βγαί­νει από το βιβλίο, είναι πέρα για πέρα ανθρώ­πι­νη. Ο Μπο­λί­βαρ, στις τελευ­ταί­ες μέρες της ζωής του, είναι εξα­ντλη­μέ­νος από αρρώ­στια και χωρίς εξου­σία πια. Το ιδα­νι­κό του να ενώ­σει τη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή, έχει απο­τύ­χει. Το μεγά­λο του κατόρ­θω­μα ήταν η δημιουρ­γία της Μεγά­λης Κολομ­βί­ας απε­λευ­θε­ρώ­νο­ντας και ενώ­νο­ντας έξι χώρες: τη Βενε­ζου­έ­λα (ο ίδιος ήταν Βενε­ζου­ε­λά­νος, γεν­νη­μέ­νος στο Καρά­κας), την Κολομ­βία, το Εκουα­δόρ, το Περού, τη Βολι­βία και τον Πανα­μά. Το όρα­μά του μιας κοι­νω­νί­ας δικαί­ου κατάρ­ρευ­σε. Οι ταξι­κές ανι­σό­τη­τες παρέ­μει­ναν ισχυ­ρές. Πέθα­νε απο­γοη­τευ­μέ­νος. Διά­φο­ρες πόλεις, στις οποί­ες είχε θριαμ­βεύ­σει, τον υπο­δέ­χο­νται στο τελευ­ταίο αυτό ταξί­δι με ενθου­σια­σμό αγνο­ώ­ντας ότι δεν έχει πλέ­ον καμία εξου­σία. Νοε­ρά ξανα­ζεί τις νίκες, τις δόξες, τις μάχες της απε­λευ­θέ­ρω­σης, αλλά και την ιστο­ρία της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής.    Ωστό­σο, ο Μάρ­κες δεν γρά­φει ιστο­ρι­κό μυθι­στό­ρη­μα, ούτε μυθι­στο­ρη­μα­τι­κή βιο­γρα­φία. Όπως το δια­τυ­πώ­νει ο ίδιος: μετα­χει­ρί­ζε­ται την ιστο­ρία «χωρίς να παραι­τη­θεί από τις ακραί­ες φωτιές του μυθι­στο­ρή­μα­τος». Με τα λόγια του σπου­δαί­ου Περου­βια­νού κρι­τι­κού λογο­τε­χνί­ας, καθη­γη­τή πανε­πι­στη­μί­ου Χοσέ Μιγέλ Οβιέ­δο (José Miguel Oviedo) στον 4^ο τόμο της «Ιστο­ρί­ας της Ισπα­νο­α­με­ρι­κα­νι­κής Λογο­τε­χνί­ας»: «Οι αντι­θέ­σεις και μικρό­τη­τες του ήρωα δεν τον κάνουν μονά­χα πιο ανθρώ­πι­νο, αλλά τονί­ζουν –ειρω­νι­κώς – την ορα­μα­τι­κή σχε­δόν  υπε­ραν­θρώ­πι­νη ποιό­τη­τα του αμε­ρι­κα­νί­στι­κου ιδα­νι­κού του, που του προσ­δί­δει ένα τρα­γι­κό κιχω­τι­κό προ­φίλ: ο Μπο­λί­βαρ είναι ο φτω­χός τρε­λός που έχει δίκιο. Τού­το το σχέ­διο εμπο­δί­ζει το βιβλίο να παγώ­σει και να γίνει μια σκέ­τη βιο­γρα­φι­κή ή αγιο­γρα­φι­κή ανα­πα­ρά­στα­ση και του επι­τρέ­πει να μας δώσει την εικό­να του προ­σώ­που που πέρα από πιθα­νό είναι τέλεια απτό και επί­και­ρο. ‘Ετσι, τα ζητή­μα­τα που ανη­συ­χού­σαν τον Μπο­λί­βαρ το 1830 προ­βάλ­λο­νται πάνω στη σημε­ρι­νή κατά­στα­ση μιας Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής σε κρί­ση που εξα­κο­λου­θεί να ψάχνει την ενό­τη­τά της» (σελ. 300). Δηλα­δή, ο Μάρ­κες μετα­τρέ­πει τον Μπο­λί­βαρ σε ζωντα­νό πρό­σω­πο της επο­χής μας.

Το ταξίδι που συνεχίζεται

Γνω­ρί­ζο­ντας την επι­θυ­μία του Μάρ­κες να βγά­λει τη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή από την «μονα­ξιά» της και να πάψει η ήπει­ρος αυτή να είναι για τους Ευρω­παί­ους «ένας άντρας με μου­στά­κια, κιθά­ρα και περί­στρο­φο» και να πάψει να «μας αρνιού­νται  με κάθε είδος καχυ­πο­ψιών την πρω­το­τυ­πία στις τόσο δύσκο­λές μας προ­σπά­θειες της κοι­νω­νι­κής αλλα­γής» , νομί­ζου­με ότι μπο­ρού­με να πάρου­με αλλη­γο­ρι­κά το ταξί­δι του Μπο­λί­βαρ και να του προσ­δώ­σου­με τη διά­στα­ση του ταξι­διού μέσα στο χρό­νο σαν πορεία προς το μεγά­λο ιδα­νι­κό της πραγ­μα­τι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας και χειραφέτησης.

Άννεκε Ιωανάτου

Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.