Ξεκινάμε ένα αφιέρωμα στο φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας, με αναδημοσίευση από το έντυπο περιοδικό «Θέματα Παιδείας» δύο κειμένων που εξηγούν γιατί «ο όρος σχολικός εκφοβισμός έχει τη χρήση ομπρέλας». Σήμερα ανα δημοσιεύουμε το εισαγωγικό σημείωμα της σύνταξης που συνοδεύει τα κείμενα.
Τα κείμενα πρώτη φορά αναδημοσιεύονται στο διαδίκτυο.
Στο θέμα «bullying στα σχολεία» το περιοδικό έχει ήδη αναφερθεί με ανάρτηση του συνεργάτη μας 2310
«Το anti-bullying και το ice-bucket challenge» και θα συνεχίσουμε και με άλλες παρεμβάσεις.
Ο σχολικός εκφοβισμός και η αόριστη αποκήρυξη της βίας (ή του φαντάσματός της)
Πολύς ντόρος γίνεται τα τελευταία χρόνια για την ενδοσχολική βία και τα φαινόμενα εκφοβισμού μέσα στο σχολείο. Ο όρος «σχολικός εκφοβισμός» (ή «θυματοποίηση»), χρησιμοποιείται για να αποδώσει στα ελληνικά τον ξενικό όρο bullying, που 
πρωτοπαρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον Oweus το 1994, για να περιγράψει διαφόρων ειδών ταπεινώσεις ή απειλές με στόχο την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου που υφίστανται κάποια παιδιά ή ομάδες παιδιών από άλλα παιδιά ή άλλες ομάδες παιδιών, που θεωρούνται σωματική ή ψυχικά ισχυρότερα. Τέτοια περιστατικά διαπιστώνονται κυρίως στις μικρότερες ηλικίες (μέχρι το τέλος του Γυμνασίου) και περισσότερο μεταξύ των αγοριών παρά μεταξύ των κοριτσιών. μεταξύ των τελευταίων εκδηλώνονται περισσότερο λεκτικά και με κοινωνική απομόνωση του θύματος παρά με φυσική βία και απευθείας, όπως συμβαίνει συχνότερα στην περίπτωση των αγοριών. *
Όμως η επιθετικότητα που εκδηλώνουν τα παιδιά και οι έφηβοι στη συμπεριφορά τους είναι καινούργιο φαινόμενο; Αναμφισβήτητα τέτοιες συμπεριφορές, αν και δε φτάνουν ποτέ στο μέγεθος που παρουσιάζεται, σε συνθήκες κρίσης πολλαπλασιάζονται, όμως οι αιτίες τους είναι ενδοσχολικές; Μήπως οι περιβόητες εκστρατείες που προετοιμάζει το Υπουργείο Παιδείας έχουν ιδεολογικό στόχο να προβάλουν σαν εναλλακτική μέθοδο στη βία τις αδιέξοδες διαχειριστικές λύσεις (πάντα εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας που βασίζεται στην ταξική βία και εδραιώνει το ατομικό συμφέρον, τον ανταγωνισμό και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο) για φαινόμενα που μόνο ριζικά μπορούν να αντιμετωπιστούν; Μήπως μάλιστα έντεχνα στοχοποιούν ακριβώς τη δράση που είναι αναγκαία για την αντιμετώπισή τους χαραχτηρίζοντας βίαιες τις κινητοποιήσεις και τις όποιες αντιδράσεις στο σημερινό εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημα, κατά τον ίδιο τρόπο που όλα τα μέσα του συστήματος βαφτίζουν «παρεμπόδιση», «βία» και «τρομοκρατία» τις απεργιακές φρουρές, τις καταλήψεις χώρων εργασίας, και τις διαδηλώσεις;
Αυτόν τον προβληματισμό αναπτύσσουν οι αρθρογράφοι μας, που είναι ενεργοί εκπαιδευτικοί στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. ** Και συνάδει με τις διαπιστώσεις ερευνητών παιδαγωγών και της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ότι ο όρος σχολικός εκφοβισμός έχει τη χρήση ομπρέλας για μια σειρά κοινωνικά φαινόμενα που αντιστρέφονται κι αποδίδονται στο σχολείο ή στην οικογένεια, εκδήλωση μιας γνωστής και γενικευμένης τάσης ψυχολογικοποίησης και ψυχιατρικοποίησης κοινωνικών κατά βάση φαινομένων που προβάλλει διαχειριστικές λύσεις σε “ενδοατομικό” ή στην καλύτερη περίπτωση σε “διατομικό” επίπεδο, ενοχοποιώντας μαθητές μικρής ηλικίας που δυσκολεύονται στο τωρινό εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημα ή ακολουθούν αντικομφορμιστικές συμπεριφορές, και καταδικάζοντάς τους σε πολλές περιπτώσεις ως παρείσακτους ή ανεπιθύμητους.*** Κι αυτό την ίδια ώρα που η εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται όλο και πιο απρόσωπη, με την αύξηση του αριθμού των μαθητών στην τάξη και τις συγχωνεύσεις σχολείων, με την περιθωριοποίηση του παιδαγωγικού ρόλου του εκπαιδευτικού από τυπικά προγράμματα χειραγώγησης και τη φροντιστηριοποίηση του σχολείου.
* Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at School: Basic Facts and Effects of a School Based Intervention Program. Journal of Child Psychology and Psychiatry, (35)7, pp.1171–1190.
** Ο Κώστας Σιδηρόπουλος είναι δάσκαλος, ταμίας του Δ.Σ. του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Παιονίας (Κιλκίς), ενώ ο Παναγιώτης Μερτίκας είναι καθηγητής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κω. και οι δυο είναι συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ εκπαιδευτικών.
*** Βλ. Τουρτούρας Δ.Χρήστος — Μπαλή Ελευθερία, “H ενδοσχολική βία και άλλα ζητήματα ψυχολογικοποίησης στην εκπαίδευση. Μια αντισυμβατική προσέγγιση” (υπό δημοσίευση μελέτη).
