«Ο Χικμέτ στην Ελλάδα», για να γνωρίσουμε τον Τούρκο κομμουνιστή ποιητή

Ηρακλής Κακαβάνης

«Ο αγα­πη­μέ­νος μας Ναζίμ με τα γαλά­ζια μάτια»

Ο Χικμέτ στην Ελλάδα

Εκδό­σεις Aτέ­χνως, Αθή­να 2020, σχ. 0,21 Χ 0,14 εκατ., σελ. 98

Παρου­σιά­ζει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

Τα τελευ­ταία χρό­νια, όσοι ενδια­φέ­ρο­νται για φιλο­λο­γι­κά και ιδε­ο­λο­γι­κά ζητή­μα­τα, που αφο­ρούν τη γεί­το­να Τουρ­κία, είχαν την ευκαι­ρία να μάθουν πολ­λά για ένα φιλέλ­λη­να και διε­θνι­στή κομ­μου­νι­στή τούρ­κο ποι­η­τή, δρα­μα­τουρ­γό και συγ­γρα­φέα, τον Ναζίμ Χικ­μέτ (1902–1961), ο οποί­ος γεν­νή­θη­κε στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, έζη­σε στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη τα εφη­βι­κά του χρό­νια και πέθα­νε στη Μόσχα. Έναν άνθρω­πο, ο οποί­ος για τις φιλει­ρη­νι­κές, δημο­κρα­τι­κές και παναν­θρώ­πι­νες ιδέ­ες του βασα­νί­στη­κε, φυλα­κί­στη­κε, εξο­ρί­στη­κε, αλλά κρά­τη­σε την αξιο­πρέ­πεια, την ανθρω­πιά του και την κοι­νω­νι­κή και ταξι­κή αγω­νι­στι­κό­τη­τά του για μια άλλη δίκαιη κοι­νω­νία ως το θάνα­τό του.

Το 2014 το περ. «Θέμα­τα Παι­δεί­ας» (αρ. τεύχ. 53–56/2013–2014) κυκλο­φό­ρη­σε ένα πλού­σιο ειδι­κό τεύ­χος, αφιε­ρω­μέ­νο στο έργο του, με αξιό­λο­γες μελέ­τες και μετα­φρά­σεις έργων του Ν. Χικ­μέτ και το 2016 κυκλο­φό­ρη­σε πολυ­τε­λής τόμος από τις εκδό­σεις Σύγ­χρο­νη Επο­χή με τα Πρα­κτι­κά του Συνε­δρί­ου, που πραγ­μα­το­ποί­η­σε η ΚΕ του ΚΚΕ στις 13–14.6.2015, με τίτλο: «Ναζίμ Χικ­μέτ: Για να γενού­νε τα σκο­τά­δια λάμ­ψη». Το ενλό­γω συνέ­δριο παρεί­χε πολύ ενδια­φέ­ρο­ντα και σημα­ντι­κά επι­στη­μο­νι­κά δοκί­μια και μελέ­τες για το έργο του Ν. Χικμέτ.

Ο φιλό­λο­γος, δημο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας Ηρα­κλής Κακα­βά­νης, που διευ­θύ­νει το ηλε­κτρο­νι­κό περιο­δι­κό «Ατέ­χνως», ίδρυ­σε πρό­σφα­τα ομώ­νυ­μες εκδό­σεις, από τις οποί­ες κυκλο­φό­ρη­σε και το παρου­σια­ζό­με­νο βιβλίο, με πυκνή και ενδια­φέ­ρου­σα ύλη, προ­ϊ­όν έρευ­νας του συγ­γρα­φέα του.

Η συμ­βο­λή του συγγραφέα/μελετητή και που απο­τυ­πώ­νε­ται εδώ έγκει­ται στα εξής ζητήματα:

Α)  Μας πλη­ρο­φο­ρεί για την πρώ­τη γνω­ρι­μία του ελλη­νι­κού κοι­νού σχε­τι­κά με τον τούρ­κο ποι­η­τή Ναζίμ Χικ­μέτ και το έργο του

Β) Μας ενη­με­ρώ­νει για τις δημο­σιεύ­σεις έργων του ποι­η­τή στην ημε­ρή­σιο και περιο­δι­κό τύπο της χώρας μας από τον Μεσο­πό­λε­μο μέχρι τη Δικτα­το­ρία των Συνταγ­μα­ταρ­χών (1967)

Γ) Κατα­γρά­φει δημο­σιευ­μέ­νες στον τύπο κρι­τι­κές για το έργο του ποιητή

Δ) Ανα­φέ­ρε­ται στην υπο­στή­ρι­ξη που έτυ­χαν έλλη­νες αντι­στα­σια­κοί λογο­τέ­χνες από μέρους του Χικ­μέτ, κατά την εξο­ρία τους από το αστι­κό αντι­δη­μο­κρα­τι­κό καθε­στώς της μετα­πο­λε­μι­κής περιό­δου στη χώρα μας, αλλά και κατά την περί­ο­δο της Δικατορίας

Ε) Ανα­φέ­ρε­ται στη ζωή, στις πολι­τι­κές διώ­ξεις και στο έργο του Χικ­μέτ, με συνο­πτι­κό τρό­πο, σε συνε­ντεύ­ξεις του, στην αλλη­λο­γρα­φία του με έλλη­νες δια­νο­ού­με­νους κ.λπ.

ΣΤ) Μας παρου­σιά­ζει όλες τις εκδό­σεις έργων του Χικ­μέτ στη μετα­δι­κτα­το­ρι­κή περί­ο­δο (1975) μέχρι το 2011, καθώς και σε εκδο­μέ­νες μελέ­τες, μαρ­τυ­ρί­ες και αφιε­ρώ­σεις στον ποιητή

Ζ) Στο κυρί­ως μέρος ανα­φέ­ρε­ται στην πρό­σλη­ψη του Χικ­μέτ στην Ελλά­δα. Σε υπο­κε­φά­λαια ανα­φέ­ρε­ται α) στο Επι­στη­μο­νι­κό Συνέ­δριο που διορ­γά­νω­σε η ΚΕ του ΚΚΕ, στις 13–14.6.2015, για το έργο του και β) για την πρό­σλη­ψη του έργου του Χικ­μέτ στο θέα­τρο και στη μουσική

Η) Στο τέλος του βιβλί­ου παρα­θέ­τει ένα πολύ ενδια­φέ­ρον και χρή­σι­μο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ με ποι­ή­μα­τα του Χικ­μέτ, κρι­τι­κές, άρθρα και δοκί­μια για το έργο του, τα οποία ο Ηρ. Κακα­βά­νης συγκέ­ντρω­σε, μετά από έρευ­νά του σε παλιές εφη­με­ρί­δες και περιο­δι­κά. Θα ήταν σχε­δόν ακα­τόρ­θω­το ή θα απαι­τού­σε πολύ χρό­νο και μόχθο για να βρουν οι ενδια­φε­ρό­με­νοι όλα αυτά τα κεί­με­να. Τον ευχα­ρι­στού­με που μας τα προ­σφέ­ρει συγκεντρωμένα.

Είναι μεγά­λη ευκαι­ρία να γνω­ρί­σουν κάποιοι αυτόν το σημα­ντι­κό πνευ­μα­τι­κό άνθρω­πο, τον ακραιφ­νή κομ­μου­νι­στή, ανθρω­πι­στή, διε­θνι­στή, κοι­νω­νι­κό αγω­νι­στή, φιλει­ρη­νι­στή ποι­η­τή, πεζο­γρά­φο και θεα­τρι­κό συγ­γρα­φέα Ναζίμ Χικ­μέτ, που τόσο αγα­πού­σε την Ελλά­δα και όλους τους ανθρώ­πους του μόχθου, δια­βά­ζο­ντας το εν  λόγω ενη­με­ρω­τι­κό βιβλίο, που μαζί με τα προ­α­να­φερ­θέ­ντα Αφιε­ρώ­μα­τα, ανοί­γει δρό­μους για περαι­τέ­ρω μελέ­τη του έργου του. Ένα έργο, που μας υπεν­θυ­μί­ζει το καθή­κον που έχου­με όλοι μας για τη διά­δο­σή του. Ένα έργο, που συμ­βάλ­λει στην εδραί­ω­ση της ταξι­κής μας συνεί­δη­σης για το συλ­λο­γι­κό αγώ­να, που θα φέρει την Ανα­το­λή ενός Νέου Κόσμου, Δίκαιου και Ανθρώπινου.

………………….

Θα σημειώ­σω επι­λο­γι­κά μόνο μια μικρή μου παρα­τή­ρη­ση, η οποία ουδό­λως μειώ­νει την αξία του βιβλί­ου. Αντι­θέ­τως, απο­δει­κνύ­ει ότι η έρευ­να και η μελέ­τη κάθε επι­στη­μο­νι­κού θέμα­τος εξε­λίσ­σε­ται θετι­κά με καλο­προ­αί­ρε­τες παρα­τη­ρή­σεις και με την παρά­θε­ση νέων στοι­χεί­ων. Άλλω­στε, όπως έλε­γε, αν δεν κάνω λάθος, ο ποι­η­τής Βακ­χυ­λί­δης (518–452 π. Χ.): «Έκα­στος εξ ετέ­ρου σοφός τω τε πάλαι τω τε νυν». Έτσι, όλοι μας γινό­μα­στε σοφό­τε­ροι από τα λόγια, τα γρα­πτά, τις έρευ­νες και τις μελέ­τες των άλλων. Έτσι και ο φίλος και συνο­δοι­πό­ρος Ηρα­κλής Κακα­βά­νης, αυτός ο αξιό­λο­γος ερευ­νη­τής, μελε­τη­τής και συγγραφέας.

Στη σελ. 16 του βιβλί­ου, ο συγ­γρα­φέ­ας του υπο­θέ­τει ότι το ψευ­δώ­νυ­μο «ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ», με το οποίο υπο­γρά­φει ο συντά­κτης το κεί­με­νό του: «Για να γνω­ρί­σου­με τους δικούς μας. Ναζίμ Χικ­μέτ. Τούρ­κος Επα­να­στά­της Ποι­η­τής» (παρα­τί­θε­ται στο παρόν βιβλίο, στις σελ. 42–46), που είχε δημο­σιευ­θεί στο περ. «ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ» (Νοέμ. 1931), ανή­κει στον Πέτρο Πικρό.

Από περιέρ­γεια ανα­ζή­τη­σα την επα­λή­θευ­ση αυτής της υπό­θε­σης στη θαυ­μά­σια και εμπε­ρι­στα­τω­μέ­νη διδα­κτο­ρι­κή δια­τρι­βή του φίλου και συνο­δοι­πό­ρου στα γράμ­μα­τα Γιάν­νη Δ. Μπάρ­τζη,  Πέτρος Πικρός. Στρά­τευ­ση, Αντι­πα­ρα­θέ­σεις, Πικρί­ες στη Λογο­τε­χνία του Μεσο­πο­λέ­μου, Εκδο­τι­κός Οίκος Αντ. Στα­μού­λη, Θεσ­σα­λο­νί­κη 2006, σσ. 660. Δε βρή­κα τίπο­τα σχε­τι­κό. Επι­κοι­νώ­νη­σα και με το συγ­γρα­φέα του, ο οποί­ος με δια­βε­βαί­ω­σε ότι ο Πικρός δε χρη­σι­μο­ποί­η­σε αυτό το ψευ­δώ­νυ­μο. Ίσως, κρύ­βε­ται κάποιος άλλος πίσω απ’ αυτό, μου είπε.

Στη συνέ­χεια, συμ­βου­λεύ­τη­κα το βιβλίο του Κυριά­κου Ντε­λό­που­λου, Νεο­ελ­λη­νι­κά Φιλο­λο­γι­κά Ψευ­δώ­νυ­μα. 1800–1981. ΕΛΙΑ, Αθή­να 1983, το οποίο με έχει βοη­θή­σει αρκε­τές φορές. Το ψευ­δώ­νυ­μο, λοι­πόν, «Ανα­πλη­ρω­τής» χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε από τρεις λογο­τέ­χνες: Μανό­λης Ανα­γνω­στά­κης, Όμη­ρος Ευελ­πί­δης και Αδα­μά­ντιος Δ. Παπαδήμας.

Σε σύντο­μη τηλε­φω­νι­κή «συν­διά­σκε­ψη» με τον Γιάν­νη Δ. Μπάρ­τζη, και το αμέ­ρι­στο ενδια­φέ­ρον του ν’ ασχο­λη­θεί πριν από το τηλε­φώ­νη­μά μας, κατα­λή­ξα­με σε μια νέα υπό­θε­ση: Ότι ενδέ­χε­ται το εν λόγω ψευ­δώ­νυ­μο ν’ ανή­κει στον Αδα­μά­ντιο Δ. Παπα­δή­μα, συγκαι­ρι­νό του Π. Πικρού, ο οποί­ος δε δια­τη­ρού­σε καλές σχέ­σεις μαζί του – είχαν δημό­σια δια­πλη­κτι­στεί, όπως ανα­φέ­ρε­ται με στοι­χεία στη δια­τρι­βή του Γιάν­νη Δ. Μπάρ­τζη, αν και συνευ­ρέ­θη­καν με δημο­σιεύ­μα­τά τους σε άλλα έντυ­πα του Μεσο­πό­λε­μου. Ενδέ­χε­ται, λοι­πόν, κατ’ εξαί­ρε­ση να δημο­σί­ευ­σε το κεί­με­νό του για τον Χικ­μέτ στους «Πρω­το­πό­ρους» με το ψευ­δώ­νυ­μο «ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ». Ίσως, να συμ­βάλ­λα­με στο ελά­χι­στο στην έρευ­να για την απο­κά­λυ­ψη του ονό­μα­τος που βρί­σκε­ται πίσω απ’ αυτό το ψευ­δώ­νυ­μο. Ευχα­ρι­στού­με δε τον Ηρα­κλή Κακα­βά­νη που «μας έβα­λε σε μπε­λά­δες» με την υπό­θε­ση που έκα­νε, αν και πολύ μας αρέ­σουν αυτοί «οι μπε­λά­δες»… Είναι το οξυ­γό­νο μας…

«Ο Χικ­μέτ στην Ελλά­δα», του Ηρα­κλή Κακαβάνη