Πέντε τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου

Γρά­φει κι επι­με­λεί­ται ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Πέντε τρα­γού­δια του Μάνου Ελευ­θε­ρί­ου από τις δεκα­ε­τί­ες του ’70 και του ’80 παρου­σιά­ζω σήμε­ρα στο περιο­δι­κό Ατέ­χνως ως μία ελά­χι­στη συν­δρο­μή μνή­μης στον ακού­ρα­στο εργά­τη του λόγου που υπήρ­ξε για πολ­λά χρό­νια ο αγα­πη­μέ­νος λογοτέχνης.

Θα μου επι­τρέ­ψε­τε να μην προ­χω­ρή­σω σε αυτό το σημεί­ω­μα στις συνη­θι­σμέ­νες μου ανα­λύ­σεις και σχο­λια­σμούς. Θα ήθε­λα μόνο να σημειώ­σω πως ο Μάνος Ελευ­θε­ρί­ου δεν ήταν ένας απλός δημιουρ­γός, όσο “απλός” μπο­ρεί αν είναι ένας δημιουρ­γός που την ζωή και τον πόνο των ανθρώ­πων αλλά και το έρω­τα έκα­νε τρα­γού­δι, αλλά ένας δάσκα­λος για όσους και όσες τον γνώ­ρι­σαν είτε προ­σω­πι­κά, πολ­λές οι μαρ­τυ­ρί­ες σχε­τι­κά, είτε τον γνώ­ρι­σαν μέσα από άλλες μορ­φές επι­κοι­νω­νί­ες όπως το ραδιό­φω­νο. Δεν θα ξεχά­σω πιστεύω ποτέ την ανα­μο­νή για εκεί­νες τις ραδιο­φω­νι­κές Τετάρ­τες, στο Δεύ­τε­ρο Πρό­γραμ­μα τα απο­γεύ­μα­τα, που ο Μάνος Ελευ­θε­ρί­ου με την γλυ­κιά, σχε­δόν ασκη­τι­κή φωνή του, μας ταξί­δευε στους χώρους του έντε­χνου και του λαι­κού ελλη­νι­κού τρα­γου­διού καθώς και σε όμορ­φα και σπου­δαία κεί­με­να της λογο­τε­χνί­ας μας, χωρίς να κρύ­βει κατά περί­πτω­ση το συναί­σθη­μα και τους προ­βλη­μα­τι­σμούς του πάντα όμως με φει­δώ και σύνε­ση. Ακό­μα θαρ­ρώ έχω κάπου φυλαγ­μέ­νες κάποιες κασέ­τες με ηχο­γρα­φη­μέ­να απο­σπα­σμα­τα ή και εκπο­μπές ολόκληρες…

Όπως και να έχει σε αυτό το αφιέ­ρω­μα παρα­θέ­τω κάποια τρα­γού­δια του από τις σημα­ντι­κό­τα­τες συνερ­γα­σί­ες του με συν­θέ­τες (Θάνο Μικρού­τσι­κο, Δήμο Μού­τση, Θανά­ση Γκαϊ­φύλ­λια, Θανά­ση Πολυ­καν­δριώ­τη, Χρή­στο Νικο­λό­που­λο) και ερμη­νευ­τές (Μαρία Δημη­τριά­δη, Δημή­τρη Μητρο­πά­νο, Θανά­ση Γκαϊ­φύλ­λια , Μαρί­ζα Κωχ, Στέ­λιο Καζαν­τζί­δη, Γιώρ­γο Σαρ­ρή) και με τα ανά­λο­γα στοι­χεία στο τέλος κάθε τραγουδιού.

Θα κλεί­σω με μια παρά­κλη­ση: ακό­μα και εσείς που δεν έχε­τε ιδές για το έργο του Μάνου Ελευ­θε­ρί­ου – είναι άρα­γε δυνα­τό κάτι τέτοιο; – ανα­ζη­τή­στε το και ακού­στε ή δια­βά­στε το, κατά προ­τί­μη­ση σε μια μικρή αυλή ή έστω, στην ύστα­τη περί­πτω­ση, στο υπνο­δω­μα­τίο σας, μακριά από την πολυ­κο­σμία και την αστι­κή αλλο­τρί­ω­ση των κου­ρα­σμέ­νων μας πόλε­ων και κυρί­ως μακριά από τηλε­ο­πτι­κά ή και ραδιο­φω­νι­κά αφιε­ρώ­μα­τα που θυμού­νται τον κάθε δημιουρ­γό για τις πρώ­τες ώρες μετά την απο­δη­μία του και για να τον ξεχά­σουν ορι­στι­κά αργό­τε­ρα καθώς πλέ­ον δια­φή­μι­ση δεν θα προ­σφέ­ρει η απου­σία του…

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Τα παγώ­νια της θάλασσας

Τον άγγε­λο που ντύ­θη­κες με νύχτα
τον είδα να φυλά­ει μια σκεπή.
Στα πόδια φώτα και στα χέρια νύχτα,
σημά­δευε τα λόγια στη σιωπή,
που­λί μαλα­μα­τέ­νιο μες στα δίχτυα.

Της θάλασ­σας παλεύ­ουν τα παγώνια,
τον ύπνο φαρ­μα­κώ­νουν του ψαρά.
Μετά­ξι φέρ­νουν απ’ την Καρχηδόνα
και της παρά­δει­σός μου τα νερά
βου­λιά­ξα­νε κι ετού­το τον αιώνα.

Ποιος είναι ο φονιάς και ποιος δικάζει,
ποιος λιγο­στεύ­ει τ’ άνθος απ’ τη γη;
Ποιος ρήμα­ξε στου κόσμου το μαράζι
και στα βαθιά τον πήρε η ζωή
να μάθει καθα­ρά να λογαριάζει;

Στα χέρια σου κεντή­σα­νε καράβι
για να ξεχνάς του πόντου τ’ ανοιχτά.
Σε σκο­τει­νό σε ρίξα­νε πηγάδι
μ’ Απρί­λη μήνα και με θανατά
να βρεις την πλη­ρω­μή μες στο σκοτάδι.

Μου­σι­κή: Θάνος Μικρούτσικος
Ερμη­νεία: Μαρία Δημητριάδη
Τρο­πά­ρια για φονιά­δες (1977)

Η σού­στα πήγαι­νε μπροστά

Η σού­στα πήγαι­νε μπροστά
κι ο μάγκας τοίχο-τοίχο
δεν έτυ­χε στα χρό­νια αυτά
τίπο­τα να πετύχω

Ανά­βου­νε φωτιές στις γειτονιές
του Αη-Γιάν­νη αχ πόσα ξέρεις και μου λες
αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες
που ‘χουν πεθάνει

Με βάλαν πάνω στην κορφή
στ’ αγριε­μέ­νο κύμα
στης Σμύρ­νης την καταστροφή
στ’ άδι­κο και στο κρίμα

Ανά­βου­νε φωτιές στις γειτονιές
του Αη-Γιάν­νη αχ πόσα ξέρεις και μου λες
αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες
που ‘χουν πεθάνει

Μου­σι­κή: Δήμος Μούτσης
Πρώ­τη δισκο­γρα­φη­μέ­νη ερμη­νεία: Δημή­τρης Μητροπάνος
Άγιος Φεβρουά­ριος (1972)

Εκδρο­μή

Γαλά­ζια πεύ­κα τρέ­χουν στο μυα­λό μου
σε τού­τη την αξέ­χα­στη εκδρομή,
τα σύνερ­γα σκου­ριά­σαν στο γυλιό μου,
βαρέ­θη­κα να είμαι στη γραμμή.
Στη γραμ­μή σαν στρα­τιώ­τες που πηγαίνουν
στον άλλο κόσμο, που γυρ­νούν και δεν πεθαίνουν.

Γυναί­κες μαύ­ρες κι είναι τρομαγμένες,
τσι­γκέ­λι ο κόσμος δίχως ουρανό.
Στραγ­γί­ζει το κορ­μί μου στους μπαξέδες,
με γδέρ­νουν σαν μοσχά­ρι και πονώ.
Δεν είμαι εδώ γι’ αυτούς που με ζητάνε
είναι κλει­στό το μαγα­ζί και δεν πουλάμε.

Αρά­ζουν οι χωριά­τες στα βαγόνια
και τρώ­νε το κασέ­ρι με ψωμί,
στα μάτια τους τα τρο­μαγ­μέ­να χρόνια,
χάρ­τι­να χρό­νια, χάρ­τι­νη ζωή.
Δεν είμαι εγώ αυτός που κυνηγάτε
λάθος η πόρ­τα και ο αριθ­μός μη με ρωτάτε.

Πικρός αέρας μέσα στη ζωή μου
παρα­μο­νεύ­ει ο θάνα­τος κρυφά
μη μου χαλάς αυτή την εκδρο­μή μου
μη με γυρί­ζεις πίσω στα στενά.
Αυτά που θέλω να σου πω δεν τα θυμάσαι
κλεί­νεις τα μάτια, μα το ξέρω δεν κοιμάσαι.

Μου­σι­κή — Ερμη­νεία: Θανά­σης Γκαϊφύλλιας
συμ­με­τέ­χει η Μαρί­ζα Κωχ
Ατέ­λειω­τη Εκδρο­μή (1975)

Αν ρωτάς να σου πω

Αν ρωτάς να σου πω
πώς υπάρ­χω και ζω
και με πόσες ανέσεις,
σου το λέω απλά:
έχω δάκρυα πολλά
ταχτι­κές καταθέσεις.

Έχω τόσες πολλές
από σένα πληγές
κι από άλλους ανθρώπους
που εισπράτ­τω πολλά
κι από σένα διπλά
με χρυ­σά­φι τους τόκους.

Γι’ αυτό ό,τι σου πω
και με όποιο σκοπό
θα τ’ ακούς λυπημένα,
αφού οι λέξεις που κλαιν
στα τρα­γού­δια μου αυτά
έχουν κάτι από σένα.

Μου­σι­κή: Θανά­σης Πολυκανδριώτης
Ερμη­νεία: Στέ­λιος Καζαντζίδης
Ελεύ­θε­ρος (1988)

Ούτε φωνή κι ακρόαση

Ζητιά­νου ρού­χα φόρεσα
και του ορφα­νού την πίκρα,
μπας και βρω ανταπόκριση
στο σπί­τι σου που μπήκα.

Κι ούτε φωνή κι ακρόαση
κι ούτε φωνή και λέξη.
Αγά­πη που ήσουν όαση
σε δίχτυα μ’ έχεις μπλέξει.

Απέ­να­ντι απ’ το σπί­τι σου
υπάρ­χει καφενείο.
Εκεί βρα­διά­στη­κα και χτες
κι έμει­να ως τις δύο.

Κι ούτε φωνή κι ακρόαση
κι ούτε φωνή και λέξη.
Αγά­πη που ήσουν όαση
σε δίχτυα μ’ έχεις μπλέξει.

Μου­σι­κή: Χρή­στος Νικολόπουλος
Ερμη­νεία: Γιώρ­γος Σαρρής
Ντα­λί­κες (1983)

 _______________________________________________________________________________________________________