Πανδημία και η… δικαίωση του Μαρξισμού!

 Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Το ζήτη­μα της νέας παν­δη­μί­ας προ­σφέ­ρε­ται για γενι­κό­τε­ρες σκέ­ψεις μαζί με τη ανά­γκη αγώ­να, για τη λήψη άμε­σων και ανα­γκαί­ων μέτρων για την αντι­με­τώ­πι­σή της, αλλά για να μην μεί­νουν τα «έκτα­κτα μέτρα» στο διη­νε­κές. Στο­χα­σμό για τη φύση του καπι­τα­λι­σμού, τα όρια του, τη δολο­φο­νι­κή του επί­δρα­ση στον άνθρω­πο και στη φύση, καθώς αυτός σαπί­ζει αλλά και την ανά­γκη επα­να­στα­τι­κής του υπέρβασης.

Όσο και αν για κάποιους φαντά­ζει ως «ξύλι­νος λόγος» και με την παν­δη­μία εμφα­νί­ζε­ται το απο­κρου­στι­κό πρό­σω­πο του καπι­τα­λι­σμού μιας και η υγεία αντι­με­τω­πί­ζε­ται από τη σκο­πιά της δια­μόρ­φω­σης και ανά­πτυ­ξης των συν­θη­κών ανα­πα­ρα­γω­γής των ταξι­κών σχέ­σε­ων εκμε­τάλ­λευ­σης, επο­μέ­νως και ως παρά­γο­ντας που συμ­βάλ­λει στην κερ­δο­φο­ρία του κεφα­λαί­ου και τίπο­τε περισ­σό­τε­ρο. Ταυ­τό­χρο­να ο συκο­φα­ντη­μέ­νος Μαρ­ξι­σμός- Λενι­νι­σμός δικαιώ­νε­ται πανη­γυ­ρι­κά αλλά και τραγικά.

1.Ας δού­με δύο χαρα­κτη­ρι­στι­κά απο­σπά­σμα­τα (οι υπο­γραμ­μί­σεις δικές μας) που γρά­φτη­καν πολ­λά χρό­νια πριν όμως είναι επίκαιρα:

α.«Το κεφά­λαιο όμως, που έχει τόσο «σοβα­ρούς λόγους» ν’ αρνιέ­ται τα βάσα­να της εργα­τι­κής γενε­άς που το περι­βάλ­λει σήμε­ρα, καθο­ρί­ζε­ται τόσο λίγο στην πρα­χτι­κή κίνη­σή του από την προ­ο­πτι­κή του μελ­λο­ντι­κού σαπί­σμα­τος της ανθρω­πό­τη­τας, δηλα­δή σε τελευ­ταία ανά­λυ­ση από το ασυ­γκρά­τη­το ξεκλή­ρι­σμα του πλη­θυ­σμού, όσο και από την ενδε­χό­με­νη πτώ­ση της γης πάνω στον ήλιο… Γι’ αυτό το λόγο το κεφά­λαιο είναι ανε­λέ­η­το απέ­να­ντι στην υγεία και στη διάρ­κεια ζωής του εργά­τη, παντού όπου δεν το υπο­χρε­ώ­νει η κοι­νω­νία να τις υπο­λο­γί­ζει». Και σε υπο­ση­μεί­ω­ση ανα­φέ­ρει: «Μ’ όλο που η υγεία του πλη­θυ­σμού είναι ένα σπου­δαίο στοι­χείο του εθνι­κού κεφα­λαί­ου φοβού­μα­στε ότι θα υπο­χρε­ω­θού­με να ομο­λο­γή­σου­με πως οι κεφα­λαιο­κρά­τες δεν είναι καθό­λου δια­τε­θει­μέ­νοι να δια­τη­ρή­σουν αυτόν το θησαυ­ρό και να εκτι­μή­σουν την αξία του… Τους εργο­στα­σιάρ­χες τους εξα­νά­γκα­σαν να παίρ­νουν υπό­ψη την υγεία των εργα­τών»( Κ. Μαρξ: «Το Κεφά­λαιο», τόμος 1ος, σελ. 282–283.).

β «…Οι απα­νω­τές επι­δη­μί­ες της χολέ­ρας, του τύφου, της ευλο­γιάς και άλλων ασθε­νειών έπει­σαν το Βρε­τα­νό αστό για την επεί­γου­σα ανά­γκη να εξυ­γιά­νει τις πόλεις του, αν δε θέλει να πέσει, κι αυτός κι η οικο­γέ­νειά του, θύμα αυτών των ασθε­νειών. Γι’ αυτό τα πιο χτυ­πη­τά κακά που περι­γρά­φο­νται σ’ αυτό το βιβλίο έχουν σήμε­ρα εξα­λει­φθεί ή έγι­ναν του­λά­χι­στο λιγό­τε­ρο φανε­ρά. Εφαρ­μό­στη­κε ή καλυ­τέ­ρε­ψε το σύστη­μα των υπο­νό­μων, ανοί­χτη­καν πλα­τιοί δρό­μοι σε πολ­λές από τις χει­ρό­τε­ρες ανά­με­σα στις «κακές συνοι­κί­ες». Η «μικρή Ιρλαν­δία» εξα­φα­νί­στη­κε. Σε λίγο έρχε­ται η σει­ρά για τα «Seven Dials». Μα τι σημα­σία έχει αυτό; Ολό­κλη­ρες συνοι­κί­ες που το 1844 ακό­μα μπο­ρού­σα να τις περι­γρά­φω σχε­δόν σαν ειδυλ­λια­κές, τώρα με το μεγά­λω­μα των πόλε­ων, ξέπε­σαν στην ίδια κατά­στα­ση της παρακ­μής και της αθλιό­τη­τας, έγι­ναν ακα­τοί­κη­τες. Βέβαια, τα γου­ρού­νια και τους σωρούς των σκου­πι­διών δεν τους ανέ­χο­νται πια. Η αστι­κή τάξη έχει κάνει παρα­πέ­ρα προ­ό­δους στην τέχνη να κρύ­βει τη δυστυ­χία της εργα­τι­κής τάξης. Οτι, όμως, σχε­τι­κά με τις εργα­τι­κές κατοι­κί­ες δεν έχει γίνει καμιά ουσια­στι­κή πρό­ο­δος, το απο­δεί­χνει με το παρα­πά­νω η έκθε­ση της βασι­λι­κής επι­τρο­πής «on the housing of the poor»4 το 1885. Το ίδιο και για όλα τα άλλα. Οι αστυ­νο­μι­κές δια­τά­ξεις έχουν γίνει πυκνές σαν τα βατό­μου­ρα. Οι δια­τά­ξεις αυτές μπο­ρούν να περι­φρά­ξουν την αθλιό­τη­τα των εργα­τών, δεν μπο­ρούν όμως να την εξα­λεί­ψουν. (ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ «ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ» Λον­δί­νο, 21 του Ιού­λη 1892‑Φ. Ενγκελς

2.Πάντα το  ζήτη­μα της υγεί­ας για την εργα­τι­κή τάξη υπό­κει­ται στους νόμους της ταξι­κής πάλης. Η υγεία έχει κοι­νω­νι­κό χαρα­κτή­ρα, αλλά η πολι­τι­κή παρο­χής υπη­ρε­σιών υγεί­ας έχει ταξι­κό περιε­χό­με­νο. Όμως στον καπι­τα­λι­σμό, ο κοι­νω­νι­κός χαρα­κτή­ρας της φρο­ντί­δας για την υγεία έρχε­ται σε σύγκρου­ση με το θεμε­λιώ­δη νόμο λει­τουρ­γί­ας του, την εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση της εργα­τι­κής δύνα­μης, δηλα­δή του συνό­λου των βιο­λο­γι­κών και πνευ­μα­τι­κών ικα­νο­τή­των του ανθρώ­που που ξοδεύ­ο­νται στην παρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία. Η αντί­φα­ση αυτή μπο­ρεί να λυθεί μόνο με την άρση της αντί­θε­σης μετα­ξύ του κοι­νω­νι­κού χαρα­κτή­ρα της παρα­γω­γής και της ατο­μι­κής ιδιο­κτη­σί­ας στα μέσα παρα­γω­γής, με την κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σή τους. Ο καπι­τα­λι­στής, ο ίδιος ή μέσα από το κρά­τος και τα αστι­κά κόμ­μα­τα, προ­βάλ­λει το επι­χεί­ρη­μα του «κόστους της εργα­σί­ας», του «κόστους της εργα­τι­κής δύνα­μης», κατ’ επέ­κτα­ση και το κόστος των υπη­ρε­σιών υγεί­ας-πρό­νοιας. Η θεω­ρία του «κόστους» συν­δέ­ε­ται με την αντί­λη­ψη για ατο­μι­κή ευθύ­νη του εργα­ζό­με­νου στην κάλυ­ψη των ανα­γκών φρο­ντί­δας υγεί­ας. Αυτή η αστι­κή ιδε­ο­λο­γι­κή και πολι­τι­κή προ­σέγ­γι­ση αφο­ρά και την ασφά­λι­ση, τη στέ­γη, την παι­δεία και άλλες ανά­γκες εμπο­ρευ­μα­το­ποι­η­μέ­νες. Γι’ αυτό άλλω­στε το αστι­κό κρά­τος ευνο­εί την επι­χει­ρη­μα­τι­κή δρά­ση στον τομέα της υγεί­ας-πρό­νοιας, την ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση μεγά­λου μέρους του δημό­σιου τομέα, τη δια­σύν­δε­ση δημο­σί­ου-ιδιω­τι­κού προς όφε­λος της κερδοφορίας.

Το παρά­δειγ­μα της σοσια­λι­στι­κής οικοδόμησης

3.Στο αντί­πο­δα των παρα­πά­νω βρί­σκο­νταν οι χώρες του σοσια­λι­σμού. Τα βασι­κά δικαιώ­μα­τα των εργα­ζο­μέ­νων για δου­λειά, υγεία, παι­δεία εξα­σφα­λι­σμέ­να, τα άλμα­τα στην επι­στή­μη (και στην ιατρι­κή τερά­στια), Χάρη στον κεντρι­κό σχε­δια­σμό και τα κοι­νω­νι­κο­ποι­η­μέ­να μέσα παρα­γω­γής δημιουρ­γή­θη­καν όλες οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την πλή­ρη άνθι­ση της σωμα­τι­κής, πνευ­μα­τι­κής, ψυχι­κής και κοι­νω­νι­κής ισορ­ρο­πί­ας του ανθρώ­που, που εξαρ­τώ­νται από τις συν­θή­κες εργα­σί­ας και ζωής, τις συνο­λι­κές περι­βαλ­λο­ντι­κές και κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες που επη­ρε­ά­ζουν την ικα­νό­τη­τα του για εργα­σία και κοι­νω­νι­κή δρά­ση. Έτσι για παρά­δειγ­μα (δεν θα πρέ­πει να ξεχνά­με) διέ­θε­τε ένα πολύ­πλευ­ρο κρα­τι­κό σύστη­μα προ­α­γω­γής και προ­στα­σί­ας της υγεί­ας, που παρεί­χε σε όλο τον πλη­θυ­σμό δωρε­άν πρό­λη­ψη και ιατρο­φαρ­μα­κευ­τι­κή περί­θαλ­ψη. Αυτό συνέ­βα­λε στην αύξη­ση της διάρ­κειας ζωής των εργα­ζο­μέ­νων και στον περιο­ρι­σμό της νοση­ρό­τη­τας και της θνη­σι­μό­τη­τας του πλη­θυ­σμού, δεί­κτες που χαρα­κτη­ρί­ζουν το επί­πε­δο υγεί­ας ενός λαού και σχε­τί­ζο­νται άμε­σα με το είδος του συστή­μα­τος υγεί­ας που υπάρ­χει σε κάθε χώρα. Πρω­ταρ­χι­κό μέλη­μα στο σοσια­λι­σμό για την εξα­σφά­λι­ση και προ­α­γω­γή της υγεί­ας ήταν η εξά­λει­ψη ‑έστω στα­δια­κή- όλων των παρα­γό­ντων που επι­δρού­σαν αρνη­τι­κά και που κλη­ρο­νο­μή­θη­καν από το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα (μέσα σ’ αυτό και άλλες επι­βιώ­σεις του παρελ­θό­ντος). Το περι­βάλ­λον εδώ έχει πρω­ταρ­χι­κή σημα­σία, τόσο στην εργα­σία, όσο και στην κατοι­κία, γενι­κό­τε­ρα στους όρους δια­βί­ω­σης των ανθρώ­πων. Η κατάρ­γη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης και της κατα­πί­ε­σης στους χώρους δου­λειάς περιο­ρί­ζει την πρό­ω­ρη κατα­πό­νη­ση των δυνά­με­ων, της υγεί­ας των εργα­ζο­μέ­νων. Αλλά οι συν­θή­κες δου­λειάς καλυ­τε­ρεύ­ουν βαθ­μιαία με την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων στη νέα κοι­νω­νία. Στο βαθ­μό λοι­πόν που ανα­πτύσ­σο­νται οι παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις στο σοσια­λι­σμό (π.χ. η μεί­ω­ση της εργά­σι­μης ημέ­ρας, η κατάρ­γη­ση της εντα­τι­κο­ποί­η­σης της εργα­σί­ας, ο περιο­ρι­σμός της βαριάς σωμα­τι­κής εργα­σί­ας, η αύξη­ση του ελεύ­θε­ρου χρό­νου και η δημιουρ­γι­κή αξιο­ποί­η­σή του κλπ.), δημιουρ­γού­νται και οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την εξά­λει­ψη των εξω­γε­νών παρα­γό­ντων βλα­πτι­κής επί­δρα­σης στην υγεία, καθώς και η αντι­με­τώ­πι­ση της πρό­λη­ψης, αλλά και της θερα­πεί­ας. Η προ­ε­πα­να­στα­τι­κή Ρωσία κατεί­χε την πρώ­τη θέση στην εξά­πλω­ση μετα­δο­τι­κών ασθε­νειών. Η πανού­κλα, η χολέ­ρα, η ευλο­γιά και άλλες επι­δη­μί­ες απο­δε­κά­τι­ζαν τον πλη­θυ­σμό και προ­κα­λού­σαν τερά­στιες κατα­στρο­φές στην οικο­νο­μία. Το 1912 περί­που 13 εκα­τομ­μύ­ρια άνθρω­ποι είχαν προ­σβλη­θεί από επι­δη­μι­κές ασθέ­νειες. Μέχρι το 1924 περιο­ρί­στη­καν οι επι­δη­μί­ες και άρχι­σαν να λύνο­νται απο­τε­λε­σμα­τι­κά μια σει­ρά από δύσκο­λα προ­βλή­μα­τα όπως: Σχε­τι­κά με ιατρι­κά στε­λέ­χη, ανά­πτυ­ξη δικτύ­ου θερα­πευ­τι­κών-προ­λη­πτι­κών ιδρυ­μά­των, ο εξο­πλι­σμός τους με τεχνι­κά μέσα, εξά­λει­ψη δια­φο­ρών στην ιατρι­κή περί­θαλ­ψη. Στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1980 περ­νού­σαν κάθε χρό­νο 160 εκα­τομ­μύ­ρια άνθρω­ποι από προ­λη­πτι­κό έλεγ­χο και πάνω από 35 εκα­τομ­μύ­ρια βρί­σκο­νταν σε διαρ­κή ιατρι­κή παρα­κο­λού­θη­ση (παι­διά, εργά­τες, χρό­νια πάσχο­ντες). Λει­τουρ­γού­σαν πάνω από 28 χιλιά­δες γυναι­κεία ιατρεία και παι­δι­κές πολυ­κλι­νι­κές, ενώ στην προ­ε­πα­να­στα­τι­κή Ρωσία υπήρ­χαν μόνο εννέα (9) τέτοια ιατρεία. Για πρώ­τη φορά στον κόσμο καθιε­ρώ­θη­κε η γενι­κή ιατρι­κή παρα­κο­λού­θη­ση των παι­διών από παι­δί­α­τρους και μόνι­μες νοση­λεύ­τριες. Υπήρ­χε ενιαίο όργα­νο διεύ­θυν­σης, το Υπουρ­γείο Υγιει­νής. Αυτό κατηύ­θυ­νε, συντό­νι­ζε, έλεγ­χε τη δου­λειά των ιδρυ­μά­των πρό­λη­ψης και θερα­πεί­ας, εφάρ­μο­ζε ενιαί­ους δοκι­μα­σμέ­νους τρό­πους προ­φύ­λα­ξης, διά­γνω­σης και θερα­πεί­ας. Με ευθύ­νη του κρά­τους λει­τουρ­γού­σαν στα ιατρι­κά ινστι­τού­τα ειδι­κά μαθή­μα­τα για την τελειο­ποί­η­ση» της εκπαί­δευ­σης των για­τρών. Μια φορά στα πέντε χρό­νια όλοι οι για­τροί περ­νού­σαν από αυτά. Οι για­τροί δού­λευαν με βάση τη μειω­μέ­νη εργά­σι­μη εβδο­μά­δα, σε σύγκρι­ση με το μέσο όρο που ίσχυε γενι­κά. Είχαν επί­σης ‑σύμ­φω­να με την εργα­τι­κή νομο­θε­σία- μεγα­λύ­τε­ρη από το μέσο όρο ετή­σια πλη­ρω­μέ­νη άδεια. Η παρα­μο­νή κάποιου ασθε­νή στο νοσο­κο­μείο, η θερα­πεία του και η απο­κα­τά­στα­ση της υγεί­ας του ήταν δωρε­άν. Κατά τη διάρ­κεια της νοση­λεί­ας του όχι μόνο δεν κιν­δύ­νευε να απο­λυ­θεί από την εργα­σία του, αλλά έπαιρ­νε και επί­δο­μα για την προ­σω­ρι­νή απώ­λεια της ικα­νό­τη­τάς του για εργασία.

Αυτά όλα στις δύσκο­λες στιγ­μές της παν­δη­μί­ας δεν πρέ­πει να τα σκε­πά­ζει ο φόβος και η κορο­νοϊο-υστε­ρία αλλά να απο­τε­λέ­σουν πηγή σκέ­ψης και δράσης!

Αλέκος Χατζηκώστας

Δημο­σιο­γρά­φος και εκδό­της της εφη­με­ρί­δας «Η Άλλη Άπο­ψη της Ημα­θί­ας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημο­σιευ­τεί σε εφη­με­ρί­δες, περιο­δι­κά και site εδώ και δεκα­ε­τί­ες, ενώ έχει συμ­με­τά­σχει με ειση­γή­σεις σε μια σει­ρά ιστο­ρι­κά συνέ­δρια και ημε­ρί­δες. Έχει εκδώ­σει 9 βιβλία και συμ­με­τέ­χει σε συλ­λο­γι­κούς τόμους.