Ποιος απελευθέρωσε την Θεσσαλονίκη από τους Ναζί;

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Όταν η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν συμ­φω­νεί μαζί τους τόσο το χει­ρό­τε­ρο για την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Με βάση αυτό το σκε­πτι­κό ορι­σμέ­νοι κύκλοι επι­χει­ρούν τα τελευ­ταία χρό­νια να ξανα­γρά­ψουν την ιστο­ρία, να την φέρουν «στα μέτρα τους», αμφι­σβη­τώ­ντας τα ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα ανα­φο­ρι­κά με την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από τον ΕΛΑΣ τον Οκτώ­βρη του 1944.

Πριν δύο χρό­νια, το 2019, ο βου­λευ­τής της ΝΔ Στρ. Σιμό­που­λος είχε ανα­πα­ρά­γει σε σχε­τι­κή του δήλω­ση την ανι­στό­ρη­τη θεω­ρία ότι τάχα οι Ναζί κατα­κτη­τές της Θεσ­σα­λο­νί­κης την είχαν εγκα­τα­λεί­ψει αμα­χη­τί στις 30 Οκτώ­βρη 1944 και ότι ο ΕΛΑΣ μπή­κε στην πόλη μετά την απο­χώ­ρη­σή τους. Το ίδιο αυτό ψεύ­δος επα­να­λαμ­βά­νε­ται συχνά, τόσο από ακρο­δε­ξιούς πολι­τι­κούς φορείς της πόλης όσο και από συγκε­κρι­μέ­νους πανε­πι­στη­μια­κούς κύκλους που επι­χει­ρούν να κάνουν το «άσπρο-μαύ­ρο».

Ωστό­σο, τα ίδια τα γεγο­νό­τα έρχο­νται τα δια­ψεύ­σουν τους επί­δο­ξους παρα­χα­ρά­κτες της ιστο­ρί­ας. Από τις 22 Οκτώ­βρη 1944 ο ΕΛΑΣ κυριαρ­χού­σε σε ολό­κλη­ρη την Ανα­το­λι­κή Μακε­δο­νία και Δυτι­κή Θρά­κη. Με δια­τα­γή του στρα­τάρ­χη της ΕΣΣΔ Φ. Τομπούλ­χιν, ο οποί­ος είχε απε­λευ­θε­ρώ­σει την Σόφια, οι Βούλ­γα­ροι είχαν απο­συρ­θεί από την ελλη­νι­κή επι­κρά­τεια. Είχαν απο­μεί­νει, ωστό­σο, οι Γερ­μα­νοί κατα­κτη­τές και οι ντό­πιοι συνερ­γά­τες τους, οι οποί­οι δρού­σαν ως οπι­σθο­φυ­λα­κή των Ναζί.

Η Θεσ­σα­λο­νί­κη απο­τε­λού­σε ιδιαί­τε­ρης σημα­σί­ας κέντρο για τους Άγγλους, στους οποί­ους η Γερ­μα­νία είχε συμ­φω­νή­σει να παρα­χω­ρή­σει την πόλη. Γι’ αυτό και οι Άγγλοι, άλλω­στε, φρό­ντι­σαν με κάθε δυνα­τό τρό­πο η απο­χώ­ρη­ση των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των από την Β. Ελλά­δα να γίνει ανε­μπό­δι­στα. Την ύπαρ­ξη συμ­φω­νί­ας Γερ­μα­νών και Άγγλων, που έλα­βε χώρα μυστι­κά στην Λισα­βό­να, επι­βε­βαιώ­νει μαρ­τυ­ρία του υπουρ­γού Πολε­μι­κής Βιο­μη­χα­νί­ας του Χίτλερ, Άλμπερτ Σπε­ερ: «η συμ­φω­νία αυτή (…) αφο­ρού­σε (…) την εκκέ­νω­ση απ’ τα γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα της Ελλά­δος, χωρίς Βρε­τα­νι­κή ενό­χλη­ση (…) Ο Φον Οβεν που ήταν διευ­θυ­ντής τύπου του υπουρ­γεί­ου προ­πα­γάν­δας, ανα­φέ­ρει σε βιβλίο του που έγρα­ψε μετά τον πόλε­μο, ότι ο Γκαί­μπελς είχε μετά­σχει ο ίδιος στις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις για τη σύνα­ψη της συμ­φω­νί­ας αυτής (…) Το τίμη­μα της συμ­φω­νί­ας, κατά τη δική μου γνώ­μη, ήταν να παρα­χω­ρη­θεί η Θεσ­σα­λο­νί­κη από τους Γερ­μα­νούς στους Αγγλους, να μπο­ρέ­σουν να την κατα­λά­βουν αμα­χη­τί και μ’ αυτό τον τρό­πο η Ελλά­δα να περιέλ­θει στο δυτι­κό στρα­τό­πε­δο. Και βέβαια ο Χίτλερ θα δια­τη­ρού­σε ανέ­πα­φες τις δυνά­μεις του που κατεί­χαν τον Ελλη­νι­κό χώρο».

Διό­λου τυχαία, ο Στρα­τη­γός Ρόναλντ Σκό­μπι, υπό τις δια­τα­γές του οποί­ου είχαν περιέλ­θει οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ έπει­τα από την Συμ­φω­νία της Καζέρ­τας (26 Σεπτέμ­βρη 1944), είχε απα­γο­ρεύ­σει στις μεραρ­χί­ες του ΕΛΑΣ Μακε­δο­νί­ας να προ­σεγ­γί­σουν την Θεσ­σα­λο­νί­κη. Την ίδια στιγ­μή, οι Άγγλοι χρη­σι­μο­ποιού­σαν ομά­δες ταγ­μά­των ασφα­λεί­ας και άλλες δοσι­λο­γι­κές οργα­νώ­σεις φασι­στών (βλ. Τσα­ούς Αντών, Κισά Μπα­τζάκ, Μιχά­λα­γας, κλπ) ως οπι­σθο­φυ­λα­κή των Γερ­μα­νών, τους οποί­ους βοη­θού­σαν να απο­χω­ρή­σουν. Στο πλαί­σιο αυτό, μια σει­ρά προ­δο­τι­κές οργα­νώ­σεις, όπως του Τσα­ούς Αντών, «μεταμ­φιέ­ζο­νταν» από τους Άγγλους σε νόμι­μες απε­λευ­θε­ρω­τι­κές οργα­νώ­σεις προ­κει­μέ­νου να βγά­λουν εις πέρας το καθή­κον που τους είχε ανατεθεί.

Ο φόβος των Άγγλων, όπως και της ελλη­νι­κής αστι­κής ηγε­σί­ας, ήταν μην τυχόν προ­λά­βουν οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ και μπουν πρώ­τες στην Θεσ­σα­λο­νί­κη. Την απο­στο­λή παρε­μπό­δι­σης της προ­έ­λα­σης του ΕΛΑΣ προς την πόλη είχε ανα­λά­βει ο συνταγ­μα­τάρ­χης Χρυ­σο­χό­ου, επι­τε­λάρ­χης του στρα­τη­γού – και δωσί­λο­γου πρω­θυ­πουρ­γού – Τσο­λά­κο­γλου. Να τι ανα­φέ­ρει σχε­τι­κό έγγρα­φο των γερ­μα­νι­κών κατο­χι­κών δυνά­με­ων στη Θεσ­σα­λο­νί­κη: «Το κομ­μου­νι­στι­κό στοι­χείο είναι εδώ, όπως και στην Αθή­να, τόσο ισχυ­ρό, που με βεβαιό­τη­τα πρέ­πει να ανα­μέ­νε­ται πρώ­τα η κατά­λη­ψη της πόλης υπό τον EΛΑΣ (…) να χρη­σι­μο­ποιεί­ται γι’ αυτά τα ζητή­μα­τα εκτε­τα­μέ­να ο γενι­κός επι­θε­ω­ρη­τής Χρυ­σο­χό­ου, ο οποί­ος με πρω­το­βου­λία του πρέ­πει να θέτει σε δρά­ση Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας, Αστυ­νο­μία και Χωρο­φυ­λα­κή, όπως το έπρα­ξε ο Ράλ­λης στην Αθή­να».

Με απλά λόγια, Γερ­μα­νοί, Άγγλοι και ντό­πια αστι­κή τάξη ήθε­λαν να απο­φύ­γουν πάση θυσία την προ­έ­λα­ση του ΕΛΑΣ προς την Θεσ­σα­λο­νί­κη. Προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση επι­στρα­τεύ­τη­καν οι ένο­πλοι δοσί­λο­γοι της ΕΕΣ του Κισά Μπα­τζάκ (Παπα­δό­που­λου) και άλλες προ­δο­τι­κές οργα­νώ­σεις, ενώ οι Γερ­μα­νοί απο­φυ­λά­κι­σαν μέχρι και αξιω­μα­τι­κούς του ΕΔΕΣ που κρα­τού­νταν στο στρα­τό­πε­δο «Παύ­λος Μελάς» για την επάν­δρω­ση ένο­πλων ομά­δων ενά­ντια στον ΕΛΑΣ. Στις 16 Οκτώ­βρη ομά­δες ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών επι­τέ­θη­καν σε συνοι­κί­ες της Θεσ­σα­λο­νί­κης που ελέγ­χο­νταν από τον ΕΛΑΣ. Γρά­φει σχε­τι­κά η εφη­με­ρί­δα «Ελευ­θε­ρία» του ΕΑΜ: «Ο Χρυ­σο­χό­ου (…) έστει­λε τα τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας και τους αλή­τες του Κυριά­κου Παπα­δό­που­λου (Κισά­μπα­τζακ) στις λαϊ­κές συνοι­κί­ες της Θεσ­σα­λο­νί­κης για να τις μετα­τρέ­ψει σε σφα­γείο… Με τα παλι­κά­ρια του ΕΛΑΣ επι­κε­φα­λής σε παλ­λαϊ­κό ξεση­κω­μό οι κάτοι­κοι της Νεά­πο­λης και των γύρω συνοι­κιών τσά­κι­σαν τις ορδές των επι­δρο­μέ­ων και ξάπλω­σαν πάνω από 100 νεκρούς και τραυ­μα­τί­ες».

Η επι­χεί­ρη­ση να τρο­μο­κρα­τη­θεί ο λαός της Θεσ­σα­λο­νί­κης και να απο­σο­βη­θεί η απε­λευ­θέ­ρω­σή της από τον ΕΛΑΣ έπε­σε στο κενό. Η πόλη είχε από μέρες περι­κυ­κλω­θεί στα­δια­κά από μονά­δες του Ελλη­νι­κού Λαϊ­κού Απε­λευ­θε­ρω­τι­κού Στρα­τού που δρού­σαν σε γει­το­νι­κές περιο­χές, όπως το 31ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ Χαλ­κι­δι­κής, το 19ο Σύνταγ­μα Νιγρί­τας, το 3ο Τάγ­μα του 13ου Συντάγ­μα­τος Κιλ­κίς. Ταυ­τό­χρο­να με την δρά­ση των μονά­δων αυτών, δυνά­μεις του εφε­δρι­κού ΕΛΑΣ στη Θεσ­σα­λο­νί­κη προ­κα­λού­σαν φθο­ρές στα κατο­χι­κά στρα­τεύ­μα­τα, προ­στα­τεύ­ο­ντας ταυ­τό­χρο­να καί­ρια σημεία της πόλης. Ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον παρου­σιά­ζει η μαρ­τυ­ρία ενός ανθρώ­που που έζη­σε από πρώ­το χέρι εκεί­νες τις μέρες. Του ΕΛΑ­Σί­τη Θανά­ση Παπα­γε­ωρ­γί­ου ο οποί­ος ήταν από τους πρώ­τους αντάρ­τες που εισήλ­θαν θριαμ­βευ­τι­κά στην ελεύ­θε­ρη Θεσσαλονίκη.

Ο Θ. Παπα­θα­να­σί­ου, διευ­θυ­ντής του 1ου Επι­τε­λι­κού Γρα­φεί­ου της 11ης Μεραρ­χί­ας του ΕΛΑΣ, εξι­στο­ρεί σε συνέ­ντευ­ξή του στον «Ριζο­σπά­στη»:

«Ένα μήνα και περισ­σό­τε­ρο πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση, τα τμή­μα­τα του 31ου Συντάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ, που βρί­σκο­νταν στην περιο­χή Χαλ­κι­δι­κής, του 19ου Συντάγ­μα­τος (περιο­χή Νιγρί­τας) και του 13ου που βρί­σκο­νταν στην περιο­χή Κιλ­κίς, εκκα­θα­ρί­ζο­ντας τις περιο­χές αυτές, προ­ω­θού­νταν διαρ­κώς προς τη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Επί­σης η 11η Μεραρ­χία προ­χω­ρού­σε από τα Σεφα­νι­νά, μπή­κε στα Ριζά Χαλ­κι­δι­κής, έφτα­σε στην Πετρο­κέ­ρα­σα, από κει στο Λιβά­δι. Στην συνέ­χεια εγκα­τα­στά­θη­κε στο Χορ­τιά­τη. Λίγες μέρες πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση, τα 3 αυτά συντάγ­μα­τα είχαν πλευ­ρί­σει τη Θεσ­σα­λο­νί­κη και στις 25 Οχτώ­βρη, αφού απώ­θη­σαν όλες τις γερ­μα­νι­κές και ταγ­μα­τα­λή­τι­κες δυνά­μεις πλη­σί­α­σαν τα βόρεια προ­ά­στια της πόλης. Η 11η Μεραρ­χία προ­ω­θή­θη­κε και εγκα­τα­στά­θη­κε στην περιο­χή της ακρό­πο­λης, που ήταν ήδη ελεύ­θε­ρη, όπως και οι άλλες ακραί­ες συνοι­κί­ες χάρη στις επι­θέ­σεις του εφε­δρι­κού ΕΛΑΣ. Ο εφε­δρι­κός ΕΛΑΣ και οι ΕΑΜι­κές και ΕΠΟ­Νί­τι­κες οργα­νώ­σεις, χτυ­πού­σαν ανε­λέ­η­τα τους Γερ­μα­νούς που τολ­μού­σαν να εμφα­νι­στούν προς τις βόρειες συνοι­κί­ες και μαζί και τους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες που είχαν περιο­ρί­σει σε μια μικρή περιο­χή γύρω στο κέντρο. Στο 19ο σύνταγ­μα επι­κε­φα­λής ήταν ο Ραφτού­δης, στο 13ο ένας λοχα­γός του ιππι­κού που λεγό­ταν Γιάν­νας και στο 31ο ήταν ο Αλέ­κος Παπα­γε­ωρ­γί­ου. Επι­κε­φα­λής της 11ης Μεραρ­χί­ας ήταν ο Γιάν­νης Παπα­θα­να­σί­ου, ταγ­μα­τάρ­χης ε.α. του ταχτι­κού στρα­τού. Αυτά τα τμή­μα­τα περι­κύ­κλω­σαν τη Θεσ­σα­λο­νί­κη και οι Γερ­μα­νοί δεν είχαν πια διέ­ξο­δο. Και όταν άρχι­σε η απο­χώ­ρη­σή του­ςα­πό τη συμπρω­τεύ­ου­σα, δέχτη­καν το ανε­λέ­η­το χτύ­πη­μα από τον ΕΛΑΣ, που τους απο­δε­κά­τη­σε. Μέχρι να φτά­σουν στα σύνο­ρα είχαν πάθει φοβε­ρή ζημιά. Έμει­ναν ορι­σμέ­να κατά­λοι­πα, τα οποία εξου­δε­τε­ρώ­θη­καν μέσα στη Σερ­βία. Η κάθο­δος των τμη­μά­των του ΕΛΑΣ στο κέντρο της Θεσ­σα­λο­νί­κης, έγι­νε το πρωί της 30ης Οχτώ­βρη 1944. Και μαζί με τον συνα­γω­νι­στή Κώστα Τσι­νά­ρη, μας έτυ­χε η μεγά­λη τιμή να είμα­στε οι πρώ­τοι αντάρ­τες που φτά­σα­με στο κέντρο της πόλης μετά την απο­χώ­ρη­ση των Γερ­μα­νών […] Στην συνέ­χεια, μετά από λίγη ώρα άρχι­σαν να φτά­νουν συντε­ταγ­μέ­να τα τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ. Πάνω από 100.000 λαού απο­θέ­ω­ναν τους ελευ­θε­ρω­τές αντάρ­τες. Ήταν οι ωραιό­τε­ρες στιγ­μές της ζωής μου, στιγ­μές μεγα­λεί­ου και εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής λεβε­ντιάς». («Ριζο­σπά­στης», 30/10/1983, σελ. Β6).

Οι ηρωϊκές μάχες του ΕΛΑΣ για την Θεσσαλονίκη

Μια σημα­ντι­κή πτυ­χή που απο­κρύ­πτε­ται από τους παρα­χα­ρά­κτες της ιστο­ρί­ας είναι ότι, πρω­τού αρχί­σει η επί­θε­ση του ΕΛΑΣ για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης, οι δυνά­μεις του ΕΑΜ είχαν δώσει την ευκαι­ρία στους Γερ­μα­νούς και τους ντό­πιους συνερ­γά­τες τους να παρα­δο­θούν. Προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση στε­λέ­χη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ επι­χεί­ρη­σαν να δια­πραγ­μα­τευ­τούν με τους κατα­κτη­τές την άνευ όρων παρά­δο­ση των γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των στην διοί­κη­ση του ΕΛΑΣ. Έτσι θα μπο­ρού­σαν να απο­φευ­χθούν απώ­λειες αμά­χων και άλλες άσκο­πες κατα­στρο­φές. Οι δια­πραγ­μα­τευ­σεις όμως απέ­τυ­χαν, δίνο­ντας το έναυ­σμα για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της πόλης από τον ΕΛΑΣ.

Οι δια­στρε­βλω­τές της ιστο­ρί­ας ισχυ­ρί­ζο­νται ότι τα γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα είχαν, δήθεν, απο­χω­ρή­σει από την Θεσ­σα­λο­νί­κη όταν έφτα­σαν οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ στις 30 Οκτώ­βρη 1944. Ωστό­σο, μια σει­ρά αδιαμ­φι­σβή­τη­τα γεγο­νό­τα που έλα­βαν χώρα την ημέ­ρα εκεί­νη στην πόλη δια­ψεύ­δουν το ψευ­δε­πί­γρα­φο αφή­γη­μα περί «αμα­χη­τί απο­χώ­ρη­σης» των Γερ­μα­νών. Υπενθυμίζουμε:

Το πρωί της 30ης Οκτώ­βρη 1944 γερ­μα­νι­κές δυνά­μεις προ­έ­βη­σαν σε δύο ανα­τι­νά­ξεις στο χώρο του λιμα­νιού της Θεσ­σα­λο­νί­κης, ενώ επι­χεί­ρη­σαν να ανα­τι­νά­ξουν το κεντρι­κό υδρα­γω­γείο της πόλης στην περιο­χή της Πανα­γιάς Φανε­ρω­μέ­νης και την Ηλε­κτρι­κή Εται­ρεία. Στό­χος τους ήταν να δια­κό­ψουν την υδρο­δό­τη­ση και ηλε­κτρο­δό­τη­ση της πόλης. Η έγκαι­ρη παρέμ­βα­ση του 3ου Τάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ τους ανα­χαί­τι­σε σώζο­ντας το υδρα­γω­γείο και την Ηλεκτρική.

Να τι λέει ένας από τους πρω­τα­γω­νι­στές εκεί­νων των ημε­ρών, ο αγω­νι­στής του 3ου Τάγ­μα­τος Γιάν­νης Πατσα­κί­δης: «Η απο­στο­λή του Τάγ­μα­τός μας, που ήταν να εμπο­δί­σου­με την ανα­τί­να­ξη της Ηλε­κτρι­κής Εται­ρί­ας και του υδρα­γω­γεί­ου επι­τεύ­χθη­κε. Ωστό­σο οι Γερ­μα­νοί υπο­χω­ρώ­ντας ανα­τί­να­ξαν τις τηλε­φω­νι­κές και ηλε­κτρι­κές παρο­χές έξω από τη Σταυ­ρού­πο­λη. Η μάχη όμως είχε κερ­δη­θεί. Οι απε­λευ­θε­ρω­τι­κές δυνά­μεις παρα­λάμ­βα­ναν τις συνοι­κί­ες και το κέντρο της πόλης, ενώ παντού ξεχύ­νο­νταν κόσμος χαρού­με­νος, ευτυ­χι­σμέ­νος». («Θεσ­σα­λο­νί­κη», 30/10/1981)

Στη ΧΑΝΘ δόθη­κε σκλη­ρή μάχη μετα­ξύ δυνά­με­ων του ΕΛΑΣ και Γερ­μα­νών-ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών, που κατέ­λη­ξε με την παρά­δο­ση των φασι­στών. Ανά­λο­γες μάχες δόθη­καν από το 13ο Σύνταγ­μα ΕΛΑΣ στην περιο­χή του Ωραιο­κά­στρου όπου είχαν απο­τρα­βη­χθεί γερ­μα­νι­κές και ντό­πιες προ­δο­τι­κές ομά­δες. Ιστο­ρι­κό ντο­κου­μέ­ντο πέραν πάσης αμφι­βο­λί­ας απο­τε­λούν μέχρι σήμε­ρα οι τάφοι στα νεκρο­τα­φεία της Νέας Σάντας στους οποί­ους ανα­γρά­φε­ται ως ημε­ρο­μη­νία θανά­του η 30η Οκτώ­βρη 1944.

Σε τηλε­γρά­φη­μα του στρα­τη­γεί­ου της Ομά­δας Μεραρ­χιών Μακε­δο­νί­ας (ΟΜΜ) προς το αρχη­γείο του ΕΛΑΣ την ίδια ημέ­ρα ανα­φέ­ρο­νται μετα­ξύ άλλων: «Τμή­μα­τά μας εισήλ­θαν Θεσ­σα­λο­νί­κη σήμε­ρον 3ην μετά μεσημ­βρία, στοπ, λαός Θεσ­σα­λο­νί­κης έξαλ­λος από ενθου­σια­σμό δια­τρέ­χει οδούς πόλε­ως ενα­γκα­λι­ζό­με­νος αντάρ­τες, στοπ, εργο­στά­σια ηλε­κτρι­σμού και μύλος Αλα­τί­νι κατό­πιν επεμ­βά­σε­ως Ε.Λ.Α.Σ., διε­σώ­θη­καν, στοπ. Εστία εθνο­προ­δο­τών ΧΑΝ παρέ­δω­σε βαρύ οπλι­σμό, στοπ. Θα ανα­γκα­στεί εις παρά­δο­σιν, στοπ. Τμή­μα­τά μας προ­σα­να­το­λί­ζο­νται προς δυτι­κόν τμή­μα πόλε­ως για χτυ­πή­μα­τα, στοπ (…) Παρόν τηλε­γρά­φη­μα παρα­κα­λώ δοθεί ΠΓ του ΚΚΕ, στοπ».

Το ερώτημα «ποιός απελευθέρωσε την Θεσσαλονίκη από τη ναζιστική κατοχή» είναι, λοιπόν, απαντημένο από την ίδια την ιστορία: Την Θεσσαλονίκη την απελευθέρωσε από τους Γερμανούς και τους ντόπιους ταγματασφαλίτες το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κύριος αιμοδότης του οποίου υπήρξε το ΚΚΕ. Αυτή είναι μια αλήθεια που δεν σβήνεται, δεν διαγράφεται, δεν παραχαράσεται, όσο κι’ αν το προσπαθούν τα αστικά επιτελεία και ο αντικομμουνιστικός αναθεωρητισμός της Ιστορίας.

Χτυ­πούν το παρελ­θόν με το βλέμ­μα στραμ­μέ­νο στο μέλ­λον. Ξέρουν πως την Ιστο­ρία την γρά­φουν οι λαοί με την πάλη τους, ενά­ντια σε ξένους και ντό­πιους κατα­κτη­τές και δυνά­στες. Αυτό φοβού­νται και γι’ αυτό στο­χεύ­ουν στο πέρα­σμα της ιστο­ρι­κής μνή­μης στη λήθη.  Η Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι της ένδο­ξης και ηρω­ϊ­κής πάλης του ελλη­νι­κού λαού ενά­ντια στην τρι­πλή φασι­στι­κή κατο­χή. Μια πάλη που απο­τε­λεί αστεί­ρευ­τη πηγή έμπνευ­σης και διδαγ­μά­των για τις νεό­τε­ρες γενιές, για το σήμε­ρα και το αύριο του λαού μας.