Πρωτοχρονιά με σούπερ Σελήνη και πεφταστέρια

Δύο φορές θα υπάρ­ξει υπέρ-Σελή­νη το 2018 και η πρώ­τη θα είναι με το «καλη­μέ­ρα» του νέου έτους, λίγο πριν τα χαρά­μα­τα της Τρί­της, 2 Ιανουα­ρί­ου. Θα είναι το πιο μεγά­λο και φωτει­νό φεγ­γά­ρι όλου του 2018. Λίγο μετά, το βρά­δυ της Τετάρ­της 3 Ιανουα­ρί­ου θα κορυ­φω­θεί και η πρώ­τη βρο­χή διατ­τό­ντων του έτους, οι Τεταρ­τί­δες, αλλά το δυνα­τό φεγ­γά­ρι σχε­δόν θα τις «σβή­σει».

Η σού­περ-Σελή­νη (ή υπέρ-Σελή­νη) θα συμ­βεί στις 04:24 ώρα Ελλά­δας, όταν θα υπάρ­ξει παν­σέ­λη­νος, ενώ λίγο νωρί­τε­ρα, περί­που στις 11 το βρά­δυ της 1ης Ιανουα­ρί­ου, το φεγ­γά­ρι θα έχει βρε­θεί στην κοντι­νό­τε­ρη από­στα­σή του από τη Γη (περί­που στα 356.600 χιλιό­με­τρα). Κάτι ανά­λο­γο θα συμ­βεί μόνο άλλη μια φορά μέσα στο 2018, στις 30 Ιανουα­ρί­ου, ενώ είχε προη­γη­θεί η υπερ-σελή­νη της 3ης Δεκεμβρίου.

Ο Ιανουά­ριος θα έχει και μια δεύ­τε­ρη παν­σέ­λη­νο. Μάλι­στα η επό­με­νη παν­σέ­λη­νος της 31ης Ιανουα­ρί­ου θα συν­δυα­σθεί με μια ολι­κή έκλει­ψη της Σελή­νης. Θα έχει προη­γη­θεί στις 30 Ιανουα­ρί­ου, περί­που στις 12 το μεση­μέ­ρι ώρα Ελλά­δας, άλλη μια σού­περ-Σελή­νη, με το φεγ­γά­ρι σε από­στα­ση 359.000 χιλιο­μέ­τρων από τη Γη.

Η Σελή­νη ακο­λου­θεί μια ελλει­πτι­κή τρο­χιά και η από­στα­σή της από τον πλα­νή­τη μας δεν είναι στα­θε­ρή. Έτσι, τόσο το κοντι­νό­τε­ρο σημείο της (περί­γειο), όσο και το πιο μακρι­νό (από­γειο), εμφα­νί­ζουν αυξο­μειώ­σεις από μήνα σε μήνα. Η μέση από­στα­ση Γης-Σελή­νης (περί­που 383.000 χιλιό­με­τρα σύμ­φω­να με τη NASA) αυξά­νε­ται κατά περί­που 5% στο από­γειο και μειώ­νε­ται κατά 5% στο περίγειο.

Ο όρος υπέρ-Σελή­νη ή σού­περ-Σελή­νη, που σημαί­νει ότι η παν­σέ­λη­νος συμπί­πτει με το περί­γειο, δεν είναι επι­στη­μο­νι­κός, αλλά δημιουρ­γή­θη­κε το 1979 από τον αστρο­λό­γο Ρίτσαρντ Νόλε. Έχει υιο­θε­τη­θεί επί­σης από μερι­κούς ο όρος μικρο-Σελή­νη ή μίνι-Σελή­νη, όταν η παν­σέ­λη­νος συμπί­πτει με το από­γειο. Για να υπάρ­χει σού­περ-Σελή­νη, το φεγ­γά­ρι πρέ­πει να απέ­χει λιγό­τε­ρα από 360.000 χιλιό­με­τρα από το κέντρο της Γης.

Σε μια σού­περ-Σελή­νη το φεγ­γά­ρι φαί­νε­ται περί­που 7% μεγα­λύ­τε­ρο από μια τυπι­κή παν­σέ­λη­νο και έως 14% μεγα­λύ­τε­ρο από μια μικρο-παν­σέ­λη­νο (όταν το φεγ­γά­ρι βρί­σκε­ται στο από­γειο). Επί­σης στη σού­περ-Σελή­νη το φεγ­γά­ρι φαί­νε­ται 16% πιο φωτει­νό σε σχέ­ση με μια μέση παν­σέ­λη­νο και 30% φωτει­νό­τε­ρο από ό,τι μια μικρο-πανσέληνος.

Οι υπερ-παν­σέ­λη­νοι στο βόρειο ημι­σφαί­ριο κατά τους μήνες του χει­μώ­να φαί­νο­νται μεγα­λύ­τε­ρες από ό,τι τον υπό­λοι­πο χρό­νο, επει­δή αυτή την επο­χή του χρό­νου η Γη βρί­σκε­ται πιο κοντά στον Ήλιο. Λόγω αυτού του γεγο­νό­τος, η βαρύ­τη­τα του Ήλιου έλκει το φεγ­γά­ρι πιο κοντά στη Γη. Έτσι, μια χει­μω­νιά­τι­κη σού­περ-Σελή­νη δεί­χνει μεγα­λύ­τε­ρη και φωτει­νό­τε­ρη από μια καλο­και­ρι­νή- αλλά συχνά είναι πιο δύσκο­λο να την απο­λαύ­σει κανείς λόγω των δυσμε­νών και­ρι­κών συνθηκών.

Σε κάθε περί­πτω­ση, η καλύ­τε­ρη στιγ­μή για να δει κανείς μια υπερ-παν­σέ­λη­νο, είναι αμέ­σως μόλις το φεγ­γά­ρι «ανα­τεί­λει» λίγο πάνω από τη γραμ­μή του ορί­ζο­ντα. Στη θέση αυτή, το φεγ­γά­ρι φαί­νε­ται μεγα­λύ­τε­ρο και λαμπρό­τε­ρο από ό,τι όταν σηκώ­νε­ται ψηλά στον ουρα­νό, επει­δή όταν είναι χαμη­λά, μπο­ρεί κανείς να το συγκρί­νει με στοι­χεία του τοπί­ου (λόφους, κτί­ρια κ.α).

Κι επει­δή κατά και­ρούς εκφρά­ζο­νται ανη­συ­χί­ες ότι μια σού­περ-Σελή­νη μπο­ρεί να «πυρο­δο­τή­σει» φυσι­κές κατα­στρο­φές, οι επι­στή­μο­νες της NASA και άλλοι που έχουν μελε­τή­σει το ζήτη­μα, δεν επι­βε­βαιώ­νουν αυτές τις φοβίες.

Τεταρτίδες

Όπως κάθε χρο­νιά, το νέο αστρο­νο­μι­κό έτος ξεκι­νά με μια βρο­χή διατ­τό­ντων αστέ­ρων, τις Τεταρ­τί­δες (Quadrantids), που διαρ­κούν από τις 22 Δεκεμ­βρί­ου έως τις 17 Ιανουα­ρί­ου και φέτος θα κορυ­φω­θούν νωρίς το βρά­δυ της Τετάρ­της 3 Ιανουα­ρί­ου (περί τις 23:00 ώρα Ελλά­δας) έως τα χαρά­μα­τα της Πέμ­πτης. Όμως η παν­σέ­λη­νος ‑και μάλι­στα υπέρ-Σελή­νη- που θα έχει προη­γη­θεί, θα «σβή­σει» με τη λάμ­ψη της τα περισ­σό­τε­ρα μετέ­ω­ρα από τον νυχτε­ρι­νό ουρανό.

Οι Τεταρ­τί­δες είναι καλύ­τε­ρα ορα­τές στα πιο βόρεια γεω­γρα­φι­κά πλά­τη, ιδί­ως σε κατεύ­θυν­ση βορεια­να­το­λι­κή στον ουρα­νό. Εμφα­νί­ζουν στο απο­κο­ρύ­φω­μά τους έως 40 μετέ­ω­ρα την ώρα, που εισέρ­χο­νται στην ατμό­σφαι­ρα της Γης με ταχύ­τη­τα άνω των 40 χιλιο­μέ­τρων ανά δευ­τε­ρό­λε­πτο, ενώ έχουν ανα­φερ­θεί έως και 120 μετέ­ω­ρα κάποιες χρο­νιές. Λόγω της υπέρ-Σελή­νης στις αρχές Ιανουα­ρί­ου, τα ορα­τά μετέ­ω­ρα ανα­μέ­νε­ται να μην ξεπε­ρά­σουν τα δέκα έως 25 ανά ώρα και αυτό μόνο σε περιο­χές με σκο­τει­νό ουρα­νό χωρίς αστι­κή φωτορύπανση.

Είναι μια βρο­χή διατ­τό­ντων λιγό­τε­ρο γνω­στή από άλλες όπως των Λεο­ντι­δών, των Ωριω­νι­δών και των Διδυ­μί­δων, καθώς τα μετέ­ω­ρά της είναι πιο αχνά, αλλά συχνά φωτί­ζουν τον ουρα­νό με ασυ­νή­θι­στα γιγά­ντιες «ουρές».

Η συγκε­κρι­μέ­νη βρο­χή από «πεφτα­στέ­ρια» έχει πάρει το όνο­μά της από έναν αχνό αστε­ρι­σμό (Quadrans Muralis ή Επι­τοί­χιος Τετράς — ήταν ένα αρχαίο αστρο­νο­μι­κό εργα­λείο πριν την εφεύ­ρε­ση του τηλε­σκο­πί­ου), τον οποίο είχε ανα­κα­λύ­ψει ο Γάλ­λος αστρο­νό­μος Ζερόμ Λαλάντ το 1795, αλλά δεν υπάρ­χει πια.

Σήμε­ρα η πηγή προ­έ­λευ­σης των μετε­ώ­ρων φαί­νε­ται να είναι ο αστε­ρι­σμός του Βοώ­τη, στον οποίο η Επι­τοί­χιος Τετράς ενσω­μα­τώ­θη­κε το 1922, όταν η Διε­θνής Αστρο­νο­μι­κή Ένω­ση προσ­διό­ρι­σε τους 88 αστε­ρι­σμούς που υπάρ­χουν σήμερα.

Οι αστρο­νό­μοι δεν είναι ακό­μη σίγου­ροι ποιός ήταν ο διερ­χό­με­νος κομή­της, ο οποί­ος άφη­σε πίσω του την ουρά σκό­νης και σωμα­τι­δί­ων, που μετα­τρέ­πο­νται σε μετέ­ω­ρα κάθε φορά που η Γη δια­σταυ­ρώ­νε­ται με την τρο­χιά τους. Είναι πιθα­νό να πρό­κει­ται για τον αστε­ροει­δή «2003 ΕΗ1» δια­μέ­τρου περί­που δύο χιλιο­μέ­τρων, που απο­τε­λεί απο­μει­νά­ρι ενός πρώ­ην κομή­τη, του C/1490 Y1. Ο αστε­ροει­δής επί­ση­μα ανα­κα­λύ­φθη­κε το 2003, αλλά τον μητρι­κό κομή­τη είχαν παρα­τη­ρή­σει πρώ­τοι οι Κινέ­ζοι, Ιάπω­νες και Κορε­ά­τες αστρο­νό­μοι ήδη από τον 15ο αιώνα.

Οι πρώ­τες παρα­τη­ρή­σεις των διατ­τό­ντων Τεταρ­τι­δών στην Ευρώ­πη έγι­ναν από το Αστε­ρο­σκο­πείο των Βρυ­ξελ­λών το 1825.