Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Πόσο ευεργέτες υπήρξαν οι εθνικοί μας ευεργέτες;

Γρά­φει η ofisofi //

Η κυβέρ­νη­ση Κ. Καρα­μαν­λή το 2007 καθιέ­ρω­σε να γιορ­τά­ζε­ται στις 30 Σεπτεμ­βρί­ου κάθε χρό­νου η Ημέ­ρα μνή­μης των Εθνι­κών Ευεργετών.

Ο όρος Εθνι­κός Ευερ­γέ­της μου προ­κα­λού­σε πάντα μεγά­λη απο­ρία για­τί δεν μπο­ρού­σα να κατα­λά­βω το είδος, το μέγε­θος και την αξία της ευερ­γε­σί­ας που ο καθέ­νας από αυτούς πρό­σφε­ρε στην Ελλά­δα.  Βέβαια αν κοι­τά­ξει κανείς γύρω του σε όλη την επι­κρά­τεια από το πιο μικρό χωριό  έως τη μεγά­λη πόλη  θα βρει κτί­ρια με το όνο­μά τους  ή κάποιες υπο­τρο­φί­ες για τις σπου­δές νέων ή την προι­κο­δό­τη­ση κορι­τσιών. Θετι­κά όλα αυτά, αλλά το ερώ­τη­μα είναι πώς έγι­ναν τόσο πλού­σιοι αυτοί οι άνθρω­ποι και κατά πόσο συνέ­βα­λαν  με τον πλού­το τους στην ανά­πτυ­ξη  και την πρό­ο­δο της Ελλά­δας  τόσο οικο­νο­μι­κά όσο και πνευ­μα­τι­κά. Η εξέ­λι­ξη της Ελλά­δας δια­χρο­νι­κά, η φτώ­χεια, η εγκα­τά­λει­ψη, ο αναλ­φα­βη­τι­σμός, η απου­σία ιατρι­κής και φαρ­μα­κευ­τι­κής φρο­ντί­δας, ο μαρα­σμός της επαρ­χί­ας, η αστυ­φι­λία, η  μετα­νά­στευ­ση, οι πελα­τεια­κές σχέ­σεις, η ρου­σφε­το­κρα­τία, οι άγριες συν­θή­κες εργα­σια­κής εκμε­τάλ­λευ­σης, οι κάθε είδους ανι­σό­τη­τες και η ίδια η μορ­φή και η δομή  του νεο­ελ­λη­νι­κού κρά­τους, δεν μαρ­τυ­ρούν  τη συμ­βο­λή τους στην ανά­πτυ­ξή της παρά μόνο την ατο­μι­κή ή οικο­γε­νεια­κή τους ευη­με­ρία, την πολι­τι­κή  ανά­δει­ξη αρκε­τών από αυτούς και την  προ­βο­λή  τους μέσα από τις φιλαν­θρω­πι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες και τις  αγα­θο­ερ­γί­ες. Να σε κάψω Γιάν­νη να σ’ αλεί­ψω μέλι, που λέει ο λαός.

Το φαι­νό­με­νο αυτό είναι σύν­θε­το και πολύ­πλο­κο και βεβαί­ως δεν ανα­λύ­ε­ται ούτε εξα­ντλεί­ται σε αυτές τις λίγες γραμ­μές που απλά το σκια­γρα­φούν  Καλό είναι  όμως να το μελε­τή­σου­με σε συν­δυα­σμό με τις ιστο­ρι­κές συν­θή­κες, οικο­νο­μι­κές, κοι­νω­νι­κές και πολι­τι­κές, της επο­χής που γεν­νή­θη­κε, δηλα­δή του 18ου και των αρχών του 19ου αιώ­να και σε συνάρ­τη­ση πάντα με την εμφά­νι­ση και ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος και τις αλλα­γές που έφε­ρε στην παγκό­σμια οικονομία.

Τα χρό­νια εκεί­να οι έλλη­νες Φανα­ριώ­τες, οι έμπο­ροι και οι καρα­βο­κύ­ρη­δες  ίδρυαν παροι­κί­ες έξω από τα όρια της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας. Οι Έλλη­νες της δια­σπο­ράς, όπως λέγο­νται. Αυτές οι παροι­κί­ες δημιουρ­γή­θη­καν σε περιο­χές σημα­ντι­κές για την άσκη­ση του αποι­κιο­κρα­τι­κού εμπο­ρί­ου.  Ας μην ξεχνά­με ότι η αποι­κιο­κρα­τι­κή πολι­τι­κή των μεγά­λων ευρω­παϊ­κών δυνά­με­ων κυριαρ­χού­σε  σχε­δόν σε όλο τον κόσμο. Οι πάροι­κοι ασχο­λού­νταν με εργα­σί­ες που τους δια­φο­ρο­ποιού­σαν μετα­ξύ τους και οι οικο­νο­μι­κές δρα­στη­ριό­τη­τές τους ήταν σχε­τι­κές με την ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα τού καθέ­να αλλά και το κομ­μά­τι του παγκό­σμιου κεφα­λαί­ου που εξυ­πη­ρε­τού­σαν με τη δρά­ση τους. Οι παροι­κί­ες των  Ελλή­νων εξυ­πη­ρε­τού­σαν γαλ­λι­κά, αυστρια­κά, βρε­τα­νι­κά ή ρωσι­κά συμ­φέ­ρο­ντα ανά­λο­γα με το έδα­φος στο οποίο βρίσκονταν.

Ήδη από τα τέλη του 17ου αι. και τις αρχές του 18ου με τις Συν­θή­κες του Κάρ­λο­βιτς (1699)  και του Πασ­σά­ρο­βιτς (1718) δόθη­καν σημα­ντι­κά προ­νό­μια σε αυτούς που ήθε­λαν να φύγουν από την Ανα­το­λή και την Βαλ­κα­νι­κή και να πάνε στην Αυστρία, Ουγ­γα­ρία, Τραν­συλ­βα­νία. Τα προ­νό­μια αυτά δια­μόρ­φω­ναν ευνοϊ­κές συν­θή­κες για όσους ήθε­λαν να ασχο­λη­θούν  με το εμπό­ριο και τη βιο­τε­χνία. Για παρά­δειγ­μα η κυβέρ­νη­ση της Αυστρί­ας, επει­δή δεν είχε προ­σβά­σεις στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία, προ­σπά­θη­σε με προ­νό­μια να δελε­ά­σει τους εμπό­ρους  των περιο­χών αυτών. Ο δρό­μος για την Ανα­το­λή περ­νού­σε από τη Μακε­δο­νία και τη Θρά­κη. Αυτές οι περιο­χές εφάρ­μο­ζαν το σύστη­μα της μονο­καλ­λιέρ­γειας εξα­σφα­λί­ζο­ντας φτη­νές πρώ­τες ύλες στα ευρω­παϊ­κά κέντρα μετα­φέ­ρο­ντάς τες από τα οθω­μα­νι­κά εδά­φη. Στην ουσία το σύστη­μα αυτό  το είχαν επι­βά­λει οι μεγά­λες αποι­κιο­κρα­τι­κές χώρες και εξυ­πη­ρε­τού­σε το εξω­τε­ρι­κό εμπό­ριο με αυτές.

Κατά τον 18ο αιώ­να η οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη των ελλη­νι­κών περιο­χών της οθω­μα­νι­κής αυτο­κρα­το­ρί­ας χαρα­κτη­ρι­ζό­ταν ακρι­βώς από αυτή τη δια­δι­κα­σία. Οι πρα­μα­τευ­τές μετέ­φε­ραν τις πρώ­τες ύλες στην Ευρώ­πη και σιγά σιγά  απο­κτώ­ντας χρή­μα­τα μετα­τρέ­πο­νταν σε εμπό­ρους και στα­δια­κά  εξε­λίσ­σο­νταν σε τρα­πε­ζί­τες  συν­δέ­ο­ντας τα συμ­φέ­ρο­ντά τους με εκεί­να των αποι­κιο­κρα­τών και απο­κτού­σαν παντο­δυ­να­μία ως άτο­μα αφού κάθε εμπο­ρι­κή και οικο­νο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα συν­δε­ό­ταν με την αποι­κιο­κρα­τία και τον ανερ­χό­με­νο καπιταλισμό .

Γι’ αυτό το λόγο αν και οι Έλλη­νες πάροι­κοι ήταν πολύ πλού­σιοι, η σχέ­ση τους και η εξάρ­τη­σή τους από τον καπι­τα­λι­στι­κό τρό­πο παρα­γω­γής και κατα­με­ρι­σμό της εργα­σί­ας δεν τους επέ­τρε­πε να ανα­πτύ­ξουν της παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις της χώρας τους παρά μόνο στο βαθ­μό που το απαι­τού­σαν  οι ανά­γκες της αγοράς.

Αυτός ήταν ο ρόλος των εμπό­ρων του παροι­κια­κού ελλη­νι­σμού το 18ο και αρχές του 19ου αιώ­να. Όσοι προ­σπά­θη­σαν να δια­φο­ρο­ποι­η­θούν είτε χρε­ω­κό­πη­σαν  είτε άλλα­ξαν επάγγελμα.

Αν παρα­τη­ρή­σει κανείς τις περιο­χές που ιδρύ­θη­καν οι ελλη­νι­κές παροι­κί­ες θα δια­πι­στώ­σει ότι κυριαρ­χού­σαν η Αγγλία, η Γαλ­λία και η Ρωσία. Επο­μέ­νως υπήρ­χε έντο­νος αντα­γω­νι­σμός ανά­με­σα σε αυτές τις χώρες για το ποια θα κυριαρ­χή­σει στα εδά­φη της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας και στη θάλασ­σα της Μεσο­γεί­ου. Η κάθε δύνα­μη ήθε­λε να αξιο­ποι­ή­σει για λογα­ρια­σμό της την εμπο­ρι­κή ναυ­τι­λία και οι συν­θή­κες ευνό­η­σαν την ανά­πτυ­ξη της ελλη­νι­κής εμπο­ρι­κής ναυτιλίας.

Η Αγγλία χαρα­κτη­ρι­στι­κά αξιο­ποί­η­σε τους Φανα­ριώ­τες που τους διό­ρι­ζε πρό­ξε­νους αλλά τους που­λού­σε και καρά­βια για να γίνουν καρα­βο­κύ­ρη­δες και επι­πλέ­ον οι Άγγλοι παρου­σιά­ζο­νταν προ­στά­τες των νεο­ελ­λη­νι­κών γραμ­μά­των ( π.χ η Ευαγ­γε­λι­κή Σχο­λή Σμύρ­νης ήταν κάτω από την επί­ση­μη προ­στα­σία του αγγλι­κού Προ­ξε­νεί­ου της Σμύρνης).

Ανά­λο­γα συμπε­ρι­φέρ­θη­κε και η Ρωσία μετά τα Ορλω­φι­κά και τη Συν­θή­κη του Κιου­τσούκ – Καϊ­ναρ­τζή (1774) που ώθη­σε πολ­λούς Έλλη­νες να κατα­φύ­γουν στη Ρωσία και να ιδρύ­σουν τις γνω­στές ελλη­νι­κές παροικίες.

Στα σχο­λι­κά βιβλία της ιστο­ρί­ας μαθαί­νου­με ότι η Συν­θή­κη του Κιου­τσούκ – Καϊ­ναρ­τζή ήταν ευνοϊ­κή για τους Έλλη­νες και κυρί­ως για τους κατοί­κους των νησιών του Αιγαί­ου. Τα καρά­βια τους μπο­ρού­σαν να κυκλο­φο­ρούν ελεύ­θε­ρα με ρώσι­κη σημαία.

Όμως υπάρ­χει η δια­φο­ρε­τι­κή  άπο­ψη ότι οι Έλλη­νες των παροι­κιών στη Ρωσία μέχρι κάποιο βαθ­μό εξυ­πη­ρε­τού­σαν τα σχέ­δια της τσα­ρι­κής Ρωσί­ας για το δια­με­λι­σμό της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας και τη διείσ­δυ­ση των ρωσι­κών κεφα­λαί­ων στην Ανα­το­λή . Συγ­χρό­νως όμως βοη­θού­σαν και τα αγγλι­κά και τα γαλ­λι­κά κεφά­λαια να διεισ­δύ­σουν στη Ρωσία

Δεν αμφι­σβη­τεί­ται η ανά­πτυ­ξη της ελλη­νι­κής εμπο­ρι­κής ναυ­τι­λί­ας αλλά αυτή θα πρέ­πει να εξε­τά­ζε­ται σε σχέ­ση με τις παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις της ελλη­νι­κής κοι­νω­νί­ας που δεν ήταν ανα­πτυγ­μέ­νες  και κατά πόσο συνέ­βα­λε στο να δημιουρ­γη­θεί και να ανδρω­θεί μια ελλη­νι­κή  αστι­κή τάξη.  Αυτό που συνέ­βη ήταν ο μονο­με­ρής προ­σα­να­το­λι­σμός των ελλη­νι­κών κεφα­λαί­ων στην θάλασ­σα πνί­γο­ντας κάθε άλλη ανα­πτυ­ξια­κή και παρα­γω­γι­κή προ­σπά­θεια. . Ενδει­κτι­κή  είναι  η παρακ­μή δια­φό­ρων κέντρων μετα­ποί­η­σης των τοπι­κών προ­ϊ­ό­ντων (Αμπε­λά­κια, Ζαγο­ρά κ.α). Η Ελλά­δα δεν χρεια­ζό­ταν εκβιομηχάνιση.

Τον 18ο αιώ­να πολ­λοί Έλλη­νες απο­φά­σι­σαν να ξενι­τευ­τούν  και να απο­κτή­σουν χρή­μα­τα και πλού­τη. Στην ξενι­τιά γίνο­νταν πάροι­κοι και σιγά σιγά άλλα­ζαν οικο­νο­μι­κή και κοι­νω­νι­κή θέση, γίνο­νταν αστοί. Αυτό ήταν το όνει­ρό τους , ο στό­χος τους(π.χ. ο Σίμων Σίνας ύστε­ρα από τα Ορλω­φι­κά ήταν ένα ραγιάς κατε­στραμ­μέ­νος έμπο­ρος  από τη Μοσχό­πο­λη. Βρέ­θη­κε στην αυλή του Φρα­γκί­σκου του Α΄, ο οποί­ος , μετά από 35 χρό­νια προ­σφο­ράς υπη­ρε­σιών στο αυστρια­κό κρά­τος, τον έχρι­σε βαρώνο).

Οι έλλη­νες των παροι­κιών λοι­πόν γίνο­νταν αστοί και το κεφά­λαιο που συγκέ­ντρω­ναν  δημιουρ­γού­σε  τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις να δημιουρ­γη­θεί εθνι­κή αστι­κή τάξη στην Ελλά­δα. Κινού­νταν μέσα σε μια αστι­κή  ευρω­παϊ­κή κοι­νω­νία αλλά για να μπο­ρέ­σουν να ξεχω­ρί­σουν έπρε­πε να δια­μορ­φώ­σουν οι ίδιοι εθνι­κά χαρακτηριστικά.

Αυτό μπο­ρού­σαν να το πετύ­χουν με την καλ­λιέρ­γεια της εθνι­κής αστι­κής κουλ­τού­ρας και την προ­ώ­θη­ση των οικο­νο­μι­κών συμ­φε­ρό­ντων προς τη μεριά της ιδιαί­τε­ρης πατρί­δας τους. Τα συμ­φέ­ρο­ντα αυτά όμως δεν ήταν ανε­ξάρ­τη­τα από το αποι­κια­κό εμπό­ριο και τις ευρω­παϊ­κές δυνά­μεις που το ασκού­σαν ανατολικά.

Ο στό­χος τους ήταν να μετα­τρέ­ψουν την ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα τους  και την Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία μέσα στην οποία υπα­γό­ταν σε χώρο του υπα­νά­πτυ­κτου καπι­τα­λι­σμού. Ουσια­στι­κά τους ενδιέ­φε­ρε η παρα­γω­γή πρώ­των υλών, κυρί­ως αγρο­τι­κών, απα­ραί­τη­των στο ευρω­παϊ­κό εμπό­ριο.  Επο­μέ­νως  ο στό­χος τους δεν ήταν η ανά­πτυ­ξη αλλά η υπα­νά­πτυ­ξη , διό­τι η ιδιαί­τε­ρη πατρί­δα τους εξα­κο­λου­θού­σε να είναι  εξαρ­τη­μέ­νη και από τις ευρω­παϊ­κές δυνά­μεις και τα συμ­φέ­ρο­ντά τους στην περιοχή.

Για τους λόγους αυτούς ο ελλη­νι­κός αστι­κός πολι­τι­σμός και η αστι­κή ιδε­ο­λο­γία καλ­λιερ­γή­θη­καν στις κοι­νό­τη­τες των παροι­κιών του 18ου και του 19ου αιώ­να , δηλα­δή εκτός του κυρί­ως  ελλα­δι­κού χώρου. Αυτό είχε ως συνέ­πεια να πρω­ταρ­χί­σει στις παροι­κί­ες ο νεο­ελ­λη­νι­κός δια­φω­τι­σμός, πνευ­μα­τι­κή κίνη­ση για την αφύ­πνι­ση των υπό­δου­λων  Ελλή­νων. Αυτή η κίνη­ση όμως δεν είχε ενιαίο χαρα­κτή­ρα διό­τι οι δια­φω­τι­στές δεν εκφρά­ζα­νε όλοι την ίδια κοι­νω­νι­κή δύνα­μη. Οι μεγα­λέ­μπο­ροι, οι πλοιο­κτή­τες, οι τρα­πε­ζί­τες δεν ήθε­λαν ταρα­χές , ανα­στα­τώ­σεις και ανα­κα­τα­τά­ξεις διό­τι πηγή του πλού­του τους ήταν τα εμπο­ρεύ­μα­τα που έρχο­νταν από την Οθω­μα­νι­κή Αυτοκρατορία.

Συγ­χρό­νως όμως  θεμε­λιώ­νο­νταν οι βάσεις για τη δημιουρ­γία και­νού­ριων ιδε­ο­λο­γι­κών ρευ­μά­των μέσα και έξω από την Ελλά­δα. Δρού­σαν και ιδε­ο­λό­γοι του ελλη­νι­κού αστι­σμού που δια­φο­ρο­ποιού­νταν μετα­ξύ τους αλλά και με τους μεγα­λε­μπό­ρους. Χαρα­κτη­ρι­στι­κή η περί­πτω­ση του Ρήγα Φεραί­ου ‚ο οποί­ος όρθω­σε το ανά­στη­μά του όχι μόνο απέ­να­ντι στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία αλλά και στις ευρω­παϊ­κές αποι­κιο­κρα­τι­κές δυνά­μεις και σε όσους τις στή­ρι­ζαν σε κάθε περιο­χή. Η δολο­φο­νία του έγι­νε με τη συνερ­γα­σία παροί­κων μεγα­λε­μπό­ρων, ευρω­παϊ­κών  κυβερ­νή­σε­ων και της Πύλης.

Επο­μέ­νως  άλλο τι ήθε­λαν και άλλο τι συνέ­πειες είχε αυτό που ήθε­λαν. Αυτό φάνη­κε κυρί­ως μετά την Επα­νά­στα­ση του 1821 καθώς το νεο­σύ­στα­το ελλη­νι­κό κρά­τος δεν οδη­γή­θη­κε σε αστι­κή , δημο­κρα­τι­κή ανάπτυξη.

Για­τί συνέ­βη αυτό;

Διό­τι οι πλού­σιοι πάροι­κοι με τη δρά­ση τους δεν φρό­ντι­ζαν για την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων της Ελλά­δας και την οικο­νο­μι­κή της ανε­ξαρ­τη­σία. Ενδια­φέ­ρο­νταν να ικα­νο­ποι­ή­σουν τις απαι­τή­σεις του βιο­μη­χα­νι­κού πλέ­ον κεφα­λαί­ου. Εξα­σφά­λι­ζαν φτη­νές πρώ­τες ύλες , τις προ­ω­θού­σαν στις αγο­ρές των ευρω­παϊ­κών μητρο­πό­λε­ων και από εκεί στα εργο­στά­σια για τη μετα­ποί­η­σή τους. Στη συνέ­χεια ανα­ζη­τού­σαν προ­νο­μια­κές αγο­ρές για τα βιο­μη­χα­νι­κά προ­ϊ­ό­ντα και με αυτό τον τρό­πο στή­ρι­ζαν όχι την ελλη­νι­κή οικο­νο­μία αλλά την παγκό­σμια αποι­κιο­κρα­τι­κή και καπι­τα­λι­στι­κή αγο­ρά. Αυτοί πλού­τι­ζαν όχι η πατρίδα .

Οι συνέ­πειες αυτής της τακτι­κής φάνη­καν στην μετε­πα­να­στα­τι­κή Ελλά­δα με την υπο­στή­ρι­ξη της μιας ή της άλλης ξένης δύνα­μης και την επι­βο­λή της ξένης εξάρ­τη­σης και κηδε­μο­νί­ας. Στο μετα­ξύ η εμπο­ρι­κή ναυ­τι­λία συνέ­χι­ζε την ανά­πτυ­ξή της σε βάρος όλων των άλλων κλά­δων της εθνι­κής οικο­νο­μί­ας της νεο­ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας. Τα όποια βιο­μη­χα­νι­κά κέντρα παρακ­μά­ζουν για­τί έτσι επι­τάσ­σει το συμ­φέ­ρον της μιας ή της άλλης ξένης δύνα­μης. Παρά­δειγ­μα η ίδρυ­ση της Εθνι­κής Τρά­πε­ζας το 1841 που συν­δέ­ε­ται με το εφο­πλι­στι­κό κεφά­λαιο και  με την  Αγγλία, τη μεγα­λύ­τε­ρη αποι­κο­κρα­τι­κή δύνα­μη της επο­χής. Γι αυτό άλλω­στε βασι­κός μέτο­χος της Εθνι­κής Τρά­πε­ζας είναι  το αγγλι­κό κεφά­λαιο και ακο­λου­θούν  οι Γεώρ­γιος Σταύ­ρος (πάροι­κος Βιέν­νης), οικο­γέ­νεια Σίνα( πάροι­κοι Αυστρί­ας), Γ. Αντωνόπουλος(πάροικος Τερ­γέ­στης), Νικ. Ζωσι­μάς (πάροι­κος Ρωσί­ας), Τοσί­τσας ( πάροι­κος Αλε­ξάν­δρειας) κ.α.

Οι αρνη­τι­κές συνέ­πειες από τη μονό­πλευ­ρη ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων μπο­ρού­σαν να φανούν λιγό­τε­ρο αρνη­τι­κές και να μειω­θεί η σημα­σία τους με τις διά­φο­ρες  «αγα­θο­ερ­γί­ες και κοι­νω­φε­λείς» δρα­στη­ριό­τη­τες των παροί­κων, αυτών που ονο­μά­στη­καν Εθνι­κοί Ευεργέτες.

Το παροι­κια­κό κεφά­λαιο  προ­σα­να­το­λί­στη­κε στην ανά­πτυ­ξη της θαλάσ­σιας βιο­μη­χα­νί­ας για­τί τη θεω­ρού­σε υλι­κή βάση του νεο­ελ­λη­νι­κού κρά­τους, το οποίο με τη σει­ρά του εξε­λισ­σό­ταν σε πολι­τι­κό φορέα της συνερ­γα­σί­ας της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης με την παγκό­σμια αποι­κο­κρα­τία. Ουσια­στι­κά ο παροι­κια­κός ελλη­νι­σμός συν­δέ­θη­κε με το ελλη­νι­κό εφο­πλι­στι­κό κεφά­λαιο. Και αυτό πάλι ήταν συν­δε­μέ­νο με την παρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία του βιο­μη­χα­νι­κού κεφα­λαί­ου. Αυτός άλλω­στε είναι ο λόγος που επέ­ζη­σαν και ανα­πτύ­χθη­καν οι παροι­κί­ες δίπλα στα μεγά­λα λιμά­νια αλλά γιγα­ντώ­θη­καν όσες βρί­σκο­νταν στις αγο­ρές του βιο­μη­χα­νι­κού κεφα­λαί­ου στην Ανατολή.

Σε αυτές τις συν­θή­κες οι Έλλη­νες πάροι­κοι έπαι­ζαν το ρόλο της αστι­κής τάξης σε μια σει­ρά βαλ­κα­νι­κές επαρ­χί­ες της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας  και στην Αίγυ­πτο και γι’ αυτό προ­στα­τεύ­ο­νταν και είχαν προνόμια.

Το ερώ­τη­μα είναι αν εξυ­πη­ρε­τού­σαν τα συμ­φέ­ρο­ντα των επαρ­χιών αυτών ή τα συμ­φέ­ρο­ντα των αποι­κιο­κρα­τών  και για­τί οι αποι­κιο­κρά­τες είχαν ανά­γκη την ελλη­νι­κή παροι­κια­κή αστι­κή τάξη.

Η απά­ντη­ση στο ερώ­τη­μα είναι ότι ο πάροι­κος λει­τουρ­γού­σε με διτ­τό και αντι­φα­τι­κό ρόλο. Από τη μια μεριά απο­δε­σμεύ­ε­ται από τη ντό­πια αγο­ρά της πατρί­δας του και από την άλλη εξαρ­τά­ται από το ελλα­δι­κό κεφά­λαιο. ( π.χ. Τοσί­τσας, Σκα­ρα­μα­γκάς κ.α βρί­σκο­νται σε πολύ ευνοϊ­κή θέση εξ αιτί­ας των προ­νο­μί­ων που τους είχε παρα­χω­ρή­σει ο Μωχά­μετ Άλη που συνερ­γα­ζό­ταν μαζί τους όχι μόνο για την εκμε­τάλ­λευ­ση της αιγυ­πτια­κής γης αλλά και των φελλάχων.)

Από τον 18οαι. έως και τον 19ο συντε­λού­νται τερά­στιες αλλα­γές στους έλλη­νες παροί­κους, για­τί μεγά­λες είναι και οι αλλα­γές και οι εξε­λί­ξεις στην παγκό­σμια καπι­τα­λι­στι­κή  οικο­νο­μία και συμπε­ρι­φο­ρά. Ο νεο­έλ­λη­νας πάροι­κος του 19ου αι. ενδια­φέ­ρε­ται εκτός των άλλων και για την αστι­κή – δημο­κρα­τι­κή οργά­νω­ση του κρά­τους καθώς  αυτή ήταν μια αξία ανερ­χό­με­νη σε παγκό­σμια κλίμακα.

Συγ­χρό­νως προ­βάλ­λε­ται η ανά­γκη δημιουρ­γί­ας , προ­βο­λής και επι­βο­λής  μιας παροι­κια­κής ιδε­ο­λο­γί­ας για να προ­ω­θή­σει το «μεγά­λο ιστο­ρι­κό προ­ο­ρι­σμό της»,  η οποία δια­μόρ­φω­σε κατα­λυ­τι­κά τον ψυχι­σμό του πάροι­κου « εθνι­κού ευερ­γέ­τη» και τον έκα­νε να δια­θέ­τει ένα μέρος της περιου­σί­ας του για πολι­τι­σμι­κά κοι­νω­φε­λή έργα στην Ελλά­δα και στις παροι­κί­ες. Πίστευαν δηλα­δή ότι βοη­θούν στην εξά­πλω­ση του ελλη­νι­κού πολι­τι­σμού και υπο­στή­ρι­ζαν την επέ­κτα­ση του ελλη­νι­σμού με την πολι­τι­κή της «Μεγά­λης Ιδέ­ας» κυρί­ως μέσα από την επι­κρά­τη­ση παντού του ελλη­νο­ορ­θό­δο­ξου χρι­στια­νι­κού πνεύ­μα­τος. Στην ουσία επέ­βα­λαν όχι μόνο την οικο­νο­μι­κή τους κυριαρ­χία αλλά και την πνευ­μα­τι­κή , πολι­τι­στι­κή , ιδε­ο­λο­γι­κή  τόσο στους κατοί­κους  του ελλα­δι­κού χώρου όσο και σε εκεί­νους των παροι­κιών  — ελλή­νων και ντό­πιων.  Το όνει­ρό τους να  εξι­σω­θεί κάπο­τε η Ελλά­δα με την Ευρώ­πη , δηλα­δή με τις αποι­κιο­κρα­τι­κές δυνά­μεις της Ευρώ­πης και να παί­ξει σημα­ντι­κό ρόλο στο χώρο της Εγγύς Ανα­το­λής. Η Ελλά­δα των τριών ηπεί­ρων και των πέντε θαλασσών.

Και πάλι όμως  αυτά τα κοι­νω­φε­λή έργα και η οικο­νο­μι­κή ευμά­ρεια των πλου­σί­ων ελλή­νων  δεν βοή­θη­σαν  στην ανά­πτυ­ξη της οικο­νο­μί­ας ούτε στην καλυ­τέ­ρευ­ση των συν­θη­κών της ζωής στο εσω­τε­ρι­κό της Ελλά­δας. Το αντί­θε­το συνέβη.

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου στην Ελλά­δα παρα­τη­ρεί­ται έξαρ­ση του μετα­να­στευ­τι­κού φαι­νο­μέ­νου προς τις ΗΠΑ. Είναι η επο­χή που ο καπι­τα­λι­σμός περ­νά­ει στη φάση του ιμπε­ρια­λι­σμού με τη δημιουρ­γία μονο­πω­λί­ων, χρη­μα­τι­στι­κού κεφα­λαί­ου, εξα­γω­γές κεφα­λαί­ων και οι πολυ­ε­θνι­κές ενώ­σεις μοι­ρά­ζουν την παγκό­σμια αγο­ρά και τα παγκό­σμια εδά­φη ανά­λο­γα με τα συμ­φέ­ρο­ντά τους.

Για­τί λοι­πόν μετα­να­στεύ­ουν οι Έλληνες;

Διό­τι  η ελλη­νι­κή οικο­νο­μία δεν ανα­πτύ­χθη­κε ποτέ ανε­ξάρ­τη­τα από τις ξένες δυνά­μεις και τα ξένα κεφά­λαια. Η δρα­στη­ριό­τη­τα των πλού­σιων παροί­κων  και οι επιρ­ρο­ές  τους στην Ελλά­δα βοή­θη­σαν  να γίνει  μια χώρα υπο­τε­λής στο ξένο κεφά­λαιο με καπι­τα­λι­στι­κή υπα­νά­πτυ­ξη , της οποί­ας η παρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία είχε σχέ­ση με το τι ήθε­λαν και τι δεν ήθε­λαν οι ξένες δυνά­μεις και όχι οι ανά­γκες των ανθρώ­πων αυτού του τόπου, ο ίδιος ο τόπος. Η Ελλά­δα έγι­νε αποι­κια­κό εξάρ­τη­μα των μεγά­λων καπι­τα­λι­στι­κών χωρών. Η ελλη­νι­κή  κοι­νω­νία και η  αγο­ρά παρα­δό­θη­καν  στις χώρες αυτές.  Η ανερ­γία και οι άθλιες συν­θή­κες ζωής των λαϊ­κών στρω­μά­των στις πόλεις και των αγρο­τών στην επαρ­χία  οδη­γούν στη μαζι­κή μετα­νά­στευ­ση  τους , στην ουσία στην εξα­γω­γή φτη­νής εργα­τι­κής δύνα­μης   και αυτό το φαι­νό­με­νο οδη­γεί σε όξυν­ση της υπα­νά­πτυ­ξης της ελλη­νι­κής αγο­ράς και σε ακό­μη μεγα­λύ­τε­ρη εξάρ­τη­ση της από το ξένο κεφάλαιο.

Η εισα­γω­γή ξένων κεφα­λαί­ων και η σύνα­ψη απα­νω­τών δανεί­ων ειδι­κά το διά­στη­μα 1880 ‑1914 φέρουν τη σφρα­γί­δα των πλού­σιων ελλή­νων παροί­κων ή ανθρώ­πων του περι­βάλ­λο­ντός τους, οι οποί­οι πρω­το­στά­τη­σαν όχι μόνο στο δανει­σμό της χώρας από τους ξένους αλλά και από τους ίδιους παί­ζο­ντας το ίδιο ρόλο με αυτούς. Δεν τους ενδιέ­φε­ρε η ανά­πτυ­ξη της εθνι­κής οικο­νο­μί­ας και η δημιουρ­γία μιας ανε­ξάρ­τη­της και δημο­κρα­τι­κής χώρας αλλά τα συμ­φέ­ρο­ντά τους που ήταν δεμέ­να με το διε­θνές χρη­μα­τι­στι­κό κεφάλαιο.

 

Η ίδια ιστο­ρία συνε­χί­ζε­ται και στις μέρες μας. Ο τύπος και τα διά­φο­ρα μέσα προ­βάλ­λουν δωρε­ές και έργα των σύγ­χρο­νων «ευερ­γε­τών» , βιο­μη­χά­νων, εφο­πλι­στών, εται­ρειών και λοι­πών.  Άλλω­στε δεν είναι τυχαία και η καθιέ­ρω­ση Ημέ­ρας μνή­μης των Ευεργετών .

Τα ονό­μα­τα τους  τόσο των παλαιό­τε­ρων όσο και των νεό­τε­ρων, είναι γνω­στά .Δεν είναι απα­ραί­τη­το να ανα­φερ­θούν.  Η ιστο­ρία τους  όμως και το έργο τους πρέ­πει να δια­βα­στούν  κάτω από τους μεγά­λους τίτλους  με τους οποί­ους  μας τους παρου­σιά­ζουν  και μας τους επι­βά­λουν χρό­νια και χρό­νια , απο­μυ­θο­ποι­η­μέ­νοι και απο­γυ­μνω­μέ­νοι από το περί­βλη­μα της αίγλης που η κυρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία τους έχει ντύσει.

Ας  προ­βλη­μα­τι­στεί ο καθέ­νας  ποιοι είναι όλοι αυτοί που ανέ­λα­βε η πολι­τεία να τιμή­σει, πώς έκα­ναν τις περιου­σί­ες τους, τι επι­διώ­κουν κάνο­ντας μια δωρεά, κοι­νω­φε­λή έργα και αγα­θο­ερ­γί­ες, τι θέλουν να κρύ­ψουν, τι θέλουν να πετύχουν .

Ας ανα­λο­γι­στεί τις σχέ­σεις τους με την εξου­σία, τις δυνά­μεις κατα­στο­λής, τη στά­ση τους στις  κρί­σι­μες ιστο­ρι­κές στιγμές .

 

Η προ­σέγ­γι­ση του θέμα­τος  και οι από­ψεις που ανα­πτύ­χθη­καν  σε πολύ γενι­κές γραμ­μές έχουν ως βάση την ανά­λυ­ση του Νίκου Ψυρού­κη στο βιβλίο Το Νεο­ελ­λη­νι­κό Παροι­κια­κό φαι­νό­με­νο, εκδό­σεις Επι­και­ρό­τη­τα 1983.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο