Πότε γεννήθηκε ο Κώστας Βάρναλης;

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Πότε γεν­νή­θη­κε ο Κώστας Βάρ­να­λης; Το 1883 ή το 1884;

Η ημε­ρο­μη­νία γέν­νη­σης δεν είναι από­λυ­τα εξα­κρι­βω­μέ­νη. Ο ίδιος ο ποι­η­τής σε βιο­γρα­φι­κό του σημεί­ω­μα που δημο­σιεύ­τη­κε στο περιο­δι­κό «Αιο­λι­κά Γράμ­μα­τα» (αρ. 25, 1975, σελ. 14–15) γρά­φει: «Πρέ­πει να γεν­νή­θη­κα στα 1883 για­τί βαφτί­στη­κα στις 14 του Φλε­βά­ρη του 1884. Έχω την επί­ση­μη βεβαί­ω­ση της εκκλη­σί­ας ‘’Κοί­μη­σης της Θεο­τό­κου’’ στον Πύρ­γο της Ανα­το­λι­κής Ρωμυ­λί­ας». Το ίδιο επα­να­λαμ­βά­νε­ται και σε ένα άλλο αυτο­βιο­γρα­φι­κό σημεί­ω­μα, της ίδιας περιό­δου, που βρέ­θη­κε στο αρχείο του ποι­η­τή και δημο­σιεύ­τη­κε το 2012 στο βιβλίο μου «Ο άγνω­στος Βάρ­να­λης και 19 αδη­μο­σί­ευ­τα ποι­ή­μα­τα του» (εκδό­σεις «Εντός»).

Το ερώ­τη­μα για τον χρό­νο γέν­νη­σης του ποι­η­τή απο­κτά άλλη διά­στα­ση αν πάρου­με υπό­ψη το «Ατο­μι­κό Δελ­τίο Συντα­κτών» που συμπλή­ρω­σε ο ποι­η­τής ως μέλος της Ένω­σης Συντα­κτών Ημε­ρη­σί­ων Εφη­με­ρί­δων Αθη­νών, όπου ως χρό­νος γέν­νη­σης ανα­φέ­ρε­ται το 1881! Το Δελ­τίο αυτό το συμπλή­ρω­σε ο ποι­η­τής την περί­ο­δο που εργα­ζό­ταν στην εφη­με­ρί­δα «Αυγή» (1953–1959).

Από τη μετα­πο­λί­τευ­ση και μετά φαί­νε­ται να ξεκι­νά μια σύγ­χυ­ση για τον ακρι­βή χρό­νο γέν­νη­σης του Κώστα Βάρ­να­λη, 1883/1884; Χαρα­κτη­ρι­στι­κά, στο χρο­νο­λό­γιο που συνο­δεύ­ει τα «Φιλο­λο­γι­κά απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα» του ποι­η­τή (εκδό­σεις «Κέδρος», 1981) ως χρό­νος γέν­νη­σης ανα­φέ­ρε­ται το 1883 (Στην ηλε­κτρο­νι­κή σελί­δα των εκδό­σε­ων «Κέδρος» ως χρό­νος γέν­νη­σης ανα­φέ­ρε­ται το 1884). Το δια­πι­στώ­νου­με και σε άλλα βιο­γρα­φι­κά σημειώ­μα­τα του ποι­η­τή και χρονολόγια.

Η επί­ση­μη βεβαί­ω­ση της εκκλη­σί­ας «Κοί­μη­σης της Θεο­τό­κου» που ο ποι­η­τής ανα­φέ­ρει πράγ­μα­τι υπάρ­χει στο αρχείο του (αντί­γρα­φο υπάρ­χει και στο αρχείο του «Ριζο­σπά­στη») όμως λέει άλλα πράγ­μα­τα. Το πιστο­ποι­η­τι­κό (το οποίο και δημο­σιεύ­ου­με) ανα­φέ­ρει ότι ο ποι­η­τής γεν­νή­θη­κε στις 14 Φλε­βά­ρη 1884 και βαπτί­στη­κε στις 15 Μάη 1884, με ανά­δο­χο τον Γεώρ­γιο Ανδρέου.
Αυτό το τεκ­μή­ριο από μόνο του υπε­ρέ­χει κάθε άλλης μαρ­τυ­ρί­ας. Υπάρ­χουν όμως και άλλα στοι­χεία που τεκ­μη­ριώ­νουν το 1884 ως χρό­νο γέννησης.
‘

Σε συνέ­ντευ­ξη του στον Ν. Κατη­φό­ρη που δημο­σιεύ­τη­κε στους «Νέους Πρω­το­πό­ρους» το Φλε­βά­ρη του 1935, υπάρ­χει η εξής στιχομυθία:

«— Πότε ήρθες στην Αθήνα;
— Στα 1902. Δεκο­χτώ χρονώ.
Κάνω το λογα­ρια­σμό στο πακέ­το και του δεί­χνω τον αριθ­μό: 1884.
—Τότε γεννήθηκες;
— Ναι!».

Το τεύ­χος Φλε­βά­ρη 1935 των «Νέων Πρω­το­πό­ρων» είναι αφιε­ρω­μέ­νο στη συμπλή­ρω­ση 50 χρό­νων (1884 — 1934) από τη γέν­νη­ση του ποι­η­τή. Ο ποι­η­τής ξεκι­νά τα φιλο­λο­γι­κά του Απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα (17 Φλε­βά­ρη 1935, εφη­με­ρί­δα «Ανε­ξάρ­τη­τος») ως εξής:

«Μερι­κοί καλο­προ­αί­ρε­τοι φίλοι και συνα­γω­νι­στές απο­φα­σί­σα­νε να ‘’τιμή­σου­νε’’ τα πενη­ντά­χρο­νά μου, δηλα­δή να με ριζι­λέ­ψου­νε, βγά­ζο­ντας στη φόρα την ηλι­κία μου και τα ‘’άπλυ­τά’’ μου. Γι’ αυτό το σκο­πό αφιε­ρώ­σα­νε το τεύ­χος Φλε­βά­ρη του περιο­δι­κού ‘’Νέοι Πρω­το­πό­ροι’’. Αυτό το ‘’χαρ­μό­συ­νο’’ για εμέ­να και τα ελλη­νι­κά γράμ­μα­τα γεγο­νός ανα­γκά­στη­κα να το υπο­στώ καρ­τε­ρι­κά και να κάνω και τον ευχα­ρι­στη­μέ­νο».

Και τα 80χρονα του ποι­η­τή γιορ­τά­στη­καν το 1964. Όπως προ­κύ­πτει από δημο­σιεύ­μα­τα του Τύπου της επο­χής, το φλε­βά­ρη του 1964 ξεκί­νη­σαν οι σχε­τι­κές εκδη­λώ­σεις. Το Φλε­βά­ρη αυτού του χρό­νου εκδή­λω­ση για τα 80χρονα του ποι­η­τή έγι­νε και στη Μόσχα.

Στα «φιλο­λο­γι­κά Απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα» (σελ. 38 στην έκδο­ση του «Κέδρου») γρά­φει ο ποιητής:

«Αν και δεν ήμουν ακό­μα πέντε χρο­νών, με πήραν ένα πρωί οι αδερ­φές μου από τα δυο μου χέρια και με όλη την ψυχι­κή μου αντί­στα­ση και το καρ­διο­χτύ­πι με πήγα­νε στο σχολειό».

Ο Κώστας Βάρ­να­λης πήγε σχο­λείο το Σεπτέμ­βρη του 1887. Με δεδο­μέ­νο ότι γεν­νή­θη­κε τον Φλε­βά­ρη του 1884, πήγε σχο­λείο σε ηλι­κία 4 χρό­νων και 7 μηνών. Αν θεω­ρή­σου­με ως έτος γέν­νη­σης το 1883 (απί­θα­νο) τότε μάλ­λον πρέ­πει να προσ­διο­ρί­σου­με το γεγο­νός από τέλη Νοέμ­βρη και μετά.

Τέλος, σε αρκε­τά ξενό­γλωσ­σα βιο­γρα­φι­κά που στη­ρί­ζο­νται σε πλη­ρο­φο­ρί­ες που ο ίδιος έστει­λε, ως χρό­νος γέν­νη­σης  ανα­φέ­ρε­ται το 1884.

Συνε­κτι­μώ­ντας μαρ­τυ­ρί­ες και τεκ­μή­ρια ο γρά­φων θεω­ρεί ότι ο ποι­η­τής γεν­νή­θη­κε στις 14 Φλε­βά­ρη 1884.

***
‘

Ο Κώστας Βάρ­να­λης ήταν το στερ­νο­παί­δι του Γιάν­νη (Γιαν­νά­κου) Μπου­μπούςκαι της Ελι­σά­βετ (Αλι­σά­βας) Μαυ­ρο­μά­τη (κατά τον Βαλέ­τα). Ο πατέ­ρας του Βάρ­να­λη κατα­γό­ταν από τη Βάρ­να, και η μάνα του από την Αχε­λώ (Αγχί­α­λο). Στο πιστο­ποι­η­τι­κό το σημείο που ανα­φέ­ρο­νται τα ονό­μα­τα των γονιών είναι δυσα­νά­γνω­στό. Σε χει­ρό­γρα­φη σημεί­ω­ση (όχι του Βάρ­να­λη) στο χαρ­τί του πιστο­ποι­η­τι­κού ως απο­κα­τά­στα­ση του δυσα­νά­γνω­στου σημεί­ου ο Κώστας Βάρ­να­λης ανα­φέ­ρε­ται ως τέκνο των Ιωάν­νου Κων­στα­ντί­νου και Ελι­σά­βετ Εξάρ­χου. Αυτό απαι­τεί περαι­τέ­ρω διερεύνηση.

Λέει ο ίδιος στο αυτο­βιο­γρα­φι­κό του σημεί­ω­μα που βρέ­θη­κε στο Αρχείο του ποι­η­τή και δημο­σιεύ­τη­κε στον «Αγνω­στο Βάρ­να­λη» το 2012:

«Ο πατέ­ρας μου ήταν από τη Βάρ­να κ΄ η μητέ­ρα μου από την Αγχί­α­λο (Αχε­λώ, όπως τη λέγα­με). Το επώ­νυ­μο του πατέ­ρα μου ήτα­νε Μπου­μπούς (παρα­τσού­κλι του γκρι­νιά­ρη παπ­πού μου). Όταν εγκα­τα­στά­θη­κε στον Πύρ­γο, οι γνω­στοί του τον ονο­μά­σα­νε Βάρ­να­λη. Αλλά στο σκο­λειό (Αστι­κή Σχο­λή αρρέ­νων και Αστι­κή Σχο­λή θηλέ­ων) οι δάσκα­λοι καθα­ρο­λο­γή­σα­νε το επώ­νυ­μο και γρά­ψαν όλα τα αδέρ­φια μου ‘’Βαρ­ναί­ος’’. Όταν ύστε­ρα από το θάνα­το του πατέ­ρα μου πήγα κ΄ εγώ (4 χρο­νώ!) στο σκο­λειό, η μητέ­ρα μου μου παράγ­γει­λε να πω στους δασκά­λους πως δεν είμαι Βαρ­ναί­ος αλλά Βάρ­να­λης. ‘’Έτσι λέγαν τον μπα­μπά σου’’ και από μένα πήρε το όνο­μα όλη η οικογένεια».
‘

Τα άλλα του αδέλ­φια ήταν: Πανα­γιώ­της, έμπο­ρος στη Σοζώ­πο­λη, πέθα­νε το 1920. Νικό­λας, σπού­δα­σε στην Ελβε­τία, στα­διο­δρό­μη­σε ως τρα­πε­ζι­κός στη Σόφια, πέθα­νε το 1928. Και οι αδελ­φές Μαρι­γώ και Ευτυ­χία (βλ. Θανά­σης Μου­σό­που­λος «Κώστας Βάρ­να­λης Ο κλα­σι­κός της ρωμιο­σύ­νης», εκδό­σεις Θου­κυ­δί­δης, 1986).Κάποιο από τα αδέρ­φια του το κέρ­δι­σε η βουλ­γα­ρι­κή προ­πα­γάν­δα, και αυτό χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε αργό­τε­ρα ενα­ντί­ον του ποι­η­τή, που τον κατη­γό­ρη­σαν για Βούλ­γα­ρο. Ο Βάρ­να­λης «προ­έρ­χε­ται από τη μεσαία κοι­νω­νι­κή τάξι κι’ ο πατέ­ρας του ήταν δερ­μα­τέ­μπο­ρος, όπως μου είπε η κυρία του, παπου­τσής, όπως μου τόνι­σε ο ίδιος, χωρίς όμως να κατα­λά­βω αν η δια­φο­ρά ήταν απλή δια­φο­ρά λέξε­ων. Έχει κάμπο­σα αδέρ­φια ακό­μα κι’ ένας μάλι­στα απ’ αυτούς χρη­μά­τι­σε διευ­θυ­ντής σ’ ένα τρα­πε­ζι­τι­κό κατά­στη­μα της Σόφιας»  (βλ. Μια ώρα με τον κ. Κώστα Βάρ­να­λη» (συνέ­ντευ­ξη στο Γιώρ­γο Κοτζιού­λα), περ. «Μπου­κέ­το», Μάρ­της 1932.)

Ιστο­ρεί ο ίδιος στο ποί­η­μά του «Μικρο­γρα­φία» (στη συλ­λο­γή «Ελεύ­θε­ρος κόσμος», 1966) τα παι­δι­κά του χρόνια.

(Πρω­το­δη­μο­σιεύ­τη­κε στο Ποιείν)

_________________________________________________________________________________________________________

Ηρακλής Κακαβάνης —  Δημοσιογράφος — Συγγραφέας. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Από το 1991 έως το 2013 εργάστηκε στον Ριζοσπάστη. Από το 2013 αρθρογραφεί σε διαδικτυακά Μέσα. Από το 2010 συνεργάτης του περιοδικού «Θέματα Παιδείας».
Facebook