Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Πότε και πώς τελειώνει μια πανδημία;

Μια παν­δη­μία ή μια επι­δη­μία μπο­ρεί να τελειώ­σει με περισ­σό­τε­ρους από ένα τρό­πο, όπως δεί­χνει η ιστο­ρία, και το ερώ­τη­μα ‑που αφο­ρά και την τωρι­νή Covid-19- είναι ποιος απο­φα­σί­ζει το τέλος της κρί­σης και κατά πόσο όλοι συμ­φω­νούν σε αυτό. Οι ιστο­ρι­κοί επι­ση­μαί­νουν ότι συνή­θως σε μια παν­δη­μία υπάρ­χει είτε ένα ιατρι­κό είτε ένα κοι­νω­νι­κό τέλος και αυτά τα δύο κατ’ ανά­γκη δεν συμ­βα­δί­ζουν. Η συνέ­πεια είναι ότι μπο­ρεί να δημιουρ­γη­θεί έντα­ση ανά­με­σα στους επι­στή­μο­νες και σε ένα μέρος των πολιτών.

Το ιατρι­κό τέλος συμ­βαί­νει, όταν τα νέα κρού­σμα­τα και οι θάνα­τοι στα­δια­κά εξα­φα­νί­ζο­νται χωρίς να ανα­ζω­πυ­ρώ­νο­νται. Το κοι­νω­νι­κό τέλος συμ­βαί­νει, όταν ο φόβος της λοί­μω­ξης εξα­φα­νί­ζε­ται μετα­ξύ των ανθρώ­πων. Δυστυ­χώς, το δεύ­τε­ρο μπο­ρεί να συμ­βεί πριν το πρώ­το. Με άλλα λόγια, ένα τέλος μπο­ρεί να ανα­κη­ρυ­χθεί πρό­ω­ρα όχι επει­δή πράγ­μα­τι η λοι­μώ­δης νόσος έχει εξα­φα­νι­στεί, αλλά επει­δή οι άνθρω­ποι κου­ρά­στη­καν να ζουν φοβι­σμέ­νοι και επει­δή συνή­θι­σαν να ζουν με τη νόσο.

«Όταν οι άνθρω­ποι ρωτά­νε ‘πότε επι­τέ­λους θα τελειώ­σει όλο αυτό;’, ανα­ρω­τιού­νται για το κοι­νω­νι­κό τέλος», δήλω­σε στους «Τάιμς της Νέας Υόρ­κης» ο ιστο­ρι­κός της ιατρι­κής δρ Τζέ­ρειμ Γκριν του Πανε­πι­στη­μί­ου Τζονς Χόπκινς.

Αυτό φαί­νε­ται ήδη να συμ­βαί­νει σε διά­φο­ρες χώρες. Όπως λέει ο ιστο­ρι­κός του Πανε­πι­στη­μί­ου Χάρ­βαρντ ‘Αλαν Μπραντ, «βλέ­που­με στη δια­μά­χη για το άνοιγ­μα της οικο­νο­μί­ας ότι πολ­λά ερω­τή­μα­τα σχε­τι­κά με το απο­κα­λού­με­νο τέλος δεν αφο­ρούν ιατρι­κά και θέμα­τα δημό­σιας υγεί­ας, αλλά κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κές διαδικασίες».

«Το τέλος μπο­ρεί να είναι πολύ, πολύ ταραγμένο…Για ποιον τελειώ­νει μια επι­δη­μία και ποιος θα το πει αυτό;», ανα­ρω­τή­θη­κε η ιστο­ρι­κός του βρε­τα­νι­κού Πανε­πι­στη­μί­ου του Έξε­τερ Ντό­ρα Βάργκα.

Πανώ­λη, ευλο­γιά και γρίπη

Η βου­βω­νι­κή πανώ­λη, που προ­κα­λεί­ται από το βακτή­ριο Yersinia pestis (το οποίο ζει σε ψύλ­λους που ζουν σε τρω­κτι­κά) και η οποία μετα­δί­δε­ται μετα­ξύ των ανθρώ­πων όχι μόνο μέσω μολυ­σμέ­νων ζώων αλλά και μέσω ανα­πνευ­στι­κών στα­γο­νι­δί­ων, είχε τρία μεγά­λα κύμα­τα: την επο­χή του Ιου­στι­νια­νού τον 6ο αιώ­να, τον Μεσαί­ω­να (14ος αιώ­νας) όταν έμει­νε γνω­στή ως «Μαύ­ρος Θάνα­τος» (σκο­τώ­νο­ντας σχε­δόν τον μισό πλη­θυ­σμό της Κίνας από όπου προ­ήλ­θε, καθώς και το ένα τρί­το των κατοί­κων της Ευρώ­πης) και την παν­δη­μία στο τέλος του 19ου αιώ­να και στην αρχή του 20ού αιώνα.

Μέχρι σήμε­ρα δεν είναι ξεκά­θα­ρο πώς δόθη­κε ένα τέλος στην πανώ­λη. Μερι­κοί επι­στή­μο­νες υπο­στη­ρί­ζουν ότι ο κρύ­ος και­ρός σκό­τω­σε τους ψύλ­λους ξενι­στές του φονι­κού βακτη­ρί­ου (όμως αυτό δεν εμπό­δι­ζε την αερο­γε­νή μετά­δο­ση), ενώ άλλοι ότι βοή­θη­σε κάποια βιο­λο­γι­κή αλλα­γή στα τρω­κτι­κά. Μια τρί­τη υπό­θε­ση είναι ότι το βακτή­ριο εξε­λί­χθη­κε σε λιγό­τε­ρο θανα­τη­φό­ρο και μια άλλη πιθα­νό­τη­τα είναι ότι τα δρα­στι­κά μέτρα των ανθρώ­πων (π.χ. κάψι­μο ολό­κλη­ρων χωριών και γει­το­νιών στην Ινδία) έβα­λε ένα «φρέ­νο» στην εξά­πλω­ση του. Πάντως ‑ας το θυμό­μα­στε αυτό- η πανώ­λη δεν έχει εξα­φα­νι­στεί τελεί­ως και κατά και­ρούς ανα­φέ­ρο­νται σπά­νια περι­στα­τι­κά μόλυν­σης ανθρώ­πων, τα οποία θερα­πεύ­ο­νται απο­τε­λε­σμα­τι­κά με αντι­βιο­τι­κά και δεν γίνο­νται εστί­ες μετάδοσης.

Η άλλη μεγά­λη «κατά­ρα» της ανθρω­πό­τη­τας, η ευλο­γιά, που εμφα­νί­στη­κε σε απα­νω­τά επι­δη­μι­κά κύμα­τα κατά τα τελευ­ταία του­λά­χι­στον 3.000 χρό­νια και η οποία σκό­τω­νε περί­που το 30% των αρρώ­στων, είχε σαφές ιατρι­κό τέλος. Θεω­ρεί­ται όμως μάλ­λον ειδι­κή περί­πτω­ση, επει­δή υπάρ­χει πια απο­τε­λε­σμα­τι­κό εμβό­λιο που παρέ­χει προ­στα­σία εφ’ όρου ζωής, ενώ ο ιός που την προ­κα­λεί (Variola minor) δεν έχει ζώο ξενι­στή, συνε­πώς αν η νόσος εξα­φα­νι­στεί στους ανθρώ­πους, δεν μπο­ρεί να βρει κατα­φύ­γιο στο ζωι­κό βασί­λειο. Επί­σης τα συμ­πτώ­μα­τα της είναι τόσο χαρα­κτη­ρι­στι­κά, που η λοί­μω­ξη είναι προ­φα­νής (χωρίς ασυμ­πτω­μα­τι­κούς φορείς) και άρα εύκο­λο να μπουν σε καρα­ντί­να όλα τα κρού­σμα­τα και να γίνει ιχνη­λά­τη­ση επα­φών. Ο τελευ­ταί­ος άνθρω­πος που μολύν­θη­κε από ευλο­γιά στον κόσμο, ήταν το 1977 ένας Σομα­λός μάγει­ρας νοσο­κο­μεί­ου, ο οποί­ος πέθα­νε τελι­κά από ελο­νο­σία το 2013.

Η «ισπα­νι­κή γρί­πη» εν μέσω Πρώ­του Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, η οποία εκτι­μά­ται ότι σκό­τω­σε του­λά­χι­στον 50 εκα­τομ­μύ­ρια ανθρώ­πους παγκο­σμί­ως, ιδί­ως νέους και μεσή­λι­κες (αντί­θε­τα με τον κορο­νο­ϊό που «προ­τι­μά» ηλι­κιω­μέ­νους), είχε κυρί­ως κοι­νω­νι­κό και όχι ιατρι­κό τέλος. Ο «μεγά­λος πόλε­μος» είχε μόλις τελειώ­σει, οι άνθρω­ποι ήθε­λαν να κάνουν μια νέα αρχή, μια νέα επο­χή άρχι­ζε για την ανθρω­πό­τη­τα και όλοι ήθε­λαν να αφή­σουν πίσω τους τον εφιάλ­τη τόσο των χαρα­κω­μά­των όσο και της γρί­πης. Μέσα στον 20ό αιώ­να ακο­λού­θη­σαν και άλλες λιγό­τε­ρο σοβα­ρές παν­δη­μί­ες γρί­πης, με χει­ρό­τε­ρη εκεί­νη του 1968, με επί­κε­ντρο το Χονγκ Κονγκ, όταν περί­που ένα εκα­τομ­μύ­ριο άνθρω­ποι πέθα­ναν παγκο­σμί­ως, κυρί­ως άνω των 65 ετών. Εκεί­νος ο ιός ακό­μη κυκλο­φο­ρεί ως επο­χι­κή γρίπη.

Και το τέλος της Covid-19;

Τι θα συμ­βεί με την Covid-19; Οι ιστο­ρι­κοί θεω­ρούν πιθα­νό ότι θα τελειώ­σει κοι­νω­νι­κά, προ­τού τελειώ­σει ιατρι­κά. Αρκε­τοί άνθρω­ποι, μπο­ρεί να έχουν μπου­χτί­σει από τους περιο­ρι­σμούς, ώστε θα ανα­κη­ρύ­ξουν το τέλος της παν­δη­μί­ας, παρό­λο που ο κορο­νο­ϊ­ός SARS-CoV‑2 θα συνε­χί­σει να «σιγο­καί­ει» μετα­ξύ του πλη­θυ­σμού. Και το κοι­νω­νι­κό τέλος ίσως έλθει πριν καν βρε­θεί απο­τε­λε­σμα­τι­κό εμβό­λιο ή αντι-ιική θεραπεία.

«Νομί­ζω πως υπάρ­χει αυτό το κοι­νω­νι­κό ψυχο­λο­γι­κό ζήτη­μα της εξά­ντλη­σης και της δυσφο­ρί­ας. Μπο­ρεί να φθά­σου­με σε μια στιγ­μή που οι άνθρω­ποι απλώς θα πουν: Αρκε­τά, μου αξί­ζει να επι­στρέ­ψω στην κανο­νι­κή ζωή μου», δήλω­σε η ιστο­ρι­κός Ναό­μι Ρότζερς του Πανε­πι­στη­μί­ου Γιέηλ.

Και αυτό ακρι­βώς φαί­νε­ται να συμ­βαί­νει τώρα π.χ. σε μερι­κές πολι­τεί­ες των ΗΠΑ που βιά­ζο­νται να άρουν τα περιο­ρι­στι­κά μέτρα, λες και ο κορο­νο­ϊ­ός έχει πια εξα­φα­νι­στεί, με απο­τέ­λε­σμα να αψη­φούν τις προει­δο­ποι­ή­σεις των αρχών δημό­σιας υγεί­ας ότι κάτι τέτοιο είναι πρό­ω­ρο. Αλλά καθώς η ψυχο­λο­γι­κή διά­στα­ση έρχε­ται να «δέσει» με την οικο­νο­μι­κή κατα­στρο­φή λόγω του lockdown, οι ιστο­ρι­κοί θεω­ρούν πιθα­νό ότι ολο­έ­να περισ­σό­τε­ροι άνθρω­ποι θα είναι πρό­θυ­μοι να πουν «αρκε­τά έως εδώ».

«Υπάρ­χει ένα είδος σύγκρου­σης τώρα», σύμ­φω­να με τη Ρότζερς, καθώς οι αρχές δημό­σιας υγεί­ας και οι επι­στή­μο­νες έχουν ως στό­χο ένα ιατρι­κό τέλος, αλλά αρκε­τοί πολί­τες προ­τι­μούν ένα κοι­νω­νι­κό τέλος. Ο προσ­διο­ρι­σμός του τέλος της τωρι­νής παν­δη­μί­ας, σύμ­φω­να με τον Μπραντ, «θα είναι μια μακρά και δύσκο­λη διαδικασία».

Πηγή: ΑΠΕ

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο