Πώς βαφτίζουν οι θεοί κι οι θεές

Γρά­φει ο Βασί­λης Κρί­τσας //

Αφού είδα­με σε προη­γού­με­νο κεί­με­νο πώς γεν­νιού­νται και πεθαί­νουν οι θεοί κι οι θεές, ας δού­με σήμε­ρα πώς δίνουν το όνο­μά τους (δηλ όχι αυτοί, αλλά οι άνθρω­ποι που τους επι­νό­η­σαν) και αφή­νουν το ίχνος τους στην ιστο­ρία, σε όρους που χρη­σι­μο­ποιού­με και σήμε­ρα, όπως τις μέρες και τους μήνες. Οι παρα­τη­ρή­σεις που ακο­λου­θούν αφο­ρούν, στον ένα ή τον άλλο βαθ­μό, όλες τις λατι­νο­γε­νείς γλώσ­σεις, αλλά εγώ χρη­σι­μο­ποιώ ως βάση τα ισπα­νι­κά, που μου είναι πιο οικεία.

Ας κάνου­με όμως μια μικρή, εισα­γω­γι­κή παρά­καμ­ψη. Όσοι μαθαί­νουν μια (λατι­νο­γε­νή) ξένη γλώσ­σα, μπο­ρεί να έχουν προ­σέ­ξει πως οι φθι­νο­πω­ρι­νοί μήνες και ο Δεκέμ­βριος θυμί­ζουν πολύ και βασι­κά αντι­στοι­χούν σε μερι­κά τακτι­κά αριθ­μη­τι­κά. Ο Σεπτέμ­βρης (septiembre) στο septimo (έβδο­μος), ο Οκτώ­βρης (octubre) στο octavo (όγδο­ος), κι ο Νοέμ­βρης που μπή­κε χτες στο noveno (ένα­τη). Τι συνέ­βη όμως κι ο ένα­τος στη σει­ρά μήνας του χρό­νου έχει την ίδια ρίζα με το τακτι­κό αριθ­μη­τι­κό του επτά, για να συνε­χι­στεί η ίδια (αν)ακολουθία και με τους υπό­λοι­πους; Πώς εξη­γεί­ται αυτή η διαφορά;

Το παρά­δο­ξο αυτό οφεί­λε­ται στην παρεμ­βο­λή δύο αυτο­κρα­το­ρι­κών μηνών, του Ιού­λιου και του Αύγου­στου, (iulio, agosto) που προ­στέ­θη­καν για λει­τουρ­γι­κούς, εμπο­ρι­κούς λόγους στους άλλους δέκα. Ο Ιού­νιος (junio), αν και μοιά­ζει αρκε­τά με τον Ιού­λιο, έχει πολύ δια­φο­ρε­τι­κή προ­έ­λευ­ση και είναι θεϊ­κής κατα­γω­γής, από το λατι­νι­κό όνο­μα της Ήρας (juno). Και δεν είναι η μόνη αρχαία θεά που έχει αφή­σει το απο­τύ­πω­μά της στο ημε­ρο­λό­γιο, καθώς υπάρ­χουν ακό­μα τα χνά­ρια του Απόλ­λω­να (Febo) στο Φεβρουά­ριο (febrero), του Άρη (Mars) στο Μάρ­τιο (marzo), κτλ.

Ας δού­με τώρα και τις μέρες της εβδο­μά­δας, όπου μπο­ρεί να υπάρ­χει η μέρα του Κυρί­ου, τόσο στα ελλη­νι­κά, όσο και σε άλλες γλώσ­σες (domingo, Domenica), αλλά στις τελευ­ταί­ες δεν είναι ακρι­βώς το χρι­στια­νι­κό στοι­χείο που επι­κρα­τεί. Η Δευ­τέ­ρα (lunes) είναι αφιε­ρω­μέ­νη στη σελή­νη (luna), όπως αντί­στοι­χα, σε άλλες γλώσ­σες, η Κυρια­κή είναι αφιε­ρω­μέ­νη στον ήλιο, που κι αυτός λατρευό­ταν σα θεός στην αρχαιό­τη­τα (Sunday, Sontag). Η Τρί­τη (martes) μας παρα­πέ­μπει στον Άρη (Mars), η Τετάρ­τη (miercoles) στο λατι­νι­κό όνο­μα του Ερμή (Mercurio), η Πέμ­πτη (jueves) έχει πάρει το δικό της όνο­μα από το Δία (Ζευς, Jupiter) ‑που έχει δώσει το όνο­μά του και στην ισπα­νι­κή λέξη για το θεό (dios) και κατά συνέ­πεια και στο αντίο (adios = a + dios =στην ευχή του θεού) και η Παρα­σκευή (viernes) από την Αφρο­δί­τη (Venus). Κι αν για το Σάβ­βα­το έχει επι­κρα­τή­σει η εβραϊ­κή λέξη, υπάρ­χει το Saturday των Άγγλων να μας θυμί­ζει τον Κρό­νο (Saturn), που έφα­γε τα παι­διά του, πριν του φάνε αυτά το θρό­νο, για να τα φάει κι αυτά με τη σει­ρά τους ο χρι­στια­νι­σμός που επκρά­τη­σε, και να βρουν δια­κρι­τι­κά μια γωνιά στο ημε­ρο­λό­γιό του, για να τους θυμί­ζει. Ζωή σε λόγου μας…