Επιμέλεια: Οικοδόμος //
Στις 23 Φλεβάρη του 1943 πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες παρανομίας στην Αθήνα, πανελλαδική σύσκεψη οργανώσεων νεολαίας, με σκοπό την ίδρυση μιας ενιαίας οργάνωσης για την καθοδήγηση της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης των νέων. Στη σύσκεψη, που έγινε με πρωτοβουλία της Κεντρικής Επιτροπής του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ), ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ).
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ μέσα στο σκοτάδι της φασιστικής Κατοχής έδωσε φτερά στην πάλη της νεολαίας και με την ενότητα και τα ιδανικά που εμφύσησε στα μέλη της και στην κοινωνία, άνοιξε το δρόμο στον αγώνα της Αντίστασης, για λευτεριά και για να κάνει ο λαός κουμάντο στον τόπο του, σε εκατοντάδες χιλιάδες νέους και νέες.
Με αφορμή την επέτειο μεταφέρουμε στο διαδίκτυο κείμενο του αντιστασιακού κομμουνιστή δημοσιογράφου Νίκου Καραντηνού, από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης της ΕΠΟΝ, που περιγράφει πώς ιδρύθηκε η Οργάνωση και τη δράση της των πρώτων ημερών. Πρόκειται για εκτενή αποσπάσματαε από άρθρο του Ν. Καραντηνού που, με τον τίτλο “23 ΦΛΕΒΑΡΗ 1943 — Το καινούργιο ξεκίνημα”, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της ΕΠΟΝ Νέα Γενιά (αρ. τ. 66) στις 23 Φλεβάρη του 1946.
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
Του σκλάβου η οργή έχει ξεχειλίσει
στις πολιτείες και στα χωριά
κι απ’ ώρα σ’ ώρα θ’ αντηχήσει
Παιάνας για μας η λευτεριά.Του νέου Αντάρτη το μαχαίρι
κι ορμή του νέου αγωνιστή,
λυγούν το βάρβαρο το χέρι
του δολοφόνου του ληστή.Είμαστε οι νέοι αντιφασίστες
θεμελιωτές της νέας γενιάς
εκδικητές μαζί και χτίστες
της λευτεριάς και της δουλειάς.Για σας κρεμάλα καταφρόνια
καταχτητές υστερικοί
δεν μας φοβίζουν τα κανόνια
ούτε των όπλων η κλαγγή.Η νέα γενιά περνά προστάζει
γεμάτη αγάπη φως πνοή
σκλάβος του Αίμου σάς φωνάζει
κοντά για μια νέα ζωή.Κοντά της μόνο αγάπη ειρήνη
χαρά τραγούδι φως πνοή
η νέα γενιά περνά προστάζει
καινούργιοι ανθίσανε βλαστοί.Είμαστε οι νέοι αντιφασίστες
θεμελιωτές της νέας γενιάς
εκδικητές μαζί και χτίστες
της λευτεριάς και της δουλειάς.
Το αφιέρωμά μας ολοκληρώνεται με την παράθεση δέκα τραγουδιών που τραγουδήθηκαν από τα νιάτα της Ελλάδας και συντρόφεψαν τους ανταρτοεπονίτες και τις ανταρτοεπονίτισες στη μάχη, στην ψυχαγωγία, στην κοινωνική ζωή. Κάποια γνωστά (όπως ο ύμνος της ΕΠΟΝ) και άλλα λιγότερο γνωστά ή άγνωστα, περιλαμβάνονται στην έκδοση «ΕΠΟΝ, Τραγούδια από την πάλη και τον αγώνα μας», του Τμήματος Μόρφωσης και Διαφώτισης του Συμβουλίου Περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης της ΕΠΟΝ, 1943–1944 (πηγή: ΑΣΚΙ). Χρησιμοποιήθηκαν επίσης φωτογραφίες από την μπροσούρα «Η ΕΠΟΝ είναι ακατάλυτη», έκδοση της ΕΠΟΝ Αθήνας, 1946.
ΕΜΠΡΟΣ ΕΠΟΝΙΤΕΣ
Εμπρός επονίτες αδέρφια και πάλι
Πάμε και γοργά προβάλλει η αυγή
Να δείξουμε πρέπει μ’ ατελείωτη πάλη
Πώς θέλουμε εμείς μια λεύτερη ζωή.Τα νιάτα μας να ’τα χρυσά κι ανθισμένα
βαδίζουνε μπρος με βήμα γοργό
κι αν είναι με πίστη και μόχθους θρεμμένα
το γέλιο σκορπούν τριγύρω τ’ αγνό.Πρωτοπόρος στον αγώνα με της νιότης τον παλμό
και τον τόνο στις γιορτές μας δίνουμε τον χαρωπό
καταχτάμε τη ζωή μας διώχνοντας το φασισμό
Πρώτη φάλαγγα δική μας στης προόδου το στρατό.
23 ΦΛΕΒΑΡΗ 1943 — Το καινούργιο ξεκίνημα
Ήρθε η μέρα για το καινούργιο ξεκίνημα. Στην Αθήνα, στους Αμπελόκηπους, στο σπίτι ενός αγωνιστή είναι η σύναξη της ελληνικής νιότης για την ενότητα. Στο σπίτι αυτό στεριώθηκε η ενότητα, μα ο πατέρας έπεσε στον αγώνα.
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ
Μας βοηθάει εμάς το τραγούδι
και μας λαφρώνει πολύ την καρδιά
γι’ αυτό αγαπούν τα τραγούδια οι κάμποι
τα αγαπούν πολιτείες και χωριά.Προχώρα εμπρός στη ζωή νεολαία
πάλευε γέλα και χαίρου μαζί
κρατάς τον κόσμο στα δυο σου τα χέρια
είσαι ο νέος κυρίαρχος στη γη.Μας δυναμώνει εμάς το τραγούδι
σε κάθε βήμα και μεσ’ τη δουλειά
κι όποιος βαδίζει εμπρός με τραγούδια
αυτός ποτέ στη ζωή του δε γερνά.Προχώρα εμπρός στη ζωή νεολαία
πάλευε γέλα και χαίρου μαζί
κρατάς τον κόσμο στα δυο σου τα χέρια
είσαι ο νέος κυρίαρχος στη γη.
Από δυο μέρες πριν είχαν αρχίσει να μπαίνουν στο σπίτι οι πρώτοι αντιπρόσωποι. Αντάμωναν σε κάποιο δρόμο με τα δευτερόλεπτα. Στις 4.05΄ στη Μουστοξύδου ή στις 6.20΄ στη Λ. Κατσώνη κι ύστερα τραβούσαν κατά τους Αμπελόκηπους. Τα μάτια γιομάτα έγνοια ερευνούσαν καθετί. Μια βροχή αδιάκοπη έπεφτε όλο τ’ απόγευμα. Και τη συνέχισε όλη τη νύχτα. Αργά, με το σκοτάδι, μπήκαν οι τελευταίοι αντιπρόσωποι, την ίδια ώρα η Αθήνα από χίλιες μεριές εξορμούσε για βάψιμο στους τοίχους.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΑ ΝΙΟΤΗ
Στους μεγάλους του δίκιου αγώνες
όπου στήνει ο λαός προμαχώνες
μεγαλόπρεπη η δόξα περνάει
για να δώσει τιμή που χρωστά
στα γενναία παιδιά π’ αγαπάει
στην ΕΠΟΝ που διαβαίνει μπροστά.Χαιρετώντας τους στίβους ζυγώνει
κι όποιον δίκιο ζητά στεφανώνει
με στοργή αγκαλιάζει, φιλάει
τα παιδιά που παλεύουν όπου πάει
την ΕΠΟΝ που διαβαίνει μπροστά.Το θαρρούσε μα να πούνε αλήθεια
πως στενάζουν γι’ αυτήν μύρια στήθια
ναι! το βλέπει ξανά και γελάει
ότι η νιότη τους όρκους βαστά
στεφανώνει φιλάει κι όπου πάει
Επονίτες διαβαίνουν μπροστά.
Είχε να γράψει κάτι μεγάλο. Αύριο στις 23 του Φλεβάρη είναι η επέτειος του Κόκκινου Στρατού κι η Αθήνα, όσο κι αν την πλακώνει η μπότα, απόψε τη νύχτα θα στείλει το μήνυμά της στο μαχητή του Ανατολικού μετώπου. Και θα φτάσει εκεί πάνω και θάναι το αδερφικό μήνυμα στους στρατιώτες του αντιφασιστικού αγώνα.
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
Αδέρφια όλοι στην ΕΠΟΝ
που με τ’ όπλο πολεμάει τον εχθρό.
Αντάρτες, βγείτε στα ψηλά βουνά
για τη ζωή και τη λευτεριά
για του Λαού μας το ψωμί.Με τη σημαία μας μπροστά,
που θα δώσει τη ζωή στη νέα γενιά,
νέοι και νέες πώχετε καρδιά,
αγωνιστείτε για τη λευτεριά,
γιατί η Πατρίδα μας καλεί.Αδέρφια σπάστε τα δεσμά
ριχτείτε μεσ’ τη μάχη με καρδιά,
νέοι και νέα μπείτε στη γραμμή
για μια καινούργια λεύτερη ζωή,
για του Λαού μας την τιμή.Αδέρφια όλοι στην ΕΠΟΝ
που με τ’ όπλο πολεμάει τον εχθρό.
Αντάρτες, βγείτε στα ψηλά βουνά
για τη ζωή και τη λευτεριά
για του Λαού μας το ψωμί.
Για πολλά μίλησαν οι αντιπρόσωποι εκείνο το βράδυ. Έσμιξαν για πρώτη φορά νέοι απ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα. Είχαν έρθει αντιπρόσωποι της νεολαίας απ’ τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Ρούμελη. Και καθένας έφερνε τη φωτιά την κρυφή, που σε λίγο θέριευε ολούθε.
Ε.Π.Ο.Ν.
Με τη χρυσή της νιότης πανοπλία
το θάρρος, την ορμή, τη λεβεντιά,
βαδίζω στον αγώνα, στη θυσία
για τη ζωή και για τη λευτεριά.Καμαρωτά χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα
κι είναι στο πέρασμά τους όλο φως.Στο φράχτη της σκλαβιάς το πέρασμά μας
μια καταλύτρα σαν νεροποντή
το δίκαιο, η λευτεριά για σύνθημά μας,
ποιος θα μας αντικόψει την ορμή;Καμαρωτά χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα
κι είναι στο πέρασμά τους όλο φως.Των ταπεινών ο πόνος και η θλίψη
των σκλάβων η βαριά η οιμωγή
από τη γη μας θέλουμε να λείψει
για να γινεί χιλιόμορφη η ζωή.Καμαρωτά χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα
κι είναι στο πέρασμά τους όλο φως.(ΚΛΕΙΩ)
Την άλλη μέρα, 23 Φλεβάρη, 9 το πρωί άρχισε η σύσκεψη. Λίγο νωρίτερα είχαν έρθει οι φίλοι της νεολαίας και μαζί τους κι η αλησμόνητη Ηλέκτρα, αντιπρόσωπος της «Λεύτερης Νέας». Οι αντιπρόσωποι εκπροσωπούν 10 οργανώσεις της νεολαίας.
Τ’ ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ
Έχουμε τα φτερά τ’ αητού
του λιονταριού τη χάρη
τη γρηγοράδα τ’ αλαφιού
και την ορμή του Άρη.Ζήτω τ’ Αετόπουλα, ‑όπλα, ‑όπλα
Ζήτω τ’ Αετόπουλα, γεια χαρά.Τους φασίστες διώχουμε, ‑όπλα, ‑όπλα
λευτεριά η καρδούλα μας λαχταρά.
Αναφέρουμε τα ονόματα που απ’ τη διάλυσή τους βγήκε μια δυνατή, πλατιά, δημοκρατική οργάνωση της νέας γενιάς, η ΕΠΟΝ:
1) Σοσιαλιστική Νεολαία (ΣΕΠΕ)
2) Κομμουνιστική Νεολαία (ΟΚΝΕ)
3) Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία (ΛΕΝ)
4) Φιλική Εταιρεία Νέων (ΦΕΝ)
5) Λεύτερη Νέα (ΛΝ)
6) Ενιαία Εργατοϋπαλληλική
7) Ενιαία Μαθητική
8) Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης (ΕΝΑΡ)
9) Θεσσαλικός Ιερός Λόχος (ΘΙΛ)
10) Αγροτική Νεολαία
ΥΜΝΟΣ ΤΩΝ ΑΕΤΟΠΟΥΛΩΝ
Είμαστε Αετόπουλα
μ’ ατρόμητη καρδιά
περήφανα Ελληνόπουλα
και της ΕΠΟΝ παιδιά.
Στον αγώνα θεριέψαμε και μεις
γινήκαμε της λευτεριάς φρουροί και της τιμής.Θα χτίσουμε νέα σχολειά
όλοι με μια ορμή
για όλα τα Αετόπουλα
χαρούμενη ζωή.Σαν άλλος ταχτικός στρατός
στο πλάι του ΕΛΑΣ,
βαδίζουμε πάντα εμπρός
ή ταν ή επί τας.Θα χτίσουμε νέα σχολειά
όλοι με μια ορμή
για όλα τα Αετόπουλα
χαρούμενη ζωή.
Με το σούρουπο η ιδρυτική σύσκεψη είχε τελειώσει. Σ’ ένα δωμάτιο του ίδιου σπιτιού είχε συνέλθει κιόλας κι η Α΄ Ολομέλεια του ΚΣ της ΕΠΟΝ. Οι αντιπρόσωποι δυο-δυο γλιστρούσαν απ’ το σπίτι στην πλατεία. Η βροχή πούχε αρχίσει από το χτεσινό απόγιομα, απόψε σταμάτησε. Κατά τη δύση ο ήλιος είχε μια καλοκαιριάτικη φωτεινάδα. Ετούτο το βράδυ ο φοιτητής αντάμωσε τους πρώτους επονίτες στη Νεάπολη, τους είπε γι’ αυτό το καινούργιο ξεκίνημα, για την ΕΠΟΝ. Μέσα στο εργοστάσιο, πάνω στον αργαλειό, ακούστηκαν ψιθυριστά οι πρώτες λέξεις για την ΕΠΟΝ.
ΕΜΠΡΟΣ, ΕΜΠΡΟΣ ΕΠΟΝΙΤΕΣ
Εμπρός, εμπρός επονίτες,
για τη ζωή, τη λευτεριά, πάντα μπροστά
Λαοκρατία, δουλειά,
πρόοδος, λευτεριά,
της νιας γενιάς τα συνθήματα είν’ αυτά.Εμπρός, εμπρός επονίτες,
με τη σημαία και με τα όπλα στα βουνά!
Τους τυράννους, παιδιά,
διώχνει η νέα γενιά
και ζητά λευτεριά ’πό κάθε σκλαβιά.Εμπρός, εμπρός κάθε νέος
και κάθε νέα στον αγώνα μας μαζί.
Εμπρός, στα πεζοδρόμια,
για τη χαρά, τη λευτεριά και το ψωμί.Λαοκρατία, εμπρός!
Τη ζητάει κι ο λαός
για να λείψει ο καθένας μας εχθρός.
Λαοκρατία, δουλειά,
πρόοδος, λευτεριά,
της νιας γενιάς τα συνθήματα είν’ αυτά.
Και την άλλη νύχτα, καθώς έπεφτε το σκοτάδι κι ο θάνατος τόξευε τις λεύτερες ψυχές, απ’ την κάθε γωνιά γράφτηκαν τότε τα πρώτα πράσινα συνθήματα. Γράφτηκαν δίπλα στα κόκκινα. Ένας φοιτητής σκαρφάλωσε στην πλάτη του άλλου. Κάποιος στεκόταν στο τρίστρατο. Το πρωί οι πατριώτες διάβασαν: «Όλοι στην ΕΠΟΝ». «Όλοι στην Ενιαία Οργάνωση της Νεολαίας». Δίπλα στην κόκκινη επιγραφή, εκεί στην ανηφοριά της οδού Καλλιδρομίου, που μιλούσε για το χαμό του πρώτου φοιτητή, του Μήτσου Κωνσταντινίδη, γράφτηκαν οι πρώτες λέξεις για την ΕΠΟΝ.
Ε.Π.Ο.Ν.
Εμάς μας γέννησε η βροντή και τ’ άγριο αστροπελέκι,
μιας θύελλας κοσμογονικής καταλύτης σεισμός.
Και το κοντύλι του σχολειού εγίνηκε τουφέκι
στα χέρια μας που εφλόγισε της Νέας Ζωής σφυγμός.Τα μέτωπά μας φέγγουνε μέσα στης Γης το βράδυ
κι απάνω τους εστάλαζε του κόσμου η απαντοχή.
Μες στη μαυρίλα, στης σκλαβιάς του πόλεμου τον άδη
ανάσα και κελαϊδισμός – ΕΠΟΝ γλυκαντηχεί.Μες στων δεκάξι χρόνων μας την απεραντοσύνη
μια Νέα ν’ ανακαλύψουμε τραβάμε Αμερική.
Ο Παλιός Κόσμος πίσω μας σωριάζεται και σβήνει,
απάνω απ’ τα κεφάλια μας νέοι λάμπουν Πολικοί.Όλ’ οι θυμοί του αιώνα μας στις βλέβες μας βροντάνε
και Δικαιοσύνης πυρετός το αίμα μας πυρπολεί.
Κει πάνω θαμποχάραζε. Τα μάτια μας ρουφάνε
το φως που από τη ρόδινη προβάλλει ανατολή…Γέλιο, τραγούδι, πόλεμος. Δέκα φορές σε ζούμε
Ζωή, που γι’ άλλους, μίζερη, κυλάς και σκοτεινή.
Σε καταχτάμε ζωντανοί, μα και νεκροί γελούμε
από το τρύπιο μας ασκί, θα πιουν άλλοι κρασί…Στο διάβα μας βροντολαλούν δάση, βουνά και κάμποι,
στης Λεβεντιάς μας τους κρουνούς, ο Κόσμος ξεδιψά
δροσάτο φως Αυγερινών στα μέτωπά μας λάμπει.
Μακριά μας όλα τα παλιά, τ’ άρρωστα, τα λειψά.Ορθοί στο μετερίζι μας! Και δίνουμε τη μάχη
με το βραχνά του Φασισμού που μας κρατεί.
Μιλιούνια οι συμπολεμιστές! Δεν είμαστε μονάχοι.
Η Άνοιξη όλης της Γης μαζί μας προχωρεί.(ΑΠ. ΣΠΗΛΙΟΣ)
Δέκα μέρες είχαν περάσει απ’ τις 23 του Φλεβάρη. Ένα Μαρτιάτικο πρωινό. Νιφάδες στόλιζαν τα ξαναμμένα πρόσωπα που πλημμύριζαν με τα πλακάτ τους δρόμους της Αθήνας. Από χιλιάδες στόματα ακούστηκε η φωνή «ΕΠΟΝ! ΕΠΟΝ!», «Κάτω η επιστράτευση». Στα πεζοδρόμια οι κόκκινες σταλίδες απ’ το αίμα των επονιτών είναι η πρώτη σπονδή. Μια σπονδή για τη λευτεριά, τη χιλιάκριβη, που την καρτερούμε πάντα. Στις 5 του Μάρτη, σ’ αυτή την πανεθνική εκδήλωση τα νιάτα της ΕΠΟΝ δίπλα στο λαό ξεκινούν για τους κατοπινούς μεγάλους αγώνες.