Σήμερα η μεγαλύτερη μέρα του έτους και η πρώτη επίσημη του καλοκαιριού

Η σημε­ρι­νή Κυρια­κή είναι η μεγα­λύ­τε­ρη μέρα του 2020, αλλά και η πρώ­τη επί­ση­μη μέρα του καλο­και­ριού, καθώς το βρά­δυ του Σαβ­βά­του λίγο μετά τα μεσά­νυ­χτα (στις 00:43 ώρα Ελλά­δας) έλα­βε χώρα το θερι­νό ηλιο­στά­σιο. Από την άλλη, σήμε­ρα είναι η πρώ­τη μέρα του χει­μώ­να στο νότιο ημι­σφαί­ριο. Από εδώ και πέρα, στο βόρειο ημι­σφαί­ριο οι μέρες θα μικραί­νουν στα­δια­κά, στην αρχή ανε­παί­σθη­τα και από τον Αύγου­στο πιο αισθη­τά, ενώ οι νύχτες θα μεγα­λώ­νουν αντίστοιχα.

Ο Ήλιος «στέ­κε­ται» σήμε­ρα στο βορειό­τε­ρο σημείο του στον ουρα­νό, όπως τον παρα­τη­ρεί κάποιος από το βόρειο ημι­σφαί­ριο του πλα­νή­τη μας, όπου βρί­σκε­ται και η Ελλά­δα. Όμως στο άνω άκρο του ημι­σφαι­ρί­ου μας, στη βόρεια Σκαν­δι­να­βία πάνω από τον Αρκτι­κό κύκλο, σήμε­ρα δεν θεω­ρεί­ται η αρχή αλλά μάλ­λον το μέσο του καλο­και­ριού, καθώς στη διάρ­κεια του θερι­νού ηλιο­στα­σί­ου υπάρ­χει το φαι­νό­με­νο του «ήλιου του μεσονυκτίου».

Τα ηλιο­στά­σια και οι ιση­με­ρί­ες, που ορί­ζουν αστρο­νο­μι­κά τη διάρ­κεια των επο­χών του έτους, συμ­βαί­νουν επει­δή οι ημέ­ρες του έτους δεν έχουν ίση διάρ­κεια μετα­ξύ τους. Η αιτία είναι ότι η Γη περι­φέ­ρε­ται γύρω από τον Ήλιο και ο άξο­νας περι­στρο­φής της παρου­σιά­ζει κλί­ση σχε­δόν 23,4 μοι­ρών. Αν δεν υπήρ­χε αυτή η κλί­ση, δεν θα υπήρ­χαν οι επο­χές και η μέρα θα διαρ­κού­σε πάντα 12 ώρες, ενώ ο Ήλιος θα ακο­λου­θού­σε κάθε μέρα το ίδιο «μονο­πά­τι» πάνω από τη Γη.

Εξαι­τί­ας όμως της κλί­σης του άξο­να περι­στρο­φής, τη μισή χρο­νιά (από την εαρι­νή έως την φθι­νο­πω­ρι­νή ιση­με­ρία) το βόρειο ημι­σφαί­ριο «γέρ­νει» προς τον Ήλιο, με απο­κο­ρύ­φω­μα στο θερι­νό ηλιο­στά­σιο το οποίο συμ­βαί­νει μετα­ξύ της 20ής και της 22ας Ιου­νί­ου, ενώ την άλλη μισή χρο­νιά το νότιο ημι­σφαί­ριο «γέρ­νει» περισ­σό­τε­ρο προς τον Ήλιο, με απο­κο­ρύ­φω­μα στο χει­με­ρι­νό ηλιοστάσιο.

Σύμ­φω­να με την αστρο­φυ­σι­κό Φιό­ρη-Ανα­στα­σία Μεταλ­λη­νού του Εθνι­κού Αστε­ρο­σκο­πείο Αθη­νών, στον 5ο αι. π.Χ. ο αστρο­νό­μος Μέτω­νας, παρα­τη­ρώ­ντας από τον λόφο της Πνύ­κας στην Αθή­να την κίνη­ση του Ήλιου κατά τη διάρ­κεια του έτους, υπο­λό­γι­σε με μεγά­λη ακρί­βεια τη διάρ­κεια των επο­χών. Το όργα­νο που χρη­σι­μο­ποί­η­σε ονο­μά­ζο­νταν ηλιο­τρό­πιο, του οποί­ου δια­σώ­ζε­ται η βάση του και μπο­ρεί κανείς να τη δει στον λόφο της Πνύκας.

Ο Μέτω­νας είχε παρα­τη­ρή­σει ότι κατά το θερι­νό ηλιο­στά­σιο ο Ήλιος ανέ­τει­λε πάνω από τον Λυκα­βητ­τό, καθώς τον παρα­τη­ρού­σε από το αρχαίο παρα­τη­ρη­τή­ριο του στην Πνύ­κα. Έξι μήνες αργό­τε­ρα, κατά το χει­με­ρι­νό ηλιο­στά­σιο, τον παρα­τη­ρού­σε να ανα­τέλ­λει από την κορυ­φή του Υμητ­τού. Σύμ­φω­να με το Αττι­κό ημε­ρο­λό­γιο, το έτος ξεκι­νού­σε στην αρχαία Αθή­να μετά το θερι­νό ηλιο­στά­σιο. Είχε 12 μήνες, αφιε­ρω­μέ­νους έναν σε κάθε θεό, με κάθε μήνα να ξεκι­νά με τη Νέα Σελήνη.

Από την άλλη, ο Ερα­το­σθέ­νης, σημα­ντι­κός μαθη­μα­τι­κός και γεω­γρά­φος του 3ου αι. π.Χ., είχε την ιδέα, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τη θέση του Ηλί­ου στο θερι­νό ηλιο­στά­σιο, να πραγ­μα­το­ποι­ή­σει ένα πεί­ρα­μα σε δυο δια­φο­ρε­τι­κές πόλεις της Αιγύ­πτου και να υπο­λο­γί­σει την περί­με­τρο της Γης.