Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Σεξουαλικά δικαιώματα και χειραφέτηση στην Κούβα

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Η επα­νά­στα­ση του 1959 ξεκί­νη­σε ένα έργο κοι­νω­νι­κής δικαιο­σύ­νης και δικαιο­σύ­νης, ένα γεγο­νός που θα άλλα­ζε πολι­τι­κές σχε­τι­κά με το φύλο και τις σεξουα­λι­κό­τη­τες, μετα­ξύ των βαθιών, ριζι­κών μετα­σχη­μα­τι­σμών στο έθνος και τον πολι­τι­σμό του

Η επα­νά­στα­ση του 1959 αντι­προ­σώ­πευε το επί­τευγ­μα της εθνι­κής κυριαρ­χί­ας της Κού­βας. την έναρ­ξη ενός έργου κοι­νω­νι­κής δικαιο­σύ­νης και δικαιο­σύ­νης · και την αρχή των μετα­σχη­μα­τι­σμών στο έθνος και τον πολι­τι­σμό του, το πιο βαθύ και ριζο­σπα­στι­κό στην ιστο­ρία τους.

Ένα γεγο­νός τέτοιου μεγέ­θους δεν θα μπο­ρού­σε παρά να αλλά­ξει εντε­λώς τις πολι­τι­κές σχε­τι­κά με το φύλο και τις σεξουα­λι­κό­τη­τες. Αυτή ήταν μια δια­δι­κα­σία σύν­θε­της πολι­τι­στι­κής μετα­μόρ­φω­σης, που οδή­γη­σε σε αντι­πα­ρα­θέ­σεις και διά­λο­γο μετα­ξύ γενε­ών, πολι­τι­στι­κών προ­τύ­πων, τάξε­ων και κοι­νω­νι­κών στρω­μά­των, όπου οι γυναί­κες υπήρ­ξαν πρω­τα­γω­νι­στές και υποστηρικτές.

Σε αυτό το σενά­ριο ευρεί­ας συμ­με­το­χής, πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν οι πρώ­τες ενέρ­γειες για την εφαρ­μο­γή πολι­τι­κών, οικο­νο­μι­κών και κοι­νω­νι­κών αλλα­γών που τρο­πο­ποί­η­σαν το ρόλο των ανδρών και των γυναι­κών στην κοι­νω­νία και στην οικο­γέ­νεια, στις σχέ­σεις των ζευ­γα­ριών, στις σεξουα­λι­κό­τη­τες, στις δια­γε­νε­α­κές σχέσεις.

Μετα­ξύ του 1959 και του 1961, το νέο επα­να­στα­τι­κό κρά­τος ενέ­κρι­νε σημα­ντι­κούς νόμους που αντα­πο­κρί­νο­νταν σε μακρο­χρό­νιες φιλο­δο­ξί­ες που απο­γοη­τεύ­τη­καν από την πολι­τι­κο­ποί­η­ση των παρα­δο­σια­κών κομ­μά­των, τη δια­φθο­ρά και τη δου­λειά τους στο ισχυ­ρό έθνος στον Βορ­ρά. Σημα­ντι­κό μετα­ξύ αυτών ήταν ο Θεμε­λιώ­δης Νόμος της Δημο­κρα­τί­ας της Κού­βας, που εγκρί­θη­κε στις 7 Φεβρουα­ρί­ου 1959, ο οποί­ος θεσπί­ζει ίσους μισθούς για άνδρες και γυναίκες.

Στις 23 Αυγού­στου 1960, η Ομο­σπον­δία Κού­βων Γυναι­κών (FMC) ιδρύ­θη­κε επί­ση­μα ως ένα οργα­νω­μέ­νο μαζι­κό κίνη­μα γυναι­κών στην κοι­νω­νία των πολι­τών. Έκτο­τε, οι γυναί­κες εφάρ­μο­σαν το δικό μας σχέ­διο ενδυ­νά­μω­σης ως θέμα­τα από το νόμο, με βαθύ αντί­κτυ­πο σε όλη την κοι­νω­νία, την πολι­τι­κή και τον πολιτισμό.

Ταυ­τό­χρο­να, προ­έ­κυ­ψαν διά­φο­ρες πρω­το­βου­λί­ες ευρεί­ας συμ­με­το­χής των πολι­τών, όπως δημο­φι­λείς κινη­το­ποι­ή­σεις για την υπε­ρά­σπι­ση τρο­μο­κρα­τι­κών επι­θέ­σε­ων που διορ­γά­νω­σε η κυβέρ­νη­ση των Ηνω­μέ­νων Πολι­τειών της Αμε­ρι­κής. γυναί­κες ήρθαν στα σπί­τια τους ντυ­μέ­νοι ως μέλη της πολι­το­φυ­λα­κής και η εικό­να τους σε αυτόν τον νέο κοι­νω­νι­κό ρόλο έγι­νε καθημερινά.

Η ευρεία έντα­ξη των γυναι­κών στο χώρο εργα­σί­ας και ένα ευρύ φάσμα δημό­σιων εκδη­λώ­σε­ων είχε μεγά­λο αντί­κτυ­πο στη σεξουα­λι­κό­τη­τα (Núñez, 2001). Η νέα κοι­νω­νι­κή κατά­στα­ση των γυναι­κών συνέ­βα­λε στην αλλα­γή του κυρί­αρ­χου ανα­πα­ρα­γω­γι­κού προ­τύ­που από έξι παι­διά ανά γυναί­κα σε λιγό­τε­ρο από ένα γιο ή κόρη ανά γυναί­κα (Alfonso, 2006), αν και η τελευ­ταία Εθνι­κή Έρευ­να Γονι­μό­τη­τας ανα­φέ­ρει ότι το ανα­πα­ρα­γω­γι­κό ιδα­νι­κό για τις γυναί­κες είναι 2,13 και για άνδρες 2.31 (ONEI, 2009).

Ως απο­τέ­λε­σμα της κοι­νής εργα­σί­ας του FMC και του νέου Εθνι­κού Συστή­μα­τος Δημό­σιας Υγεί­ας, το Εθνι­κό Πρό­γραμ­μα Οικο­γε­νεια­κού Προ­γραμ­μα­τι­σμού ιδρύ­θη­κε το 1964 και το 1965 ο εθε­λο­ντι­κός τερ­μα­τι­σμός της εγκυ­μο­σύ­νης θεσμο­θε­τή­θη­κε ως δωρε­άν υπη­ρε­σία, που εκτε­λεί­ται από επαγ­γελ­μα­τί­ες σε ιδρύ­μα­τα δημό­σιας υγείας.

Αυτό έγι­νε με στό­χο τη μεί­ω­ση της μητρι­κής θνη­σι­μό­τη­τας και την προ­ώ­θη­ση και εγγύ­η­ση του δικαιώ­μα­τος των γυναι­κών να λαμ­βά­νουν τις δικές τους απο­φά­σεις σχε­τι­κά με το σώμα τους.

Αυτές οι απο­φά­σεις, μαζί με άλλα εθνι­κά προ­γράμ­μα­τα, συνέ­βα­λαν στη μεί­ω­ση της μητρι­κής θνη­σι­μό­τη­τας, η οποία το 1959 ήταν 120 ανά 100.000 γεν­νή­σεις, και έως το 1966 είχε μειω­θεί σε 60. Η αυστη­ρή παρα­κο­λού­θη­ση αυτού του δεί­κτη για τη μεί­ω­ση των προ­βλέ­ψι­μων αιτί­ων της είναι μια συνε­χής εργα­σία και ένα από τα πιο σημα­ντι­κά στοι­χεία του Προ­γράμ­μα­τος Μητέ­ρας και Παι­διού του Υπουρ­γεί­ου, ανα­φέ­ρο­ντας ποσο­στό 36 θανά­των ανά 100.000 γεν­νή­σεις ζωντα­νών το 2019.

Σύμ­φω­να με τους δικούς του μηχα­νι­σμούς συμ­με­το­χής, το 1972, το FMC δημιούρ­γη­σε μια πολυ­το­με­α­κή, δια­το­με­α­κή ομά­δα εργα­σί­ας για τη δια­χεί­ρι­ση και ανά­πτυ­ξη ενός Εθνι­κού Προ­γράμ­μα­τος Σεξουα­λι­κής Εκπαίδευσης.

Ο στό­χος αυτής της πρω­το­βου­λί­ας ήταν να αντα­πο­κρι­θεί σε μία από τις προ­τά­σεις που εξέ­φρα­σαν οι γυναί­κες στις ετή­σιες συνό­δους ολο­μέ­λειας: να προ­ε­τοι­μα­στούν για τη σεξουα­λι­κή εκπαί­δευ­ση προ­κει­μέ­νου να καθο­δη­γή­σουν καλύ­τε­ρα τις κόρες και τους γιους τους, και έτσι να απο­φύ­γουν την αβε­βαιό­τη­τα που υπέ­φε­ραν. Η Εθνι­κή Ομά­δα Εργα­σί­ας για τη Σεξουα­λι­κή Εκπαί­δευ­ση δημιουρ­γή­θη­κε με αυτήν την υπόθεση.

Η σημα­σία της σεξουα­λι­κής εκπαί­δευ­σης ανα­γνω­ρί­στη­κε στο Δεύ­τε­ρο Συνέ­δριο του FMC το 1974 και στο Πρώ­το Συνέ­δριο του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος της Κού­βας το 1975. Έκτο­τε, η εκπαί­δευ­ση σεξουα­λι­κό­τη­τας έχει εκφρα­στεί στην κρα­τι­κή πολι­τι­κή, με τις οικο­γέ­νειες και τα σχο­λεία να ανα­γνω­ρί­ζο­νται ως θεσμοί με τη μεγα­λύ­τε­ρη ευθύ­νη στο θέμα.

Οι πολι­τι­κές της δεκα­ε­τί­ας του 1960 εκφρά­στη­καν σε νέους νόμους κατά τη διάρ­κεια της δεκα­ε­τί­ας του 1970, κυρί­ως στον Οικο­γε­νεια­κό Κώδι­κα που υιο­θε­τή­θη­κε το 1975 ως απο­τέ­λε­σμα μιας ευρεί­ας δια­δι­κα­σί­ας λαϊ­κής δια­βού­λευ­σης. Θεω­ρεί­ται η πιο προηγ­μέ­νη για την επο­χή της σε ολό­κλη­ρη την ήπει­ρο, ανα­γνώ­ρι­σε το δικαί­ω­μα ανδρών και γυναι­κών στην πλή­ρη σεξουα­λι­κό­τη­τα και να μοι­ρά­ζο­νται τις ίδιες οικια­κές και εκπαι­δευ­τι­κές ευθύνες.

Ως απο­τέ­λε­σμα της πολι­τι­κής που ανα­πτύ­χθη­κε κατά τη δεκα­ε­τία του 1970, η Κού­βα ήταν η πρώ­τη χώρα που υπέ­γρα­ψε και η δεύ­τε­ρη επι­κύ­ρω­σε την κυβερ­νη­τι­κή δέσμευ­ση στη Σύμ­βα­ση για την εξά­λει­ψη όλων των μορ­φών δια­κρί­σε­ων κατά των γυναι­κών (CEDAW, 1979).

Ο κου­βα­νι­κός πολι­τι­σμός έχει μια ισχυ­ρή πατριαρ­χι­κή ισπα­νι­κή-αφρι­κα­νι­κή κλη­ρο­νο­μιά, με μια μακρά ομο­φο­βι­κή παρά­δο­ση, ένα μοντέ­λο κυριαρ­χί­ας που επι­βάλ­λε­ται από το ισπα­νι­κό αποι­κια­κό σύστη­μα και την επί­ση­μη θρη­σκεία του, μαζί με μια παγκό­σμια επι­στη­μο­νι­κή προ­σέγ­γι­ση που στιγ­μα­τί­ζει την ομοφυλοφιλία.

Όταν θριάμ­βευ­σε η Επα­νά­στα­ση, οι ιατρι­κές, ψυχο­λο­γι­κές, κοι­νω­νι­κές και νομι­κές επι­στή­μες σε όλο τον κόσμο πήραν θέσεις ενά­ντια στην ομο­φυ­λο­φι­λία και την θεω­ρού­σαν παρά­δειγ­μα ασθέ­νειας, παρα­φρο­σύ­νης, ηθι­κής παρακ­μής και από­κλι­σης από τους κοι­νω­νι­κούς κανόνες.

Δυστυ­χώς, η μονι­μό­τη­τα της θεσμο­θε­τη­μέ­νης ομο­φο­βί­ας στις πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες της Επα­νά­στα­σης δεν έχει ανα­λυ­θεί σε όλη την πολυ­πλο­κό­τη­τά της. Αυτή η κατά­στα­ση αξιο­ποιεί­ται από εκεί­νους που την βλέ­πουν μόνο ως ευκαι­ρία να επω­φε­λη­θούν από την καλά χρη­μα­το­δο­τού­με­νη αγο­ρά επι­θέ­σε­ων κατά της Κού­βας. Δεδο­μέ­νης αυτής της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, είναι σημα­ντι­κό τα θεσμι­κά μας όργα­να να ανα­λύ­σουν κρι­τι­κά πρα­κτι­κές που δεν συνά­δουν με το ανθρω­πι­στι­κό πνεύ­μα της επα­να­στα­τι­κής διαδικασίας.

Ο Ντέι­βιντ Κάρ­τερ (2004), στο βιβλίο του Stonewall, σχε­τι­κά με τις δια­μαρ­τυ­ρί­ες που πυρο­δό­τη­σαν την ομο­φυ­λο­φι­λι­κή επα­νά­στα­ση, έγρα­ψε, το 1961, ότι οι νόμοι που ποι­νι­κο­ποιούν την ομο­φυ­λο­φι­λία στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες ήταν πιο σκλη­ροί από εκεί­νους στην Κού­βα, τη Ρωσία ή την Ανα­το­λι­κή Γερ­μα­νία, χώρες που επι­κρί­νο­νται συνή­θως από την κυβέρ­νη­ση των ΗΠΑ για τις «δεσπο­τι­κές μεθό­δους» τους (Carter D., σελ. 16).

Η κατα­νό­η­ση της τρέ­χου­σας κατά­στα­σης των λεσβιών, των ομο­φυ­λό­φι­λων, των αμφι­φυ­λό­φι­λων, των τραν­σέ­ξουαλ και των μεσο­φυ­λι­κών ατό­μων (LGBTI +) στην Κού­βα και η ανά­γκη να δοθεί προ­σο­χή στις ανά­γκες τους ως ζήτη­μα πολι­τι­κής, απαι­τεί να κατα­νο­ή­σου­με την ιστο­ρι­κή εξέ­λι­ξη του ζητή­μα­τος στο πλαί­σιο της κου­βα­νι­κής επα­νά­στα­σης κοι­νω­νι­κή ατζέντα.

Η Εθνι­κή Ομά­δα Εργα­σί­ας για την Σεξουα­λι­κή Εκπαί­δευ­ση (Gntes, 1972), με επι­κε­φα­λής το FMC, έγι­νε το Εθνι­κό Κέντρο Εκπαί­δευ­σης Σεξ (Cenesex) το 1988 και έκτο­τε υπά­γε­ται στο Υπουρ­γείο Δημό­σιας Υγεί­ας (Minsap).

Η απο­στο­λή του Cenesex είναι να συμ­βά­λει στην ανά­πτυ­ξη ολο­κλη­ρω­μέ­νης εκπαί­δευ­σης για τη σεξουα­λι­κό­τη­τα, τη σεξουα­λι­κή υγεία, την ανα­γνώ­ρι­ση και την εγγύ­η­ση των σεξουα­λι­κών δικαιω­μά­των ολό­κλη­ρου του πλη­θυ­σμού. Προς το σκο­πό αυτό, το Κέντρο ανα­πτύσ­σει εκπαι­δευ­τι­κές και επι­κοι­νω­νια­κές στρα­τη­γι­κές που περι­λαμ­βά­νουν διά­φο­ρες εθνι­κές εκστρα­τεί­ες δημό­σιας ευημερίας.

Η πρω­το­βου­λία για τον εορ­τα­σμό της Διε­θνούς Ημέ­ρας κατά της Ομο­φο­βί­ας και της Υπερ­φο­βί­ας, που ξεκί­νη­σε στις 17 Μαΐ­ου 2007, είχε σημα­ντι­κό αντί­κτυ­πο στην κινη­το­ποί­η­ση της κοι­νω­νι­κής συνεί­δη­σης του κου­βα­νι­κού πληθυσμού.

Χαι­ρε­τί­σα­με την πρό­τα­ση του καθη­γη­τή Γαλ­λί­ας-Καραϊ­βι­κής, Louis-Georges Tin, να τεθεί ο εορ­τα­σμός την ημε­ρο­μη­νία της από­φα­σης της Παγκό­σμιας Οργά­νω­σης Υγεί­ας να απο-παθο­λο­γί­σει επί­ση­μα την ομο­φυ­λο­φι­λία, αφή­νο­ντας πίσω από μη επι­στη­μο­νι­κές από­ψεις που συνέ­βα­λαν στο στίγ­μα και τις δια­κρί­σεις. Αυτό συνέ­βη στις 17 Μαΐ­ου 1990.

Από το 2008, έχου­με αφιε­ρώ­σει ολό­κλη­ρο το μήνα Μάιο στην ανά­πτυ­ξη εκπαι­δευ­τι­κών και επι­κοι­νω­νια­κών δρα­στη­ριο­τή­των που προ­ω­θούν τον σεβα­σμό για τον ελεύ­θε­ρο σεξουα­λι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό και τις ταυ­τό­τη­τες φύλου, ως άσκη­ση δικαιο­σύ­νης και κοι­νω­νι­κής ισό­τη­τας, με το όνο­μα των κου­βα­νι­κών ημε­ρών κατά της ομο­φο­βί­ας και της τρανσφοβίας.

Αυτές τις μέρες συντο­νί­ζο­νται από το CENESEX, μέσω του Minsap, μαζί με άλλους κρα­τι­κούς θεσμούς, την κυβέρ­νη­ση και την απα­ραί­τη­τη υπο­στή­ρι­ξη του Κόμ­μα­τος σε όλα τα επί­πε­δα. Οι εκστρα­τεί­ες επι­κε­ντρώ­θη­καν στην οικο­γέ­νεια, το σχο­λείο, την εργα­σία και, πιο πρό­σφα­τα, στην ανα­γνώ­ρι­ση όλων των δικαιω­μά­των για όλα τα άτο­μα, χωρίς δια­κρί­σεις λόγω του σεξουα­λι­κού τους προ­σα­να­το­λι­σμού ή της ταυ­τό­τη­τας φύλου.

Οι κου­βα­νι­κές μέρες κατά της ομο­φο­βί­ας και της τραν­σφο­βί­ας είχαν αναμ­φί­βο­λα αντί­κτυ­πο στο όρα­μα της χώρας που εγκρί­θη­κε από το 7ο Συνέ­δριο του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος της Κού­βας (2016) και την Εθνι­κή Συνέ­λευ­ση της Λαϊ­κής Δύνα­μης (2017) μετά από μια αυστη­ρή δια­δι­κα­σία λαϊ­κής διαβούλευσης.

Η σύλ­λη­ψη του Κου­βα­νι­κού Οικο­νο­μι­κού και Κοι­νω­νι­κού Μοντέ­λου Σοσια­λι­στι­κής Ανά­πτυ­ξης και το Εθνι­κό Σχέ­διο Οικο­νο­μι­κής και Κοι­νω­νι­κής Ανά­πτυ­ξης έως το 2030, ανα­φέ­ρουν ρητά την ανά­γκη αντι­με­τώ­πι­σης όλων των μορ­φών δια­κρί­σε­ων, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης αυτής που προ­κα­λεί­ται από σεξουα­λι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό ή ταυ­τό­τη­τα φύλου.

Σε από­λυ­τη αρμο­νία με αυτές τις απο­φά­σεις, από το 2019, το Σύνταγ­μά μας ανα­γνω­ρί­ζει κεί­με­νο σεξουα­λι­κά και ανα­πα­ρα­γω­γι­κά δικαιώ­μα­τα, απα­γο­ρεύ­ει τις δια­κρί­σεις εις βάρος ατό­μων με μη ομοιο­μορ­φι­κές σεξουα­λι­κό­τη­τες, προ­στα­τεύ­ει την οικο­γε­νεια­κή πολυ­μορ­φία και ρυθ­μί­ζει σαφώς τον γάμο ως νομι­κό θεσμό προ­σβά­σι­μο σε όλα τα άτο­μα χωρίς δια­κρί­σεις οποιου­δή­πο­τε είδους.

Φυσι­κά, έχου­με ακό­μη πολύ δρό­μο να δια­νύ­σου­με. Γι ‘αυτό εκπαι­δεύ­ου­με για αγά­πη και σεβα­στή συνύ­παρ­ξη, όχι για τη διαιώ­νι­ση σχέ­σε­ων κυριαρ­χί­ας ή βίας. Εκπαι­δεύ­ου­με στις ανθρω­πι­στι­κές και δημο­κρα­τι­κές αρχές που εμπνέ­ο­νται από το χει­ρα­φε­τη­τι­κό παρά­δειγ­μα του σοσια­λι­σμού, στην ελευ­θε­ρία ως σύν­θε­τη ατο­μι­κή και συλ­λο­γι­κή ευθύ­νη. Θα συνε­χί­σου­με να εργα­ζό­μα­στε έως ότου επι­τευ­χθεί όλη η δικαιοσύνη.

(Μετα­φρα­σμέ­νη ανα­δη­μο­σί­ευ­ση άρθρου του  Mariela Castro Espín στην Granma στις 18/5 με αφορ­μή τη Διε­θνή Ημέ­ρα από την ομο­φο­βία και τρανσ­νο­σφο­βία)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο