ΣΙΜΟΝ ΜΠΟΛΙΒΑΡ Ο Απελευθερωτής των Συνειδήσεων

Παρου­σιά­ζει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

ΣΙΜΟΝ ΜΠΟΛΙΒΑΡ Ο Απε­λευ­θε­ρω­τής των Συνειδήσεων

Μετά­φρα­ση, Εισα­γω­γή, Σχό­λια της Μαρί­ας Δαμηλάκου

Εκδό­σεις «Νότιος Άνεμος»

Οι ιστο­ρι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες που έχουν αφή­σει βαθιά τα ίχνη τους στο ιστο­ρι­κό γίγνε­σθαι  συνή­θως δίνουν αφορ­μή για βιο­γρα­φί­ες — δρα­μα­το­ποι­η­μέ­νες και μη — μυθι­στο­ρή­μα­τα (θυμί­ζου­με το βιβλίο του Γκα­μπριέλ Γκαρ­σία Μάρ­κες «Ο στρα­τη­γός μες στο Λαβύ­ριν­θό του» που παρου­σιά­στη­κε στο προη­γού­με­νο τεύ­χος και δίνει μια δρα­μα­το­ποι­η­μέ­νη ανα­πα­ρά­στα­ση των τελευ­ταί­ων ημε­ρών της ζωής του Μπο­λί­βαρ) ή σε βιβλία με κεί­με­να δικά τους, όπως το παρόν βιβλίο. Τα πολι­τι­κά κεί­με­να της έκδο­σης καλύ­πτουν την περί­ο­δο 1805 μέχρι το θάνα­το του Μπο­λί­βαρ το 1830. Πρό­κει­ται για την πρώ­τη έκδο­ση στα ελλη­νι­κά των πιο σημα­ντι­κών κει­μέ­νων του «Ελευ­θε­ρω­τή». Ο Μπο­λί­βαρ ήταν Βενε­ζου­ε­λά­νος. Ο πρέ­σβυς της Μπο­λι­βα­ρια­νής Δημο­κρα­τί­ας της Βενε­ζου­έ­λας, Φαρίντ Φερ­νά­ντες, στον πρό­λο­γό του θα πει: «Η ανθρω­πό­τη­τα πάντα θα τον μνη­μο­νεύ­ει ως τον άνθρω­πο που, με τις στρα­τιω­τι­κές και πνευ­μα­τι­κές γνώ­σεις του, θριάμ­βευ­σε επί της Ισπα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, στην πιο ισχυ­ρή της επο­χή, χαρί­ζο­ντας στην ήπει­ρό του το πιο ανε­κτί­μη­το αγα­θό για τους λαούς που υπέ­φε­ραν από την ξένη κατο­χή: τη συλ­λο­γι­κή ελπί­δα για την οικο­δό­μη­ση ενός κυρί­αρ­χου μέλλοντος».

Το όνει­ρο της ανεξαρτησίας

Ένα όνει­ρο που για τους περισ­σό­τε­ρους λαούς έμει­νε έως τώρα απραγ­μα­το­ποί­η­το. Απ’ αυτή την άπο­ψη σίγου­ρα αξί­ζουν να μελε­τη­θούν τα κεί­με­να, αλλά και η ζωή του Σιμόν Μπο­λί­βαρ. Στο βιβλίο έχει περι­λη­φθεί μια πολύ κατα­το­πι­στι­κή εισα­γω­γή της μετα­φρά­στριας και λέκτο­ρα Ιστο­ρί­ας του Ιόνιου Πανε­πι­στη­μί­ου ειδι­κού σε θέμα­τα Λατι­νο­α­με­ρι­κά­νι­κης Ιστο­ρί­ας, Μαρί­ας Δαμη­λά­κου (η οποία σχο­λιά­ζει και τα κεί­με­να), ένα βιο­γρα­φι­κό χρο­νο­λό­γιο, καθώς και το ποί­η­μα – ή μάλ­λον επι­κή και λυρι­κή σύν­θε­ση, όπως το χαρα­κτη­ρί­ζει η Έφη Καφρί­τσα, Δρ. της Κλα­σι­κής Φιλο­λο­γί­ας, στο εισα­γω­γι­κό της σχο­λια­σμό στο ποί­η­μα — του Νίκου Εγγο­νό­που­λου αφιε­ρω­μέ­νο στον Μπο­λί­βαρ και στα ιδα­νι­κά του με τίτλο Μπο­λι­βάρ, ένα ελλη­νι­κό ποί­η­μα (Μπο­λι­βάρ και όχι Μπο­λί­βαρ, όπως καθιε­ρώ­θη­κε από πολ­λούς στα ελλη­νι­κά, κάτι το οποίο σχο­λιά­ζε­ται στο Σημεί­ω­μα του Εκδό­τη). Στο τέλος δύο χάρ­τες επο­χής της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής βοη­θούν τον ανα­γνώ­στη να προ­σα­να­το­λι­στεί στα τοτι­νά σύνο­ρα, καθώς και στους απε­λευ­θε­ρω­τι­κούς πολέ­μους που έγι­ναν τότε.

Ο στο­χα­σμός του Σιμόν Μπο­λί­βαρ, όπως και ο στο­χα­σμός όλων των μεγά­λων απε­λευ­θε­ρω­τι­κών φυσιο­γνω­μιών της ηπεί­ρου, είναι δια­πο­τι­σμέ­νος από τα καλύ­τε­ρα «κομ­μά­τια» της ευρω­παϊ­κής ιστο­ρί­ας, από την ελλη­νι­κή αρχαιό­τη­τα και την αρχαία Ρώμη μέχρι και τα ιδα­νι­κά της γαλ­λι­κής επα­νά­στα­σης. Οι σχέ­σεις με τη «Γηραιά Ήπει­ρο» έχουν πάντα δύο σκέ­λη που απο­τε­λούν μια δια­λε­κτι­κή ενό­τη­τα: είναι δεσμά και ταυ­τό­χρο­να και δεσμοί. Το πρώ­το πολε­μή­θη­κε με ποτά­μια αίμα­τος και θυσιών για την ανε­ξαρ­τη­σία, την αξιο­πρέ­πεια, τη «δική μας» Αμε­ρι­κή και ταυ­τό­τη­τα. Το δεύ­τε­ρο εκφρά­ζει την άλλη πλευ­ρά του νομί­σμα­τος. Από το σκο­τά­δι της κατα­πί­ε­σης, της κατά­κτη­σης, της φρί­κης της γενο­κτο­νί­ας γεν­νιέ­ται και το αντί­θε­το: ο πόθος της ελευ­θε­ρί­ας και της αξιο­πρέ­πειας, ο αγώ­νας πάσει θυσία γι’ αυτό το σκο­πό που μπο­λιά­ζε­ται με τα καλύ­τε­ρα που γέν­νη­σε η ευρω­παϊ­κή ήπει­ρος η οποία είχε γεν­νή­σει τις πιο προ­ο­δευ­τι­κές ιδέ­ες της ανθρω­πό­τη­τας ακρι­βώς για­τί είχε γεν­νή­σει και το πιο εκμε­ταλ­λευ­τι­κό σύστη­μα:  το καπι­τα­λι­στι­κό με την αποι­κιο­κρα­τία του.

Σκέ­ψη επαναστατική

Ο ιστο­ρι­κός δρό­μος προς τη χει­ρα­φέ­τη­ση των λαών είναι μακρύς. Η ανα­ζή­τη­ση του «Τρί­του Κόσμου» ενός δικού του προ­σώ­που είναι πολυ­σύν­θε­τη και σίγου­ρα χρειά­ζε­ται μια βαθιά ματιά στις αιτί­ες της χθε­σι­νής και σημε­ρι­νής κατά­στα­σης. Η σκέ­ψη του Μπο­λί­βαρ, όπως των περισ­σό­τε­ρων μεγά­λων ιστο­ρι­κών προ­σω­πι­κο­τή­των της ενό­τη­τας της Νότιας Αμε­ρι­κής, της ανε­ξαρ­τη­σί­ας, της χει­ρα­φέ­τη­σής της μένει σε μεγά­λο βαθ­μό στους θεσμούς, στην παι­δεία, στον τρό­πο δια­κυ­βέρ­νη­σης, στη δημο­κρα­τία, στην κοι­νω­νι­κή δικαιο­σύ­νη και τεί­νει να ασχο­λεί­ται περισ­σό­τε­ρο με τα συμ­πτώ­μα­τα, το κοι­νω­νι­κό εποι­κο­δό­μη­μα παρά με τη βαθύ­τε­ρη αιτία των κακώς κει­μέ­νων. Αυτή η αδυ­να­μία, βεβαί­ως, δεν αφαι­ρεί τίπο­τα από το μεγα­λείο της ιστο­ρι­κής τους προ­σφο­ράς. Ωστό­σο, δεν πρέ­πει να ξεχνιέ­ται. Οι θεσμοί απορ­ρέ­ουν από τα συμ­φέ­ρο­ντα κάποιων που έχουν την οικο­νο­μία, τους φυσι­κούς πόρους, τον πλού­το στα χέρια τους. Αν οι λαοί δεν τους τα πάρουν, δεν θα έχουν βάση ν’ αλλά­ξουν ριζι­κά τους θεσμούς.  Ο Πάμπλο Νερού­δα δίνει μια κατεύ­θυν­ση με τα εξής λόγια ( παρα­τί­θε­νται στον πρό­λο­γο): ο Απε­λευ­θε­ρω­τής της «δικής μας» Αμε­ρι­κής «ξυπνά­ει κάθε εκα­τό χρό­νια, όταν ξυπνά­ει ο λαός». Το τελευ­ταίο είναι οπωσ­δή­πο­τε μια προ­ϋ­πό­θε­ση για ριζι­κές αλλα­γές. Μια άλλη προ­ϋ­πό­θε­ση είναι, ότι αυτός ο λαός πρέ­πει να οργα­νω­θεί γύρω από το στό­χο του με συγκε­κρι­μέ­νη πρό­τα­ση για ένα άλλο κοι­νω­νι­κό σύστη­μα, αλλιώς συν­θλί­βε­ται από τους αριθ­μη­τι­κά πολύ λιγό­τε­ρους κατα­πιε­στές του. Η ιστο­ρία διδά­σκει πολ­λά απ’ αυτή την άπο­ψη. Όχι απλώς ανά­θε­ση σε προ­ο­δευ­τι­κούς ηγέ­τες, ούτε απλώς συμ­με­το­χή, αλλά ανα­τρο­πή με πρό­τα­ση μέλ­λο­ντος. Φυσι­κά, το πρώ­το βήμα για τις αποι­κιο­κρα­τού­με­νες χώρες είναι η εθνι­κή ανε­ξαρ­τη­σία, αίτη­μα καυ­τό και άμε­σο. Αμέ­σως μετά έρχε­ται το «ποιά κοι­νω­νία θα φτιά­ξου­με;» για να μην επα­να­λη­φθούν σε νέα μορ­φή με ντό­πιους αφέ­ντες αυτή τη φορά οι παλαιές αμαρ­τί­ες των κοι­νω­νιών με τις ταξι­κές ανι­σό­τη­τες και απου­σία γι’ αυτό της κοι­νω­νι­κής δικαιο­σύ­νης. Ο Μπο­λί­βαρ κάτι τέτοιο είχε στο νου και βλέ­πει το όρα­μά του να καταρ­ρέ­ει προς το τέλος της ζωής του, χωρίς να μπο­ρέ­σει να κατα­λά­βει τη βαθύ­τε­ρη αιτία. Η σκέ­ψη του ήταν προ­δρο­μι­κή και δεν μπο­ρού­σε να ήταν αλλιώς ακό­μα. Στην επο­χή του και στην Ευρώ­πη η σκέ­ψη ήταν ακό­μα προ­δρο­μι­κή, σοσια­λι­στι­κά προ­δρο­μι­κή. Ο Σιμόν Μπο­λί­βαρ, όπως όλοι οι στο­χα­στές, πρέ­πει να κρί­νο­νται στις συν­θή­κες της επο­χής τους για να μετριέ­ται σωστά το μπόι τους. Αυτός ο μεγά­λος ορα­μα­τι­στής, στο­χα­στής και στρα­τη­λά­της της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής έρι­ξε μακριά την πέτρα στο μέλ­λον και γι’ αυτό έμει­νε στην ιστο­ρία. Κλεί­νου­με με ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό από­σπα­σμα από το λόγο του στην Εθνο­συ­νέ­λευ­ση της Αγκο­στού­ρα το 1819: «Ταξι­δεύ­ο­ντας στο μέλ­λον η φαντα­σία μου στέ­κε­ται στους επό­με­νους αιώ­νες και καθώς παρα­τη­ρώ από εκεί πέρα, με θαυ­μα­σμό και έκπλη­ξη, την ευη­με­ρία, το μεγα­λείο και τη ζωή που έχει απο­κτή­σει αυτή η περιο­χή, νοιώ­θω συνε­παρ­μέ­νος και μου φαί­νε­ται ότι τη βλέ­πω στην καρ­διά του σύμπα­ντος, να απλώ­νε­ται κατά μήκος των εκτε­νών ακτών της, ανά­με­σα στους δύο ωκε­α­νούς που η φύση είχε χωρί­σει και η πατρί­δα μας ενώ­νει με τα μακριά και τα πλα­τιά κανά­λια της. Τη βλέ­πω να είναι ο δεσμός, το κέντρο, η καρ­διά του εμπο­ρί­ου της ανθρώ­πι­νης οικο­γέ­νειας. Τη βλέ­πω να στέλ­νει σε όλες τις γωνιές της γης τους θησαυ­ρούς που κρύ­βουν τα βου­νά της από ασή­μι και χρυ­σό. Τη βλέ­πω να μοι­ρά­ζει , χάρη στα θεϊ­κά φυτά της, υγεία και ζωή σε όλους τους ανθρώ­πους που υπο­φέ­ρουν στον Παλαιό Κόσμο. Τη βλέ­πω να δεί­χνει τα πολύ­τι­μα μυστι­κά της στους σοφούς που δεν ξέρουν ότι τα απο­θέ­μα­τα της γνώ­σης της είναι μεγα­λύ­τε­ρα από τα πλού­τη που της χάρι­σε απλό­χε­ρα η φύση. Ήδη τη βλέ­πω να κάθε­ται στον θρό­νο της ελευ­θε­ρί­ας κρα­τώ­ντας το σκή­πτρο της δικαιο­σύ­νης. Τη βλέ­πω στε­φα­νω­μέ­νη με τη δόξα να δεί­χνει στους αρχαί­ους το μεγα­λείο του σύγ­χρο­νου κόσμου».

Άννεκε Ιωανάτου

Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.